پیرمرد سیگاری کالچو

به گزارش مجله خبری نگار، نیمکت داغ، نوشته دکتر صدر فقید که در وصف بزرگان تاریخ مربی گری است، در سال ۱۳۹۱ چاپ شده و قصد داریم به مناسبت تولد مارچلو لیپی، به سراغ زندگی این پیرمرد ایتالیایی برویم. آخرین مربی‌ای که ایتالیا را قهرمان جهان و اولین و تنها کسی که در قارهٔ سبز و قارهٔ کهن، قهرمانی بین المللی دارد.

مارچلو لیپی در کتابش تحت عنوان بازی انگاره ها: تفکرات و تب و تاب‌هایی از کنار زمین، فلسفهٔ مربی گری‌اش را بر مبنای روحیهٔ جمعی و اهمیت وحدت گروهی بنا نهاد. از یک سو بر وجوه روان شناسانه پا فشرد و از سوی دیگر روابط بین بازیکنان را برجسته کرد. نوشت:همهٔ بازیکنان باید دنباله رو یک برنامه باشند. پیرو یک طرح. هر بازیکنی باید برای دیگری بازی کند و نه خود.

او تاکید کرد: یک برنامهٔ تاکتیکی موفق و یک ترکیب خوب آن است که حداکثر بهره را از توانایی بازیکنان برده باشد. یعنی پیش از حرف زدن دربارهٔ تاکتیک باید در مورد ذهن حرف زد. تاکتیک بدون درک روشن و قدرت ذهن هرگز به جایی نخواهد رسید. یک تیم باید هویت و بازی تشکیلاتی خود را پیدا کند. بازیکنان باید تواضع اقتدا به کلیت تیم را داشته باشند.

او به این نکته اشاره کرد که رویکرد تاکتیکی، خواه یا ناخواه برتافته از توانایی بازیکنان است. به همین دلیل ترکیب تیم‌های لیپی بر مبنای توانایی بازیکنانش شکل گرفتند. تیم‌هایش را با سیستم‌های مختلفی روانهٔ میدان کرد. در سری آ. در لیگ قهرمانان. در دو جام جهانی. با توفیقی چشم گیر. با آن موی سپید، اندام متناسب، عینک آخرین مدل و سیگار برگ چیزی کمتر از ستاره‌هایش نداشت. نه در رسانه‌ها، نه در ویترین افتخاراتش.

خانه‌ای در تورین

آن‌چه لیپی در تورین انجام داد فوق العاده بود، معرکه. ولی آمار و ارقام نمایانگر کارنامهٔ درخشان لیپی در لیگ‌قهرمان با یوونتوس نمی‌شدند. او با یووه یک بار قهرمان اروپا شد، ولی چهار بار پا به فینال گذاشت. با سه شکست و یک پیروزی. در حالی که مردان او نه فقط بهترین تیم ایتالیا بلکه احتمالا بهترین ترکیب عصر خود را شکل می‌دادند. انتخاب‌های هوشیارانه، خرید‌های مبتنی بر شهامت، تاکتیک‌های مختلف، دفاع باصلابت و حمله‌های نیش‌دار، یووه را به تیمی هیجان انگیز بدل می‌ساخت. وقتی خانوادهٔ آنیلی از او برای رهبری یوونتوس دعوت کرد بهترین تصمیم مدیریتی‌اش را می‌گرفت. آن‌چه نه فقط فصل جدیدی برای باشگاه بلکه برای خانوادهٔ آنیلی می‌گشود. آن‌ها سال ۱۹۲۳ باشگاه را خریده بودند. امبرتو در اوایل دههٔ ۹۰ جای جیانی بر مسند ریاست نشسته بود. می‌خواست نشان بدهد مدیری توانا است. او سال ۱۹۹۴ به لیپی رو آورد. لیپی که یک فصل را در ناپولی، پس از رفتن دیگو مارادونا، سپری کرده بود؛ که توانسته بود ناپولی را راهی مسابقات جام یوفا کند. پیش از آن بندبازی فوتبالی را در سیه‌نا، چزنا، آتالانتا و چند باشگاه کوچک دیگر آموخته بود. ولی چالش بزرگ لیپی در تورین آغاز می‌شد. در دل‌آلپی. جایی که انعطافش را در بازی با سیستم‌های مختلف عیان می‌ساخت. از فصلی به فصل دیگر. با ستاره‌هایی که می‌آمدند و می‌رفتند، بدون آن‌که تیم‌های لیپی نزول کنند.

آغازی درخشان. لیپی در نخستین فصل حضور در یووه، ۹۵-۱۹۹۴، هم قهرمان سری آ شدو جام حذفی را به چنگ آورد. در بدو ورود سیستم ۱-۳-۳-۳ جووانی تراپاتونی را تغییر نداد. ماسیمو کاررا و مورنو توریچلی (شبیه دارتانیان قصهٔ سه تفنگ دار) در خط دفاعی قرار داشتند. جیانلوکا ویالی و فابریزیو راوانلی در خط حمله ترکیب قدرتمندی بودند. انجلو دی‌لیویو که مانند یک سرباز خستگی ناپذیرانه می‌دوید. آنتونیو کونته در میانهٔ میدان بی‌ادعا و سخت کوش بود. دو هافبک خارجی وارد شدند. پائولو سوسای پرتغالی که قدرت فراوانی در تصاحب توپ داشت و دیدیه دشان که پاس‌هایش بی‌نقص بود. ترکیب سوسا، دشان، باجو آمیزهٔ متفاوتی درآمد. ولی باجو و لیپی همساز نشدند و باجو به رغم اعتراض طرفداران به باشگاه، در پایان فصل راهی میلان شد. آن‌چه زمینهٔ شکوفایی الساندرو دل‌پیرو را فراهم آورد. طرف‌داران معبود دیگری می‌یافتند. بازیگری دیرپا و وفادار. دل‌پیرو احتمالا بیش از هر بازیکنی بازتابندهٔ یوونتوس این دوران و همین‌طور تیم‌های لیپی می‌شد.

فلسفهٔ لیپی برگرفته از دو رویکرد ایتالیایی مختلف بود: دفاع مبتنی بر قدرت از نوع تراپاتونی و حمله‌های دائمی از نوع آریگو ساچی. او سیستم مبتنی بر سویپر را در فصل ۹۶-۱۹۹۵ کنار گذاشت و با آوردن ولادیمیر یوگوویچ به سیستم ۳-۳-۴ روی آورد. بازیکنی توانا در دفاع و حمله و قادر به پوشش سراسر میدان. همین بازیکن صربستانی بود که ضربهٔ پنالتی سرنوشت ساز را در همان فصل در فینال لیگ‌قهرمانان در رم وارد دروازهٔ آژاکس کرد. ۳-۳-۴ یووه مبتنی برا جان‌سختی بازیکنانش بود. تورچیلی در دفاع راست و پسوتو در دفاع چپ بی‌ادعا و دونده بودند. ویالی، دل‌پیرو و راوانلی سه مهاجم تیم بی‌وقفه حرکت می‌کردند. خورخه والدانو، مدیر رئال مادرید، تفاوت آژاکس و یووه را به عنوان بهترین تیم‌های اروپا، با استعاره توصیف کرد؛ حرکات بازیکنان آژاکس فن‌خال سر شما را دور گردن‌تان می‌چرخاند، در حالی که یوونتوس لیپی سرتان را باشدت به دیوار بتنی می‌کوبد!

لیپی در توصیف برنامه‌های تاکتیکی‌اش در دل آلپی گفت: در نخستین سال با سیستم ۳-۳-۴ بازی کردیم. سه مهاجم ما ویالی، راوانلی و دل‌پیرو به شمار می‌رفتند. ویالی و راوانلی بازیکنان قدرتمندی بودند، ولی سرعت بالایی نداشتند؛ بنابراین تلاش می‌کردیم آن‌ها نزدیک محوطهٔ جریمه بازی کنند. تلاش می‌کردیم حریفان را در زمین خودشان حفظ کنیم. نمی‌خواستیم ویالی و راوانلی به میانهٔ میدان نزدیک شوند. ولی وقتی بازیکنان سریعی مثل بوکسیچ و پادووانو یا اینزاگی و دل‌پیرو کنار زیدان داشتم، برنامه‌های حمله را مبتنی بر سرعت بنا می‌کردیم. در عین حال چندین نسخه ۳-۳-۴ وجود دارد. ۳-۳-۴ با مهاجم نوک و دو گوش. با دو مهاجم و یک نفر در آخرین منطقهٔ یک سوم. با سه مهاجم نزدیک به‌هم نزدیک.

او در توصیف ترکیب دفاعی‌اش گفت: اولین اصل برایم این بود که دو مهاجم با دو مدافع روبرو نشوند چرا نه معمولا می‌توان در چنین شرایطی به دروازه نزدیک شد. همیشه می‌خواستم حداقل سه مدافع برابر دو مهاجم داشته باشم. یعنی اگر مدافعان ما به جلو می‌رفتند، همیشه هافبک‌هایی جای‌شان را پر می‌کردند. مثلا در یووه دشان وظیفهٔ برگشت را برعهده داشت. مدافعان میانی من همیشه قوی و سریع بودند. هرگز مدافع میانی کند نداشتم.

دوران حاکمیت یووه آغاز شده بود. لیپی در فصل ۹۷-۱۹۹۶ در صد سالگی باشگاه، ترکیب تیم را گاهی عوض هم کرد. این‌بار به ۲-۲-۴ هم روی آورد. با روی آوردن به چند بازیکن جدید. به پائولو مونترو اروگوئه خط در دفاع، زیدان در خط میانی و کریستین ویری و الن بوکسیچ در خط حمله. زیدان در خط میانی جلوتر از دی‌لیویو، دشان و یوگوویچ، پشت سر ویری و بوکسیچ (دل‌پیرو) بازی می‌کرد. او در صورت در اختیار نداشتن توپ به عقب برمی‌گشت. این تغییرات زودتر از تصور به دو نتیجهٔ عالی منجر شد: خوار کردن ۱-۶ پاری‌سن‌ژرمن در خانه‌اش با ربودن سوپرکاپ اروپا و همین‌طور پیروزی ۰-۱ برابر ریورپلات در جام باشگاه‌های جهان در توکیو.

یووه در لیگ‌قهرمانان هم آغازی خوش داشت. در مرحلهٔ گروهی دوبار منچستریونایتد را یک بر صفر شکست داد. در نیمه نهایی آژاکس را در دو دیدار ۲-۶ پشت‌سر گذاشت. چهار شکست در سراسر فصل. ولی پایان فصل خوش نبود. چهار بازیکن سابق یووه- یورگن کهلر، استفن رویتر، پائولو سوسا و آندره‌س مولر- با پیراهن دورتموند بانوی پیر را در فینال ۱-۳ شکست دادند. لیپی برابر هیتسفلد مغلوب شد. بهترین یووهٔ لیپی شکست خورد.

نام‌های بزرگی پیش از فصل ۹۸-۱۹۹۷ فروش رفتند. ویری راهی آتلتیکومادرید شد و اینزاگی جایش را گرفت. یوگوویچ راهی لاتزیو شد و داویدز وارد شد. داویدز که پس از درخشش در آژاکس نتوانسته بود در میلان خود را پیدا کند، بهترین بازی‌هایش را برای لیپی انجام داد. همان‌طور که لیپی توانست بهترین بازی‌های باشگاهی زیدان را بگیرد. زیدان پس از آغازی آرام درخششی کم‌نظیر داشت. شماره ده یووه را بر تن کرده بود. شماره‌ای که روزگاری به اومار سیوی، میشل پلاتینی و روبرتو باجو تعلق داشت و بعد‌ها از آن دل‌پیرو می‌شد. لیپی با زیدان و ترکیب اینزاگی و دل‌پیرو به سیستم ۲-۱-۳-۴ روی آورد. همگروهی با منچستریونایتد. اینبار شکست ۳-۲ در اولدترافورد. پیروزی در تورین با تک گل اینزاگی. صعود به مدد گل‌زدهٔ بیشتر در خانهٔ حریف. ستایش فرگوسن از لیپی. آغاز مراوده‌ای پایدار. پیروزی برابر دیناموکیف و سپس موناکو. پیروزی ۱-۴ برابر فرانسوی‌ها بهترین نمایش فصل بود جایی که دل‌پیرو سه گل زد. دو پنالتی و یک ضربهٔ آزاد. زیدان چهارمین گل را به ثمر رساند. سومین فینال پیاپی در لیگ‌قهرمانان. یک رکورد. دل‌پیرو با ده گل و اینزاگی با شش گل گل‌زن‌های اول و سوم جام بودند. رئال به رهبری هاینکس با تک گل پردراگ میاتوویچ در دقیقهٔ ۶۷ پیروز می‌شد.

تابستان در تب و تاب ادعای زدنک زمان مربی رم که یووه را به دوپینگ بازیکناش متهم کرد، سپری شد. باشگاه از اتهامات مبرا شد، ولی پزشکان تیم محکوم شدند. فصل ۹۹-۱۹۹۸ در سایهٔ آن اتهام آغاز شد. همین طور مصدومیت دل‌پیرو که زانوی دردناکش او را در اکثر اوقات فصل از میادین دور نگه داشت. فصل تمام نشده بود که لیپی یووه را ترک کرد. در فوریه.

پیوستن به اینتر. درگیری دوباره با باجو. حضوری کوتاه و بی‌ثمر. یکی از مربیان به جایی نرسیده در نراتزوری. اخراج در فصل ۲۰۰۱-۲۰۰۰. بازگشت به خانه در فصل ۲۰۰۱-۲۰۰۲. روی آوردن به سیستم ۱-۳-۲-۴. به دفاعی مستحکم و هافبک‌هایی جان سخت. فتح دوبارهٔ اسکودتو در ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴. با ورود بوفون. دیوید ترزگه به عنوان تک مهاجم و ندود، دل پیرو و مائورو کامورانزی پشت سر او. داویدز و تاکیناردی در نقش دو هافبک دفاعی. راه‌یابی به فینال لیگ قهرمانان ۲۰۰۳. یووه برابر میلان. لیپی برابر آنچلوتی. غیبت پاول ندود به دلیل آن کارت زرد ابلهانه در آخرین دقیقهٔ بازی برابر رئال مادرید در نیمه نهایی. غیبت داویدز و ایگور تودور به دلیل مصدومیت. تغییر در ترکیب. شطرنج بزرگان. بیم از نباختن. مدافعان شکست ناپذیر. ۰-۰ طی صد و بیست دقیقه نبرد. ضربه‌های پنالتی. شکست ۳-۲یووه. بازگشت طالع نحس لیپی. تکرار پرسش ((چرا به چهار فینال لیگ قهرمانان راه یافتی و فقط یک‌بار برنده شدی؟)) نمایش یووه در بازی‌های رفت و برگشت بهتر از تک بازی‌ها بود. در عین حال یووه همان فصل‌هایی فینال‌های لیگ قهرمان را از دست داد، که قهرمان لیگ شده بود. پرواز با تیم ملی

لیپی پس از تجربهٔ تلخ یورو ۲۰۰۴ جای تراپاتونی را در ایتالیا گرفت. جام‌جهانی ۲۰۰۶ زمانی از راه رسید که فوتبال ایتالیا در آتش کالچوپولی می‌سوخت. یوونتوس راهی سری ب می‌شد. مجازات برای میلان، لاتزیو و فیورنتینا. لیپی در چنان فضای نومیدکننده‌ای آتزوری‌ها را سامان بخشید. نخستین دیدار با غنا. ترکیب ۲-۱-۳-۴. با دل بستن به جیلاردینو و تونی در خط حمله و توتی پشت سر آن‌ها. ناکامی هر سهٔ آن‌ها در گشودن دروازه. پیرلو دروزاه را باز کرد. لیپی در نیمهٔ دوم هم توتی را عوض کرد (با کامورانزی)، هم جیلاردینو (با یاکوئیتا) و هم تونی را (با دل‌پیرو). گل دوم ناشی از همین تغییرات بود. یاکوئیتا در هشت دقیقه به پایان گل دوم را زد. تکرار همین ترکیب برابر ایالات متحده. جیلاردینو دروازهٔ کیسی کلر را گشود، ولی کریستین زاکاردو دفاع چپ ایتالیا پنج دقیقهٔ بعد دروازهٔ خودی را گشود. آن‌چه از بازی بعد او را تا آخر جام نیمکت نشین می‌کرد. تساوی با آمریکا. لیپی برای بازی سوم برابر جمهوری چک به تغییر اساسی روی آورد. سیستمش را به ۲-۴-۴ تغییر داد. کامورانزی به عنوان هافبک راست و گاتوزو به عنوان هافبک چپ. لوکا تونی روی نیمکت نشست و توتی و جیلاردینو در خط حمله قرار گرفتند. گروسو در دفاع چپ جای زاکاردو را گرفت که بدل به ستاره‌ای می‌شد.

دیدار با استرالیا در مرحلهٔ یک هشتم نهایی. برابر گاس هیدینگ با تجربه. روی آوردن به سیستمی دیگر. این‌بار ۳-۳-۴. نمایش خوب کانگوروها. سیستم ۲-۵-۳ هیدینگ کارسازتر بود. قضاوت جنجالی لوئیز مدینا کانتالیو داور اسپانیایی. اخراج مارکو ماتراتزی. ده نفره شدن ایتالیا. پنالتی مشکوک. دقیقهٔ ۹۵. هیدینگ گفت: هیچکس ندید خطایی رخ داده؛ اما لیپی چیز دیگری گفت: روی گروسو نه یک خط که دو دو خطا رخ داده.

مرحلهٔ چهارم نهایی. اوکراین با مربی گری اولگ بلوخین. برابر آندره شوچنکو. تکرار سیستم ۲-۴-۴ بازی قبل. گل زودهنگام کامورانزی و دو گل تونی در نیمهٔ دوم. بهترین نتیجهٔ لیپی در جام جهانی. نیمه نهایی برابر آلمان میزبان. مقابل پسران کلینزمن. سیستم ۲-۴-۴ هردو تیم. بهترین بازی جام. ۰-۰ طی ۹۰ دقیقه. دو گل در وقت اضافی. هر دو برای ایتالیا. اول با ضربهٔ زیبای گروسو و دوم با ضربهٔ تماشایی دل‌پیرو. بهترین تعویض لیپی در جام. درخشش یووه‌ای ناب در زمانی که باید می‌درخشید. مغبون شدن میلیون‌ها آلمانی. راه‌یابی ایتالیا به دیدار نهایی.

ایتالیا-فرانسه. اولین فینال اروپایی جام جهانی پس از ۱۹۸۲. سایهٔ گستردهٔ یوونتوس در میدان. پنج بازیکن یووه با پیراهن ایتالیا: بوفون، زامبروتا، کاناوارو، کامورانزی و سیمونه پروتا. چهار فرانسوی با نشان یووه ای: آنری، تورام، ترزگه و زین الدین زیدان. انزو بیزورت هم جام جهانی ۱۹۸۲ را هشت بازیکن بیانکونری فتح کرده بود. ۱-۱-۴-۴ ایتالیا در برابر ۱-۳-۲-۴ فرانسه. نبردی شطرنج وار. مارچلو لیپی و ریموند دومنک. محافظه کاری دوطرفه. ضربهٔ پنالتی زیدان در دقیقهٔ ۷ پس از خطای ماتراتزی روی مالودا. جلو افتادن زودهنگام فرانسه. گل تساوی بخش ماتراتزی. بازیکنی که به دلیل مصدومیت نستا در ترکیب اصلی جای گرفته بود سرنوشت‌ساز می‌شد. تساوی تا پایان وقت اضافه. اخراج زیدان به دلیل کوبیدن سر به سینهٔ ماتراتزی در ده دقیقه به سوت پایان. برتری نسبی فرانسوی‌ها. ضربه‌های پنالتی. ایتالیا در سه دورهٔ قبلی طی ضربه‌های پنالتی حذف شد. لیپی تاکنون با ضربه‌های پنالتی برنده نشده. خاطرات سیاه. دیدار‌های نهایی. ولی این بار همهٔ ایتالیایی ضربه های‌شان را به گل تبدیل می‌کنند: پیرلو، ماتراتزی، دروسی، دل‌پیرو و گروسو. ترزگه دومین ضربهٔ پنالتی فرانسوی هارو از دست داد. یک یووه‌ای. شاگرد سابق لیپی. همان بازیکنی که در فینال یورو ۲۰۰۰ با گل طلایی دل ایتالیایی‌ها رو سوزانده بود. با درخشش بوفون. سنگربان یووه. او به غیر از گلی که زاکاردو وارد دروازه‌اش کرد تا ضربهٔ پنالتی زیدان، یعنی در ۴۶۰ دقیقه گلی دریافت نکرد. بوفون در سراسر جام طی جریان بازی فقط یک گل خورد، آن هم از بازیکن خودی. چهارمین قهرمانی ایتالیا. گرفتن لقب شوالیه. لیپی کنار ویتوریو پوتزو و انزو بیرزوت. از بین بردن طالع نحس.

نقطه‌ی صفر

کنار رفتن لیپی. نشستن دونادونی روی نیمکت ایتالیا. یک یووه‌ای سابق. یورو ۲۰۰۸. نتیجه‌های بد. اعتراض رسانه‌های ایتالیایی. اخراج دونادونی. نزدیک شدن به جام جهانی ۲۰۱۰ آفریقا. بازگشت لیپی. بازگشت انگاره‌های قدیمی. در دورانی که جز اینتر متکی به بازیکنان خارجی سایر باشگاه‌های ایتالیایی نزول کرده‌اند. قرار گرفتن در آسان‌ترین گروه. کنار پاراگوئه، اسلواکی و نیوزلند. نرسیدن به ترکیبی قابل قبول حین مسابقات. مصیبتی تمام عیار برای هواداران آتزوری و لیپی. بدون نشانه‌ای از هوش و قریحه. اصرار لیپی به حضور ستاره‌های چهار سال پیش. کاناوارو پیر شده، زامبروتا که در ترکیب اصلی میلان هم جایش را گم کرده بود و گاتوزوی خسته. دو بازی. دو تساوی برابر پاراگوئه و نیوزلند. بدون خلاقیت. به چاله افتادن برابر اسلواکی. ناتوان در کسب توپ. در گردش توپ. بازگشت به بازی در بیست دقیقهٔ پایانی. همکاری چشم گیر دی‌ناتاله و کوالیارلا. ولی دیر. پس از دریافت دو گل. به ثمر رساندن دو گل زیبا توسط این دو نفر. خوردن یک گل دیگر. بدون پیروزی. دریافت پنج گل در سه دیدار. آخرین تیم‌گروه. پایین‌تر از نیوزلند. آفریقای جنوبی برای لیپی جامی برای فراموش کردن بود. برای نادیده گرفتن.