هوش مصنوعی به عرصه‌های وکالت پا گذاشت!

به گزارش مجله خبری نگار/ایمنا، فناوری‌های نوین به‌ویژه در دهه گذشته، بسیاری از معادلات سنتی را دگرگون کرده و جهانی تازه با قواعدی متفاوت پدید آورده‌اند، در این جهان جدید، قدرت تحلیل داده‌ها، سرعت پردازش اطلاعات و توانایی الگوریتم‌ها در شناسایی الگو‌های رفتاری، به منابع نوین قدرت، ثروت و نفوذ بدل شده است.

در مرکز این دگرگونی، «هوش مصنوعی» قرار دارد؛ فناوری که دیگر محدود به آزمایشگاه‌ها یا ابزار‌های تخصصی نیست، بلکه در زندگی روزمره، روابط اجتماعی، سازوکار‌های حکمرانی و نهاد‌های قضائی رخنه کرده است.

آن‌چه امروزه با عنوان «انقلاب صنعتی چهارم» از آن یاد می‌شود، نقطه عطفی تاریخی است که در آن مرز‌های میان انسان و ماشین، تصمیم‌گیری انسانی و تحلیل الگوریتمی و حتی مسئولیت‌پذیری حقوقی و پاسخگویی دیجیتال به‌تدریج کمرنگ می‌شوند، هوش مصنوعی نه‌تنها صنایع، حمل‌ونقل، آموزش، سلامت و بازار‌های مالی را متحول ساخته، بلکه وارد حوزه‌هایی شده است که پیش‌تر تنها به قضاوت انسانی، تحلیل اخلاقی و استدلال منطقی وابسته بودند.

ورود این فناوری به ساختار‌های حقوقی، اگرچه دقت را افزایش می‌دهد، خطا‌ها را کاهش می‌دهد و دسترسی به خدمات قضائی را تسهیل می‌کند، اما هم‌زمان چالش‌های جدی‌ای نیز ایجاد می‌کند، سوگیری‌های پنهان در الگوریتم‌ها، ابهام مسئولیت‌پذیری سیستم‌های هوشمند، تهدید حریم خصوصی افراد، تضعیف استقلال تصمیم‌گیری انسان و تزلزل در مبانی اخلاقی فرایند‌های داوری از جمله پیامد‌هایی است که بدون چارچوب‌سازی دقیق، می‌تواند به زیان عدالت و حقوق شهروندان تمام شود.

از سوی دیگر، بسیاری از شهروندان، حتی بدون آگاهی کامل، روزانه از خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی بهره می‌برند، از نقشه‌یاب‌های هوشمند و دستیار‌های صوتی گرفته تا پلتفرم‌های پیشنهاددهنده محتوا، نرم‌افزار‌های مدیریت زمان، سامانه‌های امنیتی و ابزار‌های احراز هویت دیجیتال. این گستردگی کاربرد، مسئولیت نهاد‌های آموزشی، رسانه‌ای و حقوقی را در ارتقای «سواد هوش مصنوعی» دوچندان می‌کند، جامعه‌ای که نتواند بین واقعیت و دخالت الگوریتمی تمایز قائل شود، در سطوح فردی و نهادی با آسیب روبه‌رو خواهد شد.

از این رو ضروری است که مراکز علمی و صنفی همچون مرکز وکلا و کارشناسان رسمی قوه قضائیه، با مشارکت دانشگاه‌ها و پژوهشگران به تولید دانش و گفتمان‌سازی پیرامون هوش مصنوعی بپردازند، وقتی وکلا، کارشناسان رسمی، مشاوران خانواده و قضات، ابعاد فنی، حقوقی و اخلاقی این فناوری را به‌درستی درک کنند، می‌توان امیدوار بود که بهره‌گیری از هوش مصنوعی به صورت ایمن، مسئولانه و اخلاق‌مدار صورت پذیرد و زیرساخت‌های حقوقی کشور برای رویارویی با چالش‌های پیش رو تقویت شوند.

این ضرورت، به‌ویژه برای نسل جوان (دانش‌آموزان، دانشجویان و متخصصان) اهمیت فراوان دارد، متولدین دهه‌های هشتاد و نود که بخش بزرگی از زندگی‌شان را در فضای دیجیتال سپری می‌کنند، هم در معرض فرصت‌های شغلی نوظهور و هم در معرض تهدید حذف یا تغییر مشاغل سنتی قرار دارند، برای این گروه، آشنایی با مفاهیم پایه هوش مصنوعی و مهارت در کاربرد آن، نه یک امتیاز، بلکه شرط بقای شغلی و اجتماعی در آینده است، بنابراین علاوه بر برنامه‌های پژوهشی و آموزشی تخصصی، باید «نهضت ملی سواد هوش مصنوعی» راه‌اندازی شود تا تمام گروه‌های جامعه (از دانش‌آموز و دانشجو تا وکیل، قاضی و مدیران) بتوانند با این پدیده جهانی، آگاهانه، نقادانه و خلاقانه روبه‌رو شوند.

آشنایی با هوش مصنوعی شرط بقا در آینده شغلی است

محمد خانقاه، پژوهشگر حوزه هوش مصنوعی در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: در این دوره، قصد داریم ابتدا به تبیین مفاهیم بنیادین هوش مصنوعی بپردازیم تا مخاطبان، درک روشنی از ماهیت و توانمندی‌های این فناوری داشته باشند، سپس، به‌طور ویژه به ارتباط هوش مصنوعی با حوزه‌های تخصصی از جمله وکالت، کارشناسی رسمی و مشاوره خانواده ورود خواهیم کرد. در این مسیر، موضوعاتی همچون مالکیت فکری و معنوی، امنیت داده‌ها، نحوه استفاده از اطلاعات شخصی و اشتراک‌گذاری مسئولانه اطلاعات در بستر‌های هوشمند از محور‌های کلیدی بحث خواهد بود.

وی افزود: یکی از بخش‌های مهم این همایش، برگزاری پنل‌های تخصصی است که در آنها، متخصصان حقوق، فناوری اطلاعات و کارشناسان رسمی، دیدگاه‌های خود را درباره فرصت‌ها و تهدید‌های ناشی از ورود هوش مصنوعی به نهاد‌های حقوقی مطرح خواهند کرد، هدف نهایی ما، رسیدن به راهکار‌های عملی برای استفاده ایمن، اخلاق‌مدار و کارآمد از هوش مصنوعی در فرآیند‌های حقوقی و کارشناسی است.

پژوهشگر حوزه هوش‌مصنوعی با اشاره به گستردگی استفاده روزمره از هوش مصنوعی در میان عموم مردم گفت: همه افراد، هر روز به شکل مستقیم یا غیرمستقیم از ابزار‌های مبتنی بر هوش مصنوعی استفاده می‌کنند؛ از نقشه‌یاب‌های هوشمند و دستیار‌های صوتی گرفته تا سیستم‌های پیشنهاددهنده محتوا یا احراز هویت. اما نکته نگران‌کننده این است که آگاهی عمومی نسبت به عملکرد و پیامد‌های این فناوری هنوز در سطح پایینی قرار دارد.

خانقاه ادامه داد: در چنین شرایطی، ارتقای سواد هوش مصنوعی نه‌تنها یک ضرورت فنی، بلکه یک ضرورت اجتماعی و فرهنگی است. اگر نتوانیم تفاوت بین بهره‌برداری آگاهانه و استفاده سطحی یا ناآگاهانه از ابزار‌های هوشمند را در جامعه نهادینه کنیم، در آینده با آسیب‌های جدی (چه در سطح فردی، چه در سطح حقوقی و حاکمیتی) روبه‌رو خواهیم شد.

وی در ادامه با اشاره به نقش کلیدی نسل جوان در بهره‌گیری از فرصت‌های پیش‌رو افزود: هوش مصنوعی، یکی از مظاهر اصلی انقلاب صنعتی چهارم است، در این انقلاب، بسیاری از مشاغل سنتی دگرگون می‌شوند یا به مرور حذف خواهند شد، نسل‌های جدید به‌ویژه متولدین دهه ۸۰ و ۹۰، باید این واقعیت را درک کنند که آینده شغلی آنها به توانایی‌شان در درک و استفاده از فناوری گره خورده است.

پژوهشگر حوزه هوش‌مصنوعی خاطرنشان کرد: اگر دانشجویان و متخصصان جوان بتوانند هوش مصنوعی را به‌عنوان یک ابزار توانمندساز در کنار مهارت‌های تخصصی خود قرار دهند، نه‌تنها از تحولات عقب نمی‌مانند، بلکه می‌توانند در فضای جدید، نقش‌های مهم و ارزش‌آفرینی ایفا کنند. این فناوری می‌تواند به‌عنوان دستیار حقوقی، کارشناس تحلیل‌گر یا مشاور دیجیتال، بهره‌وری را در بسیاری از مشاغل چند برابر کند.

خانقاه با تأکید بر ضرورت ارتقای سواد هوش مصنوعی در جامعه گفت: نسل جوان باید این فناوری را بشناسد و از آن به‌عنوان ابزار قدرت برای موفقیت در عصر دیجیتال استفاده کند.

خانقاه بر لزوم توسعه دانش عمومی و تخصصی درباره هوش مصنوعی تصریح کرد: هوش مصنوعی انقلابی در حوزه فناوری به‌وجود آورده است. اگر قرار باشد از زیست‌بوم جدیدی که در حال شکل‌گیری است، به‌درستی استفاده کنیم، باید به‌طور جدی برای افزایش آگاهی، آموزش تخصصی، شناخت تهدید‌ها و بهره‌برداری هدفمند برنامه‌ریزی کنیم.

وی خانقاه در توصیه‌ای خطاب به عموم مردم، مسئولان و به‌ویژه نسل جوان گفت: هرکسی که می‌خواهد در آینده جایگاه حرفه‌ای مؤثری داشته باشد، باید هوش مصنوعی را بشناسد، بفهمد و از آن استفاده کند. این فناوری، ابزار قدرت است و هرکس زودتر با آن آشنا شود، سهم بیشتری از آینده خواهد داشت.

به‌گزارش ایمنا، نهاد‌هایی همچون مرکز وکلا و کارشناسان رسمی قوه قضائیه که مسئولیت هدایت علمی و حرفه‌ای جامعه حقوقی کشور را بر عهده دارند، با ورود به این عرصه، گام مهمی در جهت توانمندسازی کارشناسان، وکلا و مشاوران حقوقی برداشته‌اند، برگزاری همایش‌های تخصصی، ایجاد پنل‌های بین‌رشته‌ای و ترویج سواد هوش مصنوعی، بخشی از اقدامات ضروری برای مقابله با چالش‌های نوظهور و بهره‌گیری از فرصت‌های این فناوری است.

از سوی دیگر، نسل جوان به‌عنوان نیروی محرکه توسعه کشور، باید با درک عمیق از تحولات دیجیتال، آینده شغلی و اجتماعی خود را بازتعریف کند. دیگر نمی‌توان تنها با تکیه بر دانش سنتی در حرفه‌ای ماندگار شد. در دنیای در حال تغییر امروز، تسلط بر مفاهیم هوش مصنوعی و مهارت در استفاده از آن، شرط بقا و پیشرفت است، عبور ایمن و موفق از این مرحله تاریخی، نیازمند مشارکت هم‌افزا میان دانشگاه‌ها، نهاد‌های تخصصی، بخش‌های دولتی و جامعه مدنی است، مسیر آینده را کسانی خواهند ساخت که توانسته‌اند زودتر بفهمند، بیاموزند و سازگار شوند، هوش مصنوعی، ابزاری است برای تغییر؛ اما چگونه و در چه جهتی، بستگی به آگاهی ما دارد.