آیا از توافق هسته‌ای احیای برجام دورتر شده‌ایم؟ / رقص تاکتیکی «شاه-‌قلعه» برای کسب امتیازات بیشتر

به گزارش مجله خبری نگار،رسانه تحلیلی تصویری بهمن نوشت: روز چهارشنبه دو اظهارنظر مهم در خصوص برجام از طرف حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان و جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، مطرح شد که گمانه‌زنی‌ها درباره سرانجام احیای توافق ۲۰۱۵ را داغ‌تر کرد.

امیرعبداللهیان در گفتگو با روزنامه ایتالیایی «لارپوبلیکا» با اشاره به اتفاق نظر ایران، امریکا و ۴+۱ بر روی ۹۰ درصد متن پیش‌نویس مذاکرات، اضافه کرد: «همچنان برای لغو تحریم‌ها با امریکا در تماس هستیم.»

او در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به پیشنهاد جدید ایران به امریکا گفت: «ما یک ایده به آمریکایی‌ها پیشنهاد کردیم؛ به تعویق انداختن موضوعات مرتبط با لیست سیاه. اما باید مطمئن شویم که شرکت‌های ایرانی از مزایای اقتصادی و سهم خود در برجام برخوردار می‌شوند. کسب انتفاع اقتصادی در برجام ضروری است، ما چیزی فراتر از توافق هسته‌ای نمی‌خواهیم.»

همزمان با این سخنان، جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده که در اولین ایستگاه سفر خاورمیانه‌ای خود در اسرائیل حضور داشت در گفتگو با شبکه ۱۲ تلوزیون این کشور به ضرس قاطع اذعان کرد که «اگر بازگشت به برجام مشروط به حذف سپاه پاسداران از لیست سازمان‌های تروریستی وزارت خارجه (FTO) باشد، به این توافق باز نخواهیم گشت.»

آیا استراتژی ایران در مذاکرات تغییر کرده است؟

با کنار هم قرار دادن این دو اظهار نظر به نظر می‌رسد که موضوع حذف سپاه پاسداران از لیست سازمان‌های تروریستی از دستور اصلی گفتگو‌ها برای احیای برجام خارج و به زمان دیگری موکول شده است. کارشناسان اقتصادی پیش‌تر در خصوص عدم انتفاع اقتصادی ایران از خروج نام سپاه از لیست FTO هشدار داده بودند.

بهمن هم قبلا در یادداشت «چارچوب اشتباهی که در آن مذاکره می‌کنیم» تذکر داده بود که از لوازم انتفاع اقتصادی از برجام، مذاکره با منطق اقتصادی است. مساله‌ای که این بار در عبارت به‌کار رفته توسط وزیر امور خارجه در مصاحبه با روزنامه ایتالیایی هم به صراحت به آن اشاره شده بود: «کسب انتفاع اقتصادی در برجام ضروری است... ما ضمانت‌های اقتصادی قوی می‌خواهیم.»

البته این تغییر در درخواست ایران مربوط به روز‌های اخیر نیست. حدود یک ماه پیش، وب‌سایت خبری تحلیلی «میدل‌ایست آی» در گزارشی اختصاصی نوشته بود: «مقام‌های جمهوری اسلامی به دولت بایدن پیشنهاد داده‌اند با لغو تحریم‌های قرارگاه خاتم‌الانبیا که بازوی اقتصادی سپاه پاسداران است، کار برای احیای توافق هسته‌ای را تکمیل کنند و در مقابل تهران هم از موضوع خروج سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا چشم‌پوشی خواهد کرد.» گزاره‌ای که می‌توان با گفت با موضع علنی امیرعبداللهیان در گفتگو با روزنامه ایتالیایی رنگ و بوی بیشتری از واقعیت به خود گرفته است.

رقص تاکتیکی «شاه-‌قلعه» برای کسب امتیازات بیشتر

در بازی شطرنج حرکتی وجود دارد که هر بازیکن در طول بازی تنها یک بار اجازه استفاده از آن را دارد. این عدم جواز استفاده برای بیش از یک بار در هر بازی به این خاطر است که با این حرکت همزمان سه استثناء و اتفاق خلاف قاعده شطرنج در بازی رخ می‌دهد. اول اینکه همزمان دو مهره جا‌به‌جا می‌شوند، اما یک حرکت محسوب می‌شود. دوم اینکه شاه بر خلاف معمول که همیشه حق دارد یک خانه جا‌به‌جا شود، دو خانه حرکت می‌کند و سوم اینکه مهره «رخ» می‌تواند از روی شاه بپرد در حالی که در بازی شطرنج فقط مهره «اسب» حق پرش دارد. «شاه-‌قلعه» عنوان این حرکت تاکتیکی است که اگر در جای درست خود استفاده شود ابتکار عمل و دایره کنش بازیگر را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد و می‌تواند در نهایت باعث برد او در بازی شود.

شاید بتوان اینطور برداشت کرد که ایران با تاکید بر ضرورت خروج نام سپاه از لیست FTO که برای دولت بایدن مساله‌ای حیثیتی و سیاسی تلقی می‌شد و سپس چشم پوشیدن بر آن با پیشنهاد به تعویق انداختن موضوعات مرتبط با لیست سیاه، تلاش کرد تا در واقع «به مرگ بگیرد که طرف مقابل به تب راضی شود» و با استفاده از تاکتیک «شاه‌-قلعه» و جایگزینی رویکرد اقتصادی به جای حقوقی، عملاْ مقدمات اخذ امتیازات اقتصادی بیشتر را فراهم کند.

یکبار دیگر عبارت وزیر خارجه در گفتگو با روزنامه «لارپوبلیکا» را مرور کنیم: «ما یک ایده به آمریکایی‌ها پیشنهاد کردیم؛ به تعویق انداختن موضوعات مرتبط با لیست سیاه. اما باید مطمئن شویم که شرکت‌های ایرانی از مزایای اقتصادی و سهم خود در برجام برخوردار می‌شوند.»