به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: در شرایطی که آمار و ارقام رسمی جدیدی از خط فقر وجود ندارد، اظهار نظر یک فعال کارگری به تازگی خبرساز شده است. به گزارش ایرنا، «توفیقی» رئیس کمیته مزد کانون عالی شوراهای کار ایران اعلام کرده که «خط فقر نسبی» خانوارها در ایران از ۱۸ میلیون تومان عبور کرده و به ۱۸ میلیون و ۲۹۰ هزار تومان رسیده است. رقمی که طبق گفته کارشناسان تقریباً اکثر جامعه ایران را باید زیر خط فقر لحاظ کرد. وی البته روش رسیدن به این عدد یا منبعی را برای آن ذکر نکرده است. با این حال، این سوال ایجاد میشود که ادعای فوق تا چه حد میتواند دقیق باشد و مهمتر این که چه برآوردهای مستندی میتوان در باره خط فقر داشت؟
مسئلهای که در باره اعداد و ارقام مربوط به خط فقر از جمله ادعای فوق وجود دارد، به تعریف از فقر بر میگردد. به طور کلی در این زمینه دو نوع آمار مورد توجه قرار میگیرد؛ فقر مطلق و فقر نسبی.
در این زمینه، گزارش پاییز سال گذشته وزارت تعاون درباره سیاستهای کاهش فقر تاکید میکند که فقر مطلق، کمبود پول کافی برای برآوردن نیازهای اساسی فیزیولوژیکی یا همان تامین بقا تعریف میشود و در این میان، تغذیه هسته اساسی آن خواهد بود. با این حال، طبیعی است که دامنه نیازهای اساسی فراتر از نیاز تغذیه است (مانند پوشاک و مسکن) و همین موضوع خود نسبی بودن فقر مطلق در کشورهای دیگر را موجب میشود.
از سوی دیگر فقر نسبی به عنوان ناتوانی از امرار سطح معیشت خاصی در جامعه مطرح است که فرد لازم یا مطلوب تشخیص میدهد. به بیان دیگر در محاسبه این نوع فقر، میزان درآمد گروه فقیر جامعه نسبت به سایر گروهها در نظر گرفته میشود. با این تعریف معلوم میشود که فقر نسبی بیشتر معیاری از جنس توزیع نسبی درآمدها و نبود برابری است تا محرومیت مطلق. به این ترتیب تا این جا نیز میتوان گفت که مبنای ادعای صدر این گزارش ناظر به نسبی بودن فقر، مبهم باقی میماند.
موضوع دیگری که در باره ادعای جنجالی مطرح شده وجود دارد، بیان یک عدد کلی برای خط فقر بدون ذکر محدوده جغرافیایی است. طبیعی است که اگر تعریف خط فقر با شمول کالاهایی تا محدوده خوراک، پوشاک و مسکن را در نظر بگیریم، اقلام مختلفی از این کالاها در مناطق جغرافیایی متفاوت، قیمتهای مختلفی خواهند داشت و اینها همه بر خط فقر اثرگذار خواهند بود. نمود عینی این مسئله را میتوان در آمارهای مرکز پژوهشهای مجلس در خردادماه ۱۳۹۹ از خط فقر مطلق مشاهده کرد. در آن گزارش با عنوان «تصویری از وضعیت اقتصادی کشور؛ چالشها و راهکارها» خط فقر مطلق خانوار چهار نفره در سال ۹۸ برای متوسط کشوری حدود ۲ میلیون تومان و برای صرفاً شهر تهران، حدود ۴.۵ میلیون تومان اعلام شده است. اگرچه این ارقام در سال ۱۴۰۱ حتما به مراتب بالاتر از سال ۹۸ است.
مسئله بعدی که در بیان آمارهای فقر در کشور ما دیده میشود، توجه به بعد خانوارهایی است که خط فقر ناظر به آن اعلام میشود. در این باره به طور مشخص آمارها را میتوان در سه دسته خط فقر برای خانوارهای سه نفره و چهارنفره و به طور سرانه مشاهده کرد. بررسی حاکی از آن است که در گزارشهای وزارت رفاه عمدتاً خط فقر ناظر به خانوارهای سه نفره و در گزارشهای مرکز پژوهشهای مجلس این خط ناظر به خانوارهای چهارنفره بیان شده است. (هر چند ممکن است این قاعده در برخی گزارشها وجود نداشته باشد.) در هر حال این که ادعای مطرح شده کدام خانوارها را شامل میشود نیز علامت سوال دیگری در برابر آن است.
در غیاب آمارهای رسمی منتشرشده و به روز، میتوان برآوردی از خط فقر را محاسبه کرد. طبق گزارش ۱۸۱۴۱ مرکز پژوهشهای مجلس با عنوان «بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور؛ سیاستهای حمایتی و مقابله با فقر» خط فقر برای یک خانوار چهار نفره در سال ۹۹ (میانگین کشوری)، ۳ میلیون و ۳۸۵ هزار تومان بوده است. اگر این رقم را مبنایی برای محاسبه در نظر بگیریم و اثر تورم بین سال ۹۹ تا مهرماه امسال را در آن لحاظ کنیم، برآوردی از خط فقر در مهرماه امسال به دست میآید. طبق گزارشهای رسمی مرکز آمار ایران، شاخص قیمت مصرف کننده در سال ۹۹ برای کل کشور ۲۵۲.۶ بوده که این رقم در مهرماه امسال به ۵۴۱ رسیده است. به عبارت دیگر متوسط قیمتها از سال ۹۹ تا مهرماه امسال، ۱۴/۲ برابر شده است. با این حال میتوان محاسبه کرد که خط فقر نیز در این بازه زمانی احتمالاً ۱۴/۲ برابر شده و به بیش از ۷ میلیون و ۲۴۰ هزار تومان در کل کشور رسیده است.
تهران منطقهای است که مناسبات اقتصادی آن از جمله شاخص قیمتها و خط فقر با دیگر نقاط کشور تفاوتهای گاه زیادی دارد. همان طور که در بخش تهران یا شهرستانها اشاره شد خط فقر مطلق در این شهر در سال ۹۸، حدود ۴.۵ میلیون تومان برآورد شده است. اگر روشی را که در بخش قبل به آن اشاره شد، این جا هم به کار بگیریم، میتوان مشاهده کرد که شاخص قیمتها از سال ۹۸ تا مهرماه امسال ۹۲/۲ برابر شده است. به این ترتیب میتوان گفت که خط فقر تهران نیز از ۵/۴ میلیون تومان برای یک خانوار چهار نفره در سال ۹۸، احتمالاً به بیش از ۱۳ میلیون تومان در مهرماه امسال میرسد.
در کنار این آمارها میتوان به گزارش دو روز گذشته «دنیای اقتصاد» نیز اشاره کرد. این روزنامه به نقل از بررسیهای آماری، خط فقر مطلق را برای خانوار چهار نفره تهرانی در سال ۱۴۰۱، ۱۲ میلیون تومان، برای استان کمتر برخورداری مانند سیستان و بلوچستان ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان و برای متوسط کشوری، حدود ۶ میلیون و ۳۵۰ هزار تومان اعلام کرده است.
در مجموع آن چه بیان شد، به نظر میرسد ادعای یادشده توسط مقام کارگری، چندان دقیق و روشن نیست. در عین حال این مسئله لزوم به میان آمدن یک نهاد رسمی پژوهشی برای برآورد و اعلام منظم خط فقر را آشکار میکند. شفاف شدن خط فقر قطعاً راه را برای تصمیم گیریهای کلان به ویژه در باره سیاستهای حمایتی و همچنین مطالبه مردمی از دستگاههای متولی باز خواهد کرد.