سنگ نگاره یا هنر صخره‌ای چیست؟

مجله خبری-سبک زندگی نگار: سنگ نگاره یا هنر صخره‌ای نشانه‌های انسانی ساخته شده بر روی سنگ‌های طبیعی است آن‌ها عمدتا مترادف با هنر پاریتال می‌باشند پدیده‌های جهانی مانند سنگ نگاره یا هنر صخره‌ای در بسیاری از مناطق متنوع فرهنگی جهان یافت می‌شود

باستان شناسان با مطالعه مفهوم سنگ نگاره یا هنر صخره‌ای بر این باورند که سنگ نگاره‌ها دارای اهمیت جغرافیایی و مذهبی هستند اولین جرقه مطالعات هنر سنگ در ابتدا در قرن نوزدهم در میان دانشمندان فرانکوفون در حال مطالعه هنر سنگ‌های پائئولیتیک انجام شد که این مطالعات از سمت غرب اروپا توسعه پیدا کرد.

سنگ نگاره‌ها در همه قاره‌ها به جز جنوبگان، که در دوران کهن هرگز محل زندگی انسان نبوده، پیدا شده اند. برای همین سنگ نگاره‌ها هنری جهانی هستند که با شروع تمدن دشت نشینی، شکل گیری اجتماعات بزرگتر و آغاز کشاورزی نخستین نشانه‌های نیاز انسان به خط و علائم ارتباطی بوده اند.

سنگ نگاره

ایران شاهراه تمدن‌های باستانی و مهد فرهنگ‌های قبل تاریخ، هزاران راز نهفته در خود پنهان کرده است. در این میان، سنگ نگاره‌ها از نویافته‌ترین هنر‌های ایران هستند که در نقاط مختلف ایران پراکنده اند و هر یک نشان و کلامی از دنیای باستان دارند.

اغلب در درون غار‌های قدیمی از نقاشی یا نوشته‌های با رنگ استفاده شده که عموماً عمر آن‌ها در برابر عوامل طبیعی بسیار کوتاه است و علت ماندگاری آن‌ها از هزاران سال قبل تا کنون در دسترس نبودن و محفوظ بودن آن‌ها در برابر عوامل طبیعی بوده است.

اما سنگ نگاره‌های کنده کاری شده علاوه بر اینکه در غار‌ها کشف شده اند، در محوطه‌های باز و بیرون غار‌ها نیز وجود دارند. قسمت اعظم سنگ نگاره‌های محیط‌های باز در برابر عوامل طبیعی مانند سرما، گرما، باد، باران و یخ زدگی از بین رفته اند و می‌روند. از طرف دیگر متأسفانه به علت عدم آگاهی، مردم نیز تعداد بسیار زیادی از آن‌ها تخریب و نابود شده است.

سنگ نگاره‌های ایران

سنگ‌نگاره‌ها را می‌توان از کهن‌ترین آثار تاریخی و هنری به جا مانده از بشر دانست. در ایران، چند ده هزار نمونه از این نقاشی‌ها بر روی سنگ‌ها یافت شده‌اند. عمر بعضی از این نگاره‌ها به بیش از ۴۰٬۰۰۰ سال می‌رسد. بزرگترین و کاملترین سنگ نگاره‌های ایران در منطقه تیمره گلپایگان قرار دارد. هنر صخره‌ای کهن‌ترین شکل سنگ‌نگاره است.

باستان شناسان آغاز سنت سنگ نگاره‌ها را با پایان دوران پارینه سنگی و کوچ انسان از غار‌ها به دشت‌ها و شروع نو سنگی همراه می‌دانند. به این ترتیب قدمت آن‌ها را حداکثر ۱۲ هزار سال می‌دانند و اوج ظهور این آثار بسته به سرزمین‌های مختلف بین ۱۰ تا ۵ هزار سال پیش تخمین زده می‌شود.

سفال‌های برجا مانده، نقوش سنگ نگاره ها؛ این نشانه‌ها خود نمادی از سیر زندگی و احساسات قوی آن ملت نسبت به پدیده‌های فرهنگی بوده است. نکته جالب توجه اینکه، نیاکان ما با این نماد‌های ساده که از خود به یادگار گذاشته اند؛ تا وقتی انسان حیات دارد سخن می‌گویند. این نشان از عظمت ملت‌ها دارد که زمان قادر به استهلاک آن‌ها نیست. حاصل حیات و عظمت انسان‌ها آثار و بدایع آنهاست. که نیاکان ما به شایستگی از عهده آن برآمده اند.

سنگ نگاره

سبک هنر سنگ نگاره ها، نماد‌های بکاررفته، ابزار‌های استفاده شده در حکاکی هر کدام برای کارشناسان معیار دیگری است که با توجه به رطوبت محلی در طول زمان و جهت قرارگیری نقش‌ها نسبت به جهت عمومی وزش باد در منطقه، یا سر پناه داشتن نقش‌ها در مقابل برف و باران سنجیده می‌شود.

عمق حک شده اغلب سنگ نگاره‌ها فقط حدود نیم سانتی متر است، آثار ضربه و روشنی زیر پوسته سنگ در بعضی از آن‌ها به خوبی دیده می‌شود، در حالی که بعضی دیگر که کهن ترند یا سریع‌تر فرسوده شده اند، به رنگ سطح تیره سنگ درآمده و محو شده اند. در تیمره بسیاری از نقش‌ها در تخته سنگ‌های رو به شرق (خلاف جهت عمومی وزش باد) و بر دیواره‌هایی با زاویه عمود بر زمین حک شده اند که طی هزاره‌ها از باد و باران کمتر فرسوده شوند.

سنگ نگاره چیست

درصد سنگ نگاره‌ها بر اساس نمونه گیری تصادفی از تعدادی محوطه‌ها در ایران

۱- بز کوهی در طرح‌ها و حالات مختلف، به ویژه طرح‌های سمبلیک (شاخ‌های بلند آن خمیده و به دمش رسیده است) = ۸۸ درصد

۲- نقش‌های انسان در حالات مختلف مانند کمانداری پیاده، سوار، در حال شکار، ملبس و بدون لباس، رقص‌های آیینی یا جادویی و… = ۳ درصد

۳- نقش نماد‌هایی همچون اشکال و حروف رمزی، حلقه‌های قدرت، نوشتار‌ها و… = ۲ درصد

۴- نقش‌های اسب وحشی، اسب اهلی با سوار و بدون سوار در حالت‌های مختلف = ۲ درصد

۵- نقش‌های شتر یک کوهان و دو کوهان = ۱ درصد

۶- نقش‌های گربه سانان، سگ سانان، موش، گراز، گورخر و… = ۱ درصد

۷- نقوش گوزن (زرد، مارال و شوکا)، قوچ کوهی، کرگدن و… = ۱ درصد

۸- نقش‌های موجودات ناشناخته (UFO) و حیواناتی که امروزه وجود ندارند و نسل آن‌ها منقرض شده است = ۱ درصد

۹- نقش‌های علائم و نشانه‌های هندسی = ۰/۵ درصد

سنگ نگاره‌های ایران