محله‌محوری؛ نظریه‌ای کاربردی برای تحقق الگوی اسلامی پیشرفت

به گزارش مجله خبری نگار، سال‌هاست در مقابل نظریات توسعه‌گرای غربی، ضرورت الگوی اسلامی پیشرفت مطرح‌شده است. مخالفان این الگو نظریات متفاوتی دارند بعضی بر ضرورت آن انتقاد دارند و بعضی بر امکان آن. در مقابل، اشکال بعضی موافقان و مروجان الگوی پیشرفت این است که در چاه کلی‌گویی و ابهام گیر افتاده‌اند. درحالی‌که وقتی با نظر به افق بلند تحول، مسائل کاربردی به بحث گذاشته می‌شود، این چاه را ترک کرده‌ایم.

از افرادی که تقریر قابل‌تأملی از الگوی اسلامی پیشرفت را در سال‌های اخیر در کشور عرضه کرده است حجت‌الاسلام علی کشوری است.

یکی از مسائل مهم در تقریر وی نظریه محله‌محوری است که در مقابل تمرکزگرایی قرار دارد و شهر اسلامی را شهر محله‌ها معنا می‌کند. از آثار دیگر این نظریه احیای مشاغل خرد و عدم ساخت مجتمع‌های تجاری بزرگ و مرکزی است. در شهر محله‌ها، شناخت و تعرّف (اشاره به تعارف در آیه ۱۳ سوره حجرات؛ جَعَلْنٰاکُمْ شُعُوباً وَ قَبٰائِلَ لِتَعٰارَفُوا) و روابط انسانی تقویت می‌شود و نیز خانواده به‌عنوان یکی از پایه‌های زندگی ایمانی احیا می‌شود. با محله‌محوری فقط روابط انسانی ارتقا پیدا نمی‌کند بلکه هزینه‌های زندگی مانند هزینه حمل‌ونقل کاهش می‌یابد.

یک نکته مهم این است که تحقق الگوی پیشرفت در یک نظام هماهنگ میسر است پس هر مسئله باید با مسائل دیگر تکمیل و تقویت شود. از امتیازات این تقریر از الگوی پیشرفت هم همین است که مجموعه مسائل مختلف با هماهنگی همدیگر مطرح می‌شوند و برای آشنایی با این مسائل تکمیلی می‌توان به گزارش‌های راهبردی مختلف منتشرشده آن‌ها رجوع کرد.

نکته مهم دیگر این است که الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی بیان‌شده است و مباحث موردنظر پاسخی به فراخوان ایشان است. همچنین محله‌محوری با استناد به دغدغه‌های ایشان در فکر و عمل فعالان فرهنگی اجتماعی کشور به‌عنوان یک دغدغه پررنگ شده است. همچنین محله‌محوری را می‌توان از عوامل تقویت مردم محوری که شعار امسال هم هست، دانست.

در اینجا سخن در این نیست که همه مباحث مطرح‌شده توسط نظریه‌پردازان الگوی پیشرفت را بدون تأمل بپذیریم و تبلیغ کنیم بلکه باید متذکر باشیم گفتگو‌های صریح در این رابطه برکتی دارد که در تسلیم شدن به تمدن غربی وجود ندارد.

به عقیده نگارنده، اساس نظریه محله‌محوری بیشتر نیازمند عرضه بر قرآن است و به‌عنوان‌مثال مسئله تعرف بیشتر نیازمند تطبیق بر مسئله تعارف و ظرافت‌های آیه مذکور است. هرچند جزئیات نظریه به‌صورت پراکنده شواهدی در قرآن و حدیث دارد، مانند مسئله خانواده که در قرآن (با کلمه بیت) جایگاه بسیار اساسی دارد و اینجا تقویت‌شده است. به‌هرحال این ملاحظات انتقادی نهایتاً در جهت تحقق هدف کلی الگوی پیشرفت است.

در شرایط فعلی عده‌ای از اهل فکر یا مدیران کشور بدون گفتگوی انتقادی در این مسائل، از ابتدا آن‌ها را رد می‌کنند یا در حاشیه آن‌ها وارد گفتگو می‌شوند یعنی مسئله اصلی را دور می‌زنند و به جزئیات کم‌اهمیت، اهمیت می‌دهند و یا در حد ظاهر مسئله بحث می‌کنند. با این حاشیه‌روی‌ها و ظاهربینی‌ها کشور ما اصلاح نمی‌شود. اکنون در جنگ تمدنی قرار داریم و گم کردن خط مقدم ما را به شکست نزدیک می‌کند.