شیخ نشین‌ها مقابل دموکراسی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: کویت کشوری با مساحت ۱۷۸۱۸ کیلومترمربع در غرب آسیا واقع شده که با کشور‌های عراق و عربستان سعودی دارای مرز‌های خاکی و با ایران از راه خلیج فارس دارای مرز‌های آبی است. این کشور در سال ۱۹۶۱ به استقلال رسید و ۲۵ فوریه سالروز گرامی داشت استقلال این کشور است.

نوع حکومت کویت پادشاهی امیرنشین است. به موجب قانون اساسی کویت، قدرت در خاندان آل صباح موروثی است و حکومت کویت مرکب از قوای سه گانه مقننه، قضاییه و مجریه است که از یکدیگر تفکیک شده و یک شورای مشورتی امیر کویت را در امور مملکتی یاری می‌کند. فعالیت‌های حکومت نیز طبق قانون اساسی توسط مجلس ملی کویت کنترل می‌شود. مجلس ملی کویت با ۵۰ عضو در ژوئیه ۱۹۶۳ تشکیل شد. البته مجلس ملی کویت ۶۵ عضو دارد که ۱۵ عضو دیگر آن از اعضای دولت هستند.

از سال ۱۹۶۲ تاکنون ۴۶ دولت در کویت تشکیل شد. ۱۴ دولت از ۱۹۶۲ تا ۱۹۹۱، از ۱۹۹۱ تا سال ۲۰۱۲ نیز ۱۴ دولت و از ۲۰۱۲ تاکنون ۱۸ دولت در کویت تشکیل شد. به عبارت دیگر، در حالی که طی ۵۰ سال ۲۸ دولت در کویت تشکیل شد و میانگین عمر دولت‌ها در این کشور یک سال و ۸ ماه بود، میانگین عمر دولت‌ها در ۱۲ سال اخیر به کمتر از ۷ ماه کاهش پیدا کرد که نشان‌دهنده نابسامانی شدید سیاسی در این کشور کوچک حوزه خلیج فارس است که به صورت خاندانی و قبیله‌ای اداره می‌شود.

چرایی انحلال پارلمانی که هنوز تشکیل نشده است

کویت در آوریل گذشته شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی بود. قرار بود نخستین جلسه پارلمان برگزار شود که با فرمان امیر کویت و بر اساس ماده ۱۰۶ به تعویق افتاد. در حالی که انتظار می‌رفت نخستین جلسه پارلمان برگزار شود، شیخ مشعل الاحمد، امیر کویت، حکم به انحلال پارلمان داد. در واقع، پارلمان ۲۰۲۴ کویت نخستین پارلمانی است که پیش از برگزاری و جلسه افتتاح آن، منحل شده است. سوال مهم این است که چرا امیر کویت تصمیم به انحلال پارلمانی گرفته که هنوز تشکیل نشده است؟

مطابق قانون اساسی کویت، نخستین جلسه پارلمان کشور باید طی مدت حداکثر دو هفته از موعد انتخابات برگزار شود. با این حال، مشعل الاحمد الجابر الصباح، امیر کویت، ۳۷ روز پس از برگزاری انتخابات، حکم به انحلال پارلمان داد. امیر کویت درباره دلایل چنین تصمیم مهمی گفت: کویت به تازگی روز‌های سختی را پشت سر گذاشته است و جایی برای تردید یا تاخیر در اتخاذ تصمیم دشوار برای نجات کشور و تامین عالی‌ترین منافع آن باقی نمی‌گذارد. امیر کویت تاکید کرد که تصمیم سختی برای نجات کشور و تامین منافع عالی آن می‌گیریم و اجازه نمی‌دهم از دموکراسی برای تخریب کشور سوءاستفاده شود. بنابراین، به نظر می‌رسد نارضایتی از نتایج انتخابات اخیر عامل اصلی تصمیم شیخ مشعل برای انحلال پارلمانی است که حتی یک جلسه آن نیز تشکیل نشده است.

در انتخابات اخیر که ۴ آوریل برگزار شد، مخالفان موفق شدند اکثریت کرسی‌های پارلمان را بار دیگر به دست آورند. میزان مشارکت در انتخابات مجلس کویت ۶۲.۱۰ درصد بود و بر اساس نتایج رسمی انتخابات مجلس کویت، مخالفان از ۵۰ کرسی مجلس، حائز ۲۹ کرسی شدند و روند اکثریت در پارلمان را حفظ کردند؛ لذا به نظر می‌رسد که منظور امیر کویت از این جمله که «اجازه نمی‌دهم از دموکراسی برای تخریب کشور سوءاستفاده شود»، تصاحب اکثریت پارلمان توسط مخالفان است.

پیام‌های انحلال پارلمان تشکیل نشده در کویت

اقدام شیخ مشعل در انحلال پارلمانی که حتی یک جلسه آن نیز برگزار نشد، حاوی پیام‌های مهمی است. به نظر می‌رسد مهم‌ترین پیام این اقدام این است که کویت در دوره مشعل الاحمد الجابر الصباح به سمت تضعیف دموکراسی و تقویت اقتدارگرایی گام بر می‌دارد. انتخابات ۴ آوریل نخستین انتخابات پارلمانی در کویت پس از انتصاب مشعل الاحمد الجابر الصباح به سمت امیر این کشور بود. شیخ مشعل دسامبر گذشته به عنوان امیر کویت برگزیده شده بود.

تضعیف دموکراسی در کویت در حالی است که کویت از معدود کشور‌های عربی است که دموکراسی حداقلی در این کشور در قالب انتخابات پارلمانی تجلی پیدا می‌کرد. اکنون به نظر می‌رسد شیخ مشعل علیه این دموکراسی حداقلی نیز کودتا کرده و حتی ممکن است با تغییر قانون اساسی عملاً کویت را به سمت اقتدارگرایی بیشتر و نزدیک شدن به الگوی سیاسی دیگر کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس هدایت کند. امیر کویت انتخابات و دموکراسی را هدر رفتن منابع و عامل فساد سیاسی و اقتصادی می‌داند.

پیام مهم دیگری که از اقدام شیخ مشعل می‌توان دریافت کرد این است که فضای سیاسی کویت به سمت امنیتی شدن بیشتر حرکت می‌کند. شیخ مشعل سابقه اطلاعاتی و امنیتی زیادی در کویت دارد. وی در اظهارات خود درباره دلایل انحلال پارلمان به موضوع فساد گسترده اشاره کرد؛ کلیدواژه‌ای که محمد بن سلمان نیز در سال ۲۰۱۷ از آن برای بازداشت گسترده مخالفان و رقبای خود در درون خاندان سعودی بهره گرفت. به همین دلیل نیز اقدام امیر کویت در انحلال پارلمان با استقبال مقامات و رسانه‌های عربستانی همراه شد.

حالا تصمیم امیر ۸۳ ساله کویت می‌تواند به منزله اولویت قائل شدن برای توسعه اقتصادی در پرتو اقتدارگرایی قبیله‌ای باشد نظیر آن چه که در امارات و عربستان دیده می‌شود. با این حال، تفاوت مهم کویت با این کشور‌ها در این است که این کشور‌ها برخلاف کویت سابقه و تجربه دموکراسی و انتخابات آزاد را ندارند. بنابراین، ممکن است تصمیم امیر کویت برای این کشور تبعات امنیتی داشته باشد یا دست کم سبب تقویت فعالیت‌های پنهانی مخالفان شود و حتی زمینه کودتا علیه خاندان آل صباح در آینده را فراهم آورد.