قرص و شربت چه زمانی فاسد و غیرقابل استفاده می‌شوند؟

به گزارش مجله خبری نگار/بهداشت نیوز،همه می‌دانند که دارو‌ها تاریخ مصرف دارند و نمی‌توان برای همیشه آنها را نگه داشت، اما خیلی افراد در موقع استفاده، وسوسه می‌شوند و ترجیح می‌دهند این نکته مهم را فراموش کنند.

قرص و شربت چه زمانی فاسد می‌شود؟
تاریخ انقضا به چه معناست؟
به نقل از دراگز تاریخ انقضا آخرین روزی است که سازنده قدرت و ایمنی کامل یک دارو را تضمین می‌کند. تاریخ انقضای دارو بر روی برچسب‌های بیشتر داروها، از جمله مکمل‌های نسخه ای، بدون نسخه (OTC) و رژیمی (گیاهی) وجود دارد. تولیدکنندگان داروی طبق قانون موظفند تاریخ انقضا را روی محصولات تجویزی قرار دهند.

به دلایل قانونی و مسئولیتی، تولیدکنندگان توصیه‌هایی در مورد پایداری دارو‌ها در شرایط انقضای اولیه دارو ارائه نمی‌کنند. با این حال، برای اکثر داروها، فقط یک تاریخ دلخواه، معمولاً ۱ تا ۵ سال است که سازنده برای آزمایش پایداری دارو انتخاب می‌کند. پس از باز شدن ظرف دارو پس از تولید، آن تاریخ انقضا دیگر تضمین نمی‌شود.

تاریخ انقضای دارو چگونه تعیین می‌شود؟

تاریخ انقضای یک دارو با استفاده از آزمایش پایداری تحت شیوه‌های تولید که توسط سازمان غذا و دارو تعیین شده است، تخمین زده می‌شود. محصولات دارویی که به بازار عرضه می‌شوند معمولاً دارای تاریخ انقضا هستند که از زمان تولید بین ۱۲ تا ۶۰ ماه طول می‌کشد. هنگامی که ظرف اصلی باز می‌شود، چه توسط بیمار یا پزشک که دارو را تجویز می‌کند، دیگر نمی‌توان به تاریخ انقضای اصلی روی ظرف اطمینان کرد..

در داروخانه، شرایط ممنوعیت مصرف اغلب بر روی برچسب بطری دارویی که به بیمار داده می‌شود، درج می‌شود. این تاریخ‌ها اغلب می‌گویند "بعد از ... استفاده نکنید" یا "بعد از... دور بریزید" و ثبت آن‌ها توسط شرکت داروسازی الزامی است. این تاریخ‌ها معمولاً یک سال از تاریخ پر کردن است. اما چرا این تاریخ‌های انقضا متفاوت است؟

به گفته شرکت ها‌ی سازنده، پس از باز شدن بطری اصلی نمی‌توان ثبات دارو را تضمین کرد. گرما، رطوبت، نور و سایر عوامل ذخیره سازی می‌توانند بر پایداری تأثیر بگذارند.

داروخانه‌ها، چه خرده‌فروشی‌ها و چه بیمارستان‌ها، خانه‌های سالمندان و مصرف‌کنندگان، سالانه مبلغ زیادی دارو را بر اساس تاریخ انقضای مهر شده روی بطری‌های انبار دور می‌اندازند. در واقع، بیمارستان‌ها به تنهایی سالانه بیش از میلیون‌ها تومان دارو را دور می‌ریزند.

قرص و شربت چه زمانی فاسد می‌شود؟

آیا مصرف دارو‌های تاریخ مصرف گذشته بی خطر است؟
سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) توصیه می‌کند که هرگز دارو‌ها را بیش از تاریخ انقضا مصرف نکنید، زیرا با بسیاری از متغیر‌های ناشناخته خطرناک است. برای مثال، نحوه نگهداری داروی شما قبل از دریافت، ترکیب شیمیایی و تاریخ تولید اصلی، همگی می‌توانند بر قدرت دارو تأثیر بگذارند.

آنتی بیوتیک تتراسایکلین یکی از این موارد است. گزارش‌هایی منتشر شده است که مصرف تتراسایکلین فاسد را با نوعی آسیب کلیوی معروف به «سندرم فانکونی» مرتبط کرده است.

به نظر می‌رسد اشکال دوز جامد، مانند قرص‌ها و کپسول ها، پس از تاریخ انقضا پایدارتر هستند. دارو‌هایی که در محلول یا به صورت سوسپانسیون بازسازی شده وجود دارند و نیاز به نگهداری در یخچال دارند (مانند سوسپانسیون آموکسی سیلین)، در صورت استفاده پس از گذشتن تاریخ مصرف، ممکن است قدرت لازم را نداشته باشند. از دست دادن قدرت دارو می‌تواند یک نگرانی عمده برای سلامتی باشد، به خصوص در هنگام درمان عفونت با آنتی بیوتیک. علاوه بر این، مقاومت آنتی بیوتیکی ممکن است با دارو‌های کم قدرت ایجاد شود.

دارو‌هایی که به صورت محلول وجود دارند، به ویژه دارو‌های تزریقی، اگر محصول رسوب ایجاد کرد، کدر شد یا تغییر رنگ داد، باید دور ریخته شوند. دارو‌های مایع مانند محلول‌های چشمی یا گوش، مایعات خوراکی یا محلول‌های موضعی ممکن است در طول زمان دچار تبخیر حلال‌ها شوند. دارو‌های تاریخ مصرف گذشته که حاوی مواد نگهدارنده مانند قطره‌های چشمی هستند، ممکن است پس از تاریخ انقضا ناایمن باشند. نگهدارنده‌های قدیمی ممکن است باعث رشد باکتری در محلول شوند.

آیا می‌توانید از اپی نفرین منقضی شده استفاده کنید؟

اپی نفرین یک ماده شیمیایی ناپایدار در معرض انقضا است. سازنده بیان می‌کند که اتوانژکتور‌های اپی نفرین نباید پس از تاریخ انقضا استفاده شوند، زیرا نشان داده شده است که اپی نفرین قدرت خود را از دست می‌دهد. این دارو در موقعیت‌های تهدید کننده زندگی مانند آنافیلاکسی، یک واکنش آلرژیک تهدید کننده زندگی، نیش حشرات، یا دارو‌ها استفاده می‌شود. ممکن است یک تهدید بزرگ برای سلامتی یا خطر مرگ در ارتباط با اپی نفرین منقضی شده باشد.

کدام دارو‌ها پس از تاریخ انقضا بی خطر هستند؟

واقعاً هیچ راهی برای تشخیص بی خطر بودن یک دارو وجود ندارد مگر اینکه از نظر تاثیرگذاری آن آزمایش شود، اما در اینجا برخی از اقدامات عاقلانه وجود دارد:

انسولین برای کنترل قند خون در دیابت استفاده می‌شود و ممکن است پس از تاریخ انقضا در معرض تخریب قرار گیرد.
نیتروگلیسیرین خوراکی، دارویی که برای آنژین (درد قفسه سینه) استفاده می‌شود، ممکن است پس از باز شدن بطری دارو، به سرعت قدرت خود را از دست بدهد.
واکسن ها، مواد بیولوژیکی یا فرآورده‌های خونی نیز ممکن است پس از رسیدن به تاریخ انقضا در معرض تخریب سریع قرار گیرند.
یک بررسی اشاره کرده است که آنتی بیوتیک‌های قدیمی تتراسایکلین، عوامل شیمی درمانی، دارو‌های ضد ویروسی، آمینوگلیکوزید‌ها و دارو‌های ضد تشنج ممکن است منجر به سندرم فانکونی (نوعی مشکل کلیه) شوند.

دارو‌هایی که قدیمی به نظر می‌رسند و درب آن‌ها باز شده است دارو‌های پودری یا در حال فرو ریختن، دارو‌هایی با بوی قوی، یا دارو‌های خشک شده (مانند پماد‌ها یا کرم ها) باید همیشه دور ریخته شوند، تاریخ مصرف آنها گذشته باشد یا خیر.

دارو‌های تزریقی تاریخ مصرف گذشته را دور بریزید. اگر تاریخ مصرف آن منقضی شده است یا نه، اگر کدر، تغییر رنگ یا دارای ذرات شناور قابل مشاهده است، همیشه تزریق را دور بریزید.

شربت‌ها و قطره‌های باز شده دیگر تا زمان تاریخ مصرفشان قابل استفاده نیستند. اما از کجا می‌توان فهمید که پس از باز کردن این دارو‌ها تاچه زمانی می‌توان از آن‌ها استفاده کرد؟

در پاسخ به این سوال باید یادآور شد که در راهنمای استفاده بسیاری از محصولات این نکته نیز درج شده که پس از باز کردن آن، تا چه زمانی می‌توان از آن استفاده کرد. همچنین می‌توانید هنگام خرید دارو چنین اطلاعاتی را از داروخانه بگیرید. بهتر است برای فراموش نکردن تاریخ باز شدن دارو، تاریخ موردنظر را روی خود آن بنویسید.

بهتر است بدانید مواد ترکیبی را هم که خود داروخانه‌ها درست می‌کنند معمولا خیلی کمتر از دیگر دارو‌ها ماندگاری دارند. دلیل این امر هم این است که در این دارو‌ها عامدانه و آگاهانه مواد نگهدارنده اضافه نمی‌شود چرا که مثلا بیمار قادر به خوردن آن‌ها نیست. اما همین دارو‌ها هم تاریخ مصرف معینی دارند که باید اطلاعات لازم را از سازنده آن گرفت.

قطره چشم

قطره‌های چشم اکثرا حاوی مواد نگهدارنده هستند. با این وجود حداکثر چهار هفته پس از باز شدن درشان قابل استفاده اند. اما قطره‌های چشم کوچکی که تنها برای یک بار استفاده درست شده اند مواد نگهدارنده ندارند. اگر پس از باز شدن این قطره‌ها از آن‌ها استفاده نشود باید دور ریخته شوند.

قطره‌ها

قطره ها، حتی قطره‌هایی که حاوی الکل هستند، باید ظرف یک ماه استفاده شوند. البته اطلاعات دقیق‌تر در مورد هر محصول را باید در دستورالعمل بسته خود قطره یافت.

کرم‌ها و ژل‌های حاوی آب

ماندگاری این محصولات پس از باز شدن کمتر از پماد‌های بدون آب است. همچنین کرم‌هایی که حاوی چربی هستند اگر در معرض اکسیژن هوا قرار گیرند فاسد می‌شوند.

اسپری بینی

این محصول نیز پس از باز شدن نباید بیش از سه ماه مورد استفاده قرار گیرد. اسپری‌هایی که از طریق مخاط بینی جذب می‌شوند تنها به مدت یک هفته قابل استفاده هستند و پس از آن در هر صورت تاثیرگذاری شان از بین می‌رود و باید دور ریخته شوند.

چگونه باید داروهایم را ذخیره کنم تا ماندگاری آنها حفظ شود؟
نگهداری مناسب دارو‌ها ممکن است به افزایش تاثیرگذاری آنها کمک کند. کارشناسان توصیه می‌کنند که بهتر است همه دارو‌هایی که بیرون از یخچال هستند را در اتاق خواب نگهداری کرد. چرا که اتاق خواب معمولا خنک و تاریک است. حمام به دلیل گرما و رطوبت مکان ایده آلی برای نگهداری دارو‌ها نیستند. به طور مشابه، دارو‌ها را نباید در هوای خیلی سرد رها کرد.

اکثر دارو‌های خوراکی جامد در فضا‌های خشک و خنک و دور از نور پایدار می‌مانند. درب بطری‌های تجویزی را محکم بسته نگه دارید و دارو‌ها را همیشه دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی قرار دهید.

برای دستورالعمل‌های نگهداری مناسب به داخل بسته خود نگاه کنید یا از داروساز بپرسید. مراقب باشید هر دستورالعملی را برای نگهداری در یخچال یا انجماد رعایت کنید.

قرص و شربت چه زمانی فاسد می‌شود؟

آیا بیماران باید از دارو‌های تاریخ مصرف گذشته استفاده کنند یا خیر؟
هرگز از دارو‌های تاریخ مصرف گذشته استفاده نکنید. اگر دارویی برای یک بیماری مزمن و بالقوه تهدید کننده زندگی ضروری است، به عنوان مثال، یک بیماری قلبی، درمان سرطان، تشنج یا آلرژی تهدید کننده زندگی، قبل از انقضای آن یک نسخه جدید دریافت کنید.

این دارو‌ها اگر تاریخ مصرف آنها تمام شده باشد ممکن است مشکلات جدی ایجاد کنند:

انسولین
دارو‌های یخچالی
قطره چشم
داروی تزریقی
دارو‌های ترکیبی خاص

هر دارویی که به نظر می‌رسد تجزیه شده یا کدر است، یا بوی غیرطبیعی دارد، باید فورا دور ریخته شود. هنگامی که شک دارید، همیشه بهتر است یک داروی جدید تهیه کنید و داروی قدیمی را با خیال راحت دور بریزید. در ارتباط با قرص‌ها معمولا کمتر مشکلی ایجاد می‌شود، اما در مورد قطره چشم، اسپری بینی، شربت و پماد مسئله متفاوت می‌شود. چرا که این دارو‌ها مدت زیادی پس از باز شدن درشان قابل استفاده نیستند. به طور خلاصه می‌توان گفت در هر دارویی که آب وجود داشته باشد، مشکل میکروبی شدن آن نیزوجود دارد.