چالش کوه‌های زباله‌ای: کشور‌های جهان برای مدیریت زباله و پسماند چه می‌کنند؟

به گزارش مجله خبری نگار به نقل از خراسان، مدیریت پسماند و زباله این روز‌ها به مشکل بزرگ شهر‌های کوچک و بزرگ تبدیل شده و حتی به روستا‌ها هم رسیده است. اغلب زباله‌های دپو یا رها شده در مناطق مختلف معمولا سر از جوی‌ها و رودخانه‌های فصلی یا دایمی در می‌آورد و متاسفانه سوء مدیریت این زباله‌ها امنیت اجتماعی و سلامت مردم را نشانه گرفته است، چون همه این شیرابه‌ها و آلودگی‌های حاصل از زباله در مخازن و منابع آب زیرزمینی و سطحی تخلیه می‌شود. یکی از مراکز دپوی زباله که این روز‌ها مورد توجه قرار گرفته مربوط به سراوان در رشت است.

البته اواخر اسفند سال گذشته در سفر رئیس‌جمهور به گیلان برای نخستین بار در ۴۰ سال گذشته وزیر کشور به سایت زباله سراوان رفت و مشکل را از نزدیک دید و به رئیس‌جمهور گزارش داد. بعد از آن، دستور اختصاص هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان برای سامان دهی پسماند گیلان داده شد که ۶۰۰ میلیارد تومان از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور و ۶۰۰ میلیارد تومان هم از محل منابع شهرداری رشت و دیگر شهرداری‌های استان در سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ اختصاص خواهد یافت. با این حال بیش از دو هفته است که مردم منطقه در انتقاد و اعتراض به حل نشدن مسئله دفن و معدوم‌سازی زباله‌ها، در ورودی سراوان تجمع کرده و مانع از ورود کامیون‌ها به سایت تخلیه زباله سراوان شده‌اند.

البته مأموران انتظامی گیلان باحضور در محل لندفیل سراوان با دستور قضایی به بازگشایی مسیر ورود ماشین‌ها اقدام کردند که به رغم همراهی مردم پس از اقناع‌سازی توسط پلیس، عده‌ای سودجو سعی در انحراف مسیر مطالبات مردم سراوان داشتند که همکاری مردم با پلیس توطئه آن‌ها را خنثی کرد. در این گزارش، ضمن بررسی تاریخچه دپوی زباله در سراوان از روش‌های دیگر کشور‌ها برای دفع زباله نوشته ایم.

سایت دپوی زباله سراوان از شکل گیری تا امروز

تیرماه سال ۶۳ بود که در جلسه‌ای با حضور فرماندار و شهردار رشت و مدیرکل اداره منابع طبیعی استان گیلان مقرر شد که اداره منابع طبیعی گیلان، بیش از ۵ هکتار از جنگل‌های سراوان را به منظور دفن زباله با شرایط خاص به شهرداری رشت تحویل دهد تا زباله‌ها در آن جا دپو و دفن شوند، اما از سال ۷۰ نامه نگاری‌ها درباره خطرات آلودگی دپوی زباله‌ها شروع شد.

اولین نامه در سال ۷۰ از سوی سازمان منابع طبیعی استان نوشته شده که در آن به شهرداری و فرمانداری رشت هشدار داده است که شهرداری به تعهداتش عمل نکرده و آب‌های سطحی و زیرزمینی و نیز هوای جنگل سراوان آلوده شده است. اما حالا بعد از ۳۰ سال، کار از آلودگی آب‌ها و هوای سراوان گذشته و طبق گزارش فارس حجم زباله‌ای که در سراوان دپو شده، برابری می‌کند با ۱۲هکتار زمین به ارتفاع ۹۰ متر، یعنی در سطحی به عمق ۱۰سانتی متر چیزی حدود ۲۲ هزار زمین فوتبال که متاسفانه هر روز ۲۰۰۰ تن زباله بر این کوه زباله افزوده می‌شود. از این حجم زباله روزانه ۴۳۲ هزار لیتر (۱۵۴ میلیون لیتر سالانه) شیرابه سمی تولید و بخشی از آن وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود و چرخه تولید محصولات کشاورزی را آلوده می‌کند و بخش عمده دیگر آن از طریق رودخانه به تالاب انزلی و سپس دریای خزر وارد می‌شود.

همچنین اگر روند آلودگی دریای خزر با همین سرعت ادامه پیدا کند قاعدتا ابعاد فجایع این آلودگی بین‌المللی خواهد شد. البته در دولت‌های قبل مسئولان برای ایجاد کارخانه زباله‌سوز و تصفیه‌خانه برای شیرابه‌ها وعده‌های زیادی دادند، اما متأسفانه هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده است و مردم منطقه با بیماری‌های پوستی و تنفسی و انواع سرطان مواجه‌اند.

وضعیت مدیریت پسماند در ایران و جهان

در کشور ما ۸۰ درصد کل مخارج پسماند مربوط به جمع آوری پسماندهاست که به گزارش اقتصاد آنلاین ۶۰ درصد از آن صرف حقوق و دستمزد کارگرانی می‌شود که زباله‌ها را جمع می‌کنند. بر اساس گزارش‌ها و مطالعاتی که در شهر‌های مختلف کشورمان صورت گرفته میانگین هزینه جمع‌آوری هر تن زباله در سال حدود ۶۰ دلار محاسبه شده است این در حالی است که در کشور‌های در حال توسعه زباله نه تنها هزینه‌ای برای آن‌ها ندارد که از آن سود هم می‌برند.

مقایسه میزان بازیافت در ایران و جهان

طبق گزارش دویچه وله، کشور‌های پیشرفته و برخی کشور‌های در حال توسعه حدود ۷۰ درصد زباله‌های تولیدی خود را بازیافت می‌کنند که متاسفانه این میزان در کشور ما نزدیک به ۱۷ درصد است. بر خلاف بسیاری از کشور‌ها که در آن زباله حکم طلایی به عنوان منبع درآمد را دارد در کشور ما به این موضوع توجه چندانی نشده و هنوز بسیاری از ابتدایی‌ترین اقدامات مدیریت پسماند که یکی از آن‌ها تفکیک از مبدأ است، در کشور به درستی اجرایی نشده است؛ این در حالی است که تولید روزانه زباله هم روزبه‌روز در حال افزایش است.

مهم‌ترین روش‌های دفع زباله در جهان

دفع پسماند آخرین مرحله از فرایند مدیریت پسماند است. بعد از جمع‌آوری، انتقال، پردازش و بازیافت، دفع پسماند با روش‌هایی از قبیل دفن، سوزاندن، دپوی روباز و... انجام می‌شود. میانگین درصد بازیافت زباله و تولید کمپوست در جهان حدود ۱۹ درصد است و در مقیاس جهانی به‌طور میانگین حدود ۳۷ درصد دفن زباله، ۳۱ درصد دپوی روباز و ۱۱ درصد زباله‌سوزی انجام می‌شود. دپوی روباز زباله بدترین روش دفع زباله محسوب می‌شود که این میزان در کشور‌های کم‌درآمد حدود ۹۳ درصد و در کشور‌های با درآمد بالا حدود ۲ درصد است.
کشور‌های با درآمد متوسط به پایین بیشتر به دفن زباله روی می‌آورند (حدود ۵۴ درصد) در حالی که در کشور‌های با درآمد بالا از این میزان کاسته می‎شود و درصد بازیافت زباله و تولید کمپوست بالا می‌رود.

زباله‌سوزی نیز در کشور‌های با درآمد بالا که با محدودیت زمین مواجه هستند، رواج دارد. به گفته کارشناسان محیط‌زیست کشورمان، نمی‎‌توان آمار دقیقی از میزان بازیافت و تولید کمپوست ارائه داد. با این حال بر اساس برخی مطالعات انجام شده می‌توان گفت میزان بازیافت حدود ۶ درصد و میزان تولید کمپوست حدود ۱۰ درصد برآورد می‌شود. بیش از ۸۰ درصد زباله تولیدی در کشور به سمت لندفیل‌ها یا محل‌های دفن زباله هدایت می‌شود. در اغلب سایت‌های دفن زباله کشور به‌جای دفن بهداشتی، دپوی روباز زباله انجام می‌شود که خسارت‌های جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست کشور وارد آورده است.