آخرین وضعیت چاه‌های غیر مجاز

به گزارش مجله خبری نگار، ایران در بین ۱۱۶ کشور از نظر بحران آب در رده چهاردهم قرار دارد که نشان دهنده وضعیت نامناسب آن به لحاظ منابع آب است. براساس این مطالعات ایران باید در سال ۲۰۲۵ برای حفظ وضع موجود بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیافزاید که این افزایش می‌تواند از راه‌های مختلفی از قبیل مدیریت عرضه و تقاضای آب صورت گیرد.

باوجود فشار‌های موجود بر منابع آب زیرزمینی، آن‌ها نقش مهمی در حفظ امنیت آب دارند، آب‌های زیرزمینی با تأمین ۳۶ درصد آب آشامیدنی و ۴۲ درصد آب کشاورزی، منبع اصلی آب شیرین در سطح جهانی است. یک سوم جمعیت جهان در مناطق تحت تنش آبی زندگی می‌کنند، در بسیاری از این مناطق آب زیرزمینی، تنها منبع قابل اطمینان آب است.

در ایران ۵۵ درصد برداشت‌های کشور به منابع زیرزمینی وابسته است، منابع آب زیرزمینی دو ذخیره دارد که شامل ذخیره ایستا حاصل هزاران سال و ذخیره پویا که به صورت انباشت سالانه است، در این میان از یک سو روند افزایش جمعیت و از سوی دیگر کاهش سرانه آب عامل این فشار بر آب‌های زیرزمینی بوده، علاوه براینکه میزان بارندگی در بیست سال گذشته ۲۰درصد کاهش یافته و سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰، خشک‌ترین سال آبی در ۵۳ سال گذشته بوده است. 

چاه‌های غیر مجاز بلای جان آب‌های زیرزمینی

همچنین طبق اعلام عابدی، عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان تعداد چاه‌های کشور از ۴۷ هزار حلقه به ۷۶۳ هزار حلقه افزایش یافته تاجایی که میزان برداشت سالانه از منابع آب‌های زیرزمینی از طریق چاه‌ها، از ۹ میلیارد متر مکعب، به ۴۷ میلیارد متر مکعب رسیده و تعداد چاه‌ها ۱۶ برابر و میزان برداشت ۵ برابر شده است.

وی با تاکید براینکه وضع قوانین نامناسب به برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی کمک کرده است، تصریح کرد: ۴۵ درصد کل چاه‌های موجود در کشور غیرمجاز هستند و بیش از ۱۵۰ هزار پروانه برای چاه‌های غیر مجاز صادر شده است.

عابدی با اشاره به آمار وزارت نیرو، توضیح داد: کسری مخزن سالیانه منابع آب زیرزمینی طی ۴۳سال آبی اخیر نشان می‌دهد که بعد از سال ۱۳۵۷ تقریباً هرساله مقدار تخلیه از منابع آب زیرزمینی از مقدار تغذیه آن‌ها بیشتر بوده و از حجم ذخیره استاتیک آن‌ها کاسته شده است.

وی افزود: کمبود آب ایران در قرن ۲۱ با خشکسالی‌های مکرر و تغییرات آب و هوایی تشدید شده است. به طور متوسط ۵۶درصد از ظرفیت مخازن سد‌های ایران از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴ خالی بود و این باعث افزایش فشار به آب‌های زیرزمینی می‌شود. در نتیجه، ایران در کنار کشور‌های ایاالت متحده، چین، هند و عربستان سعودی در میان کشور‌هایی با بیشترین میزان تخلیه آب‌های زیرزمینی در قرن ۲۱ قرار گرفت.

عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان عوامل ایجاد فرونشست را براساس آمار‌های جهانی، ۲۳ درصد طبیعی و ۷۷ درصد علل انسانی اعلام کرد و گفت: ۶۰ درصد برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی دلیل فرونشست است. ۲۰ میلیون نفر در کشور با این پدیده مواجه هستند و ایران رتبه ۴ فرونشست در دنیا را در اختیار دارد و در میان شهر‌های کشور، اصفهان، تهران، کرمان و خراسان رضوی به ترتیب بیشترین میزان فرونشست را دارند.

عابدی در توضیح راهکار‌ها برای جلوگیری از میزان فرونشست گفت: مسدودکردن چاه‌های غیرمجاز، برقی کردن چاه‌ها، نصب کنتور حجمی روی چاه‌ها، کاهش مجوز برداشت، خرید چاه‌های کم بازده و تغذیه مصنوعی آبخوان‌های محصور راهگشا است. باید با اکتشافات زمین شناسی مشخص شود لایه‌های تغذیه ناحیه تحت فشار در چه قسمتی است.  

چه تعداد چاه مسدود شد؟

برای این مهم، اما اقداماتی در کشور انجام شده است، طبق آخرین اعلام وزارت نیرو، در حال حاضر مجموع چاه‌های غیرمجاز کشور حدود ۳۵۰ هزار حلقه بوده و تعداد چاه‌هایی که تاریخ حفر آن‌ها بعد از سال ۱۳۸۵ بوده، غیر حریمی محسوب شده و به ۱۶۰ هزار حلقه رسیده، در این بین بالاترین عملکرد انسداد چاه‌های غیرمجاز در سال ۱۳۹۵ به تعداد حدود ۱۷ هزار و ۳۲۸ حلقه بوده است، در هفت ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰ در مجموع ۲۲۲۹ حلقه چاه غیرمجاز در سطح کشور مسدود شده که با توجه به اهداف ۱۰ هزار و ۵۰۰ حلقه، ۲۱ درصد پیشرفت را نشان می‌دهد.

همچنین از ابتدای امسال در مجموع ۲۸.۶ میلیون مترمکعب، کنترل برداشت آب صورت گرفته که با توجه به ۴۰۰ میلیون مترمکعب هدف تعیین شده، و به دلیل کاهش اعتبارات دریافتی نسبت به سال گذشته به ویژه در پرداخت سهم نقدی طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، تنها هفت درصد هدف محقق شده است.

آنطورکه جواد حاجیانی مدیرکل دفتر توسعه نظام فنی، بهره‌برداری و دیسپاچینگ برق‌آبی اعلام کره عملکرد شرکت‌های آب منطقه‌ای در زمینه تعداد انسداد بهتر از حجم کنترل شده ناشی از آن بوده که نشان از هدف‌گذاری شرکت‌ها برای چاه‌های با آبدهی کمتر یا بدون آبدهی است که باید برای بهبود عملکرد‌ها و انجام اقدامات مؤثر، شرکت‌های تابعه، چاه‌هایی با عمق و آبدهی بیشتر را در اهداف باقی‌مانده تا پایان سال منظور کنند.

به گفته وی بیشتر چاه‌های مسدود شده کشور در سال ۱۴۰۰ از نوع دیزلی با عمق کمتر از ۲۰ متر و آبدهی کمتر از ۵ لیتر برثانیه بوده که در مجموع ۵۸ درصد از چاه‌های غیرمجاز انسداد یافته دیزلی، ۵۹ درصد کم عمق و ۹۲ درصد با آبدهی کمتر از ۵ لیتر برثانیه است.

مدیرکل دفتر توسعه نظام فنی، بهره‌برداری و دیسپاچینگ برق آبی اظهار کرد: استفاده از پیمانکار برای انسداد چاه‌های غیرمجاز کشاورزی، استفاده از مأموران ماده ۳۰ و نیرو‌های حقوقی برای پیگیری پرونده چاه‌های غیرمجاز، برگزاری جلسات هماهنگی بین شرکت‌های آب منطقه‌ای با مقامات قضایی هر استان، تقویت گروه‌های گشت و بازرسی از منابع آب و بازدید مستمر از چاه‌های مسدود شده، تسریع در روند رسیدگی حقوقی و قضایی به پرونده چاه‌های فاقد پروانه، اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی به کشاورزان را از جمله راهکار‌هایی دانست که می‌تواند در تسریع اجرای پروژه انسداد چاه‌های غیرمجاز موثر باشد.

بی شک حفظ آب‌های زیرزمینی به عنوان سرمایه‌های اصلی کشور اهمیت ویژه‌ای دارد موضوعی که آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته و غفلت بیش از این از آن می‌تواند سرنوشت تلخی را برای منابع آبی کشور به همراه داشته باشد، هرچند که در سال‌های اخیر صیانت از منابع آبی افزایش یافته، اما همچنان قدر این بهای ارزشمند شناخته نشده است.