پرواز دوباره ققنوس پس از دو قرن

به گزارش مجله خبری نگار/ایران-محمد مطلق: تصاویر بزرگان تالش یکی یکی بر در و دیوار سالن نصب می‌شود؛ بابک خرمدین، ژنرال علی اکرم همت‌زاده بنیانگذار جمهوری تالش مغان یا تالش گشتاسبی که پس از فروپاشی شوروی به پایتختی لنکران شکل گرفت و یک سال بعد منحل شد، هلال محمداف رهبر جنبش ملی تالش که در جمهوری تالش مغان نخست‌وزیر بود، دکتر آرمین فریدی آهنگساز فومنی، هزی اصلانف افسر قهرمان اتحاد جماهیر شوروی و برنده نشان لنین، مدال دفاع از قفقاز و مدال دفاع از استالینگراد، میرحسن خان تالش و میرمصطفی خان تالش حاکمان لنکرانی خانات تالشستان شمالی، سهراب ظهیری خواننده، حسن خان آلیایی معین‌الرعایا، دکتر محرم رضایتی حقوقدان، ذوالفقار احمدزاده شاعر و فعال سیاسی، فرامرز مسرور شاعر و نویسنده، فخرالدین عباس‌اف حقوقدان، علی عبدلی پژوهشگر، علی ناصر شاعر، قسمت خانی و هادی حمیدی خواننده و البته بنر بزرگ بوریس تالشنسکی و خود او که به عنوان جانشین مرحوم همت‌زاده و میهمان ویژه همایش «تالش در آینه تاریخ و فرهنگ ایران»، صبح از آلمان به تهران رسیده و با تشریفات ویژه به رشت آمده است و فردا هم در دانشگاه تهران سخنرانی دارد.‌

می‌گوید اهل لریک است و توضیح می‌دهد که از اردبیل تا لریک در آن سوی مرز، نیم‌ساعت هم راه نیست. این‌ها را که بر زبان می‌آورد برمی‌گردد آن سمتی و با تمام وجودش به لریک، لنکران، ماساللی، یاردیملی، جلیل‌آباد و بقیه شهر‌های تالش‌نشین آن سوی مرز اشاره می‌کند. می‌گوید ایران وطن تاریخی همه ما تالشی‌هاست و خون ما با این سرزمین درآمیخته است. امروز روز شادمانی قلب من است و من خود را همچون رودی می‌بینم که به دریا پیوسته است. ما با یک جگر نفس می‌کشیم و این جگر نمی‌تواند تکه‌پاره شود.

هوا بارانی و دلنشین و مطبوع است. از دور نوای نوروزی‌خوانی تالشی به گوش می‌رسد. ورودی سالن اجتماعات نهاد رهبری دانشگاه آزاد رشت، مملو از شیرینی‌های محلی و صنایع دستی زیبا و چشم‌نواز و دختران و پسرانی است که با لباس‌های رنگارنگ تالشی به میهمانان خوشامد می‌گویند.

دکتر یاسر کرم زاده، استاد گویش‌های ایرانی دانشگاه دولتی ایروان و دبیر علمی این گردهمایی نمادین فرهنگی می‌گوید: «این همایش برای نشان دادن پیوند تاریخی اقوام ایرانی بویژه تالشی‌ها و قسمت جدا مانده آن از سرزمین مادری شکل گرفت. بر همین اساس از دیاسپوریای تالش در اروپا هم دعوت کردیم تا در سرزمین مادری میزبان‌شان باشیم. نکته مهم این است که پیش از این برخی از کشور‌ها مثل روسیه و ارمنستان تلاش می‌کردند خود را به عنوان پشتیبان و پناهگاه تالش‌های جهان بویژه تالش‌های جمهوری آذربایجان و دیاسپوریای تالش در روسیه معرفی کنند، ولی هرچه زمان می‌گذرد خود تالش‌ها بیشتر متوجه می‌شوند که اولین و آخرین پناه آن‌ها ایران است و ایران می‌تواند مشکلات آن‌ها را هر جای جهان که باشند حل کند. این قضیه برای تالش‌ها که زبان، ادبیات و فرهنگ‌شان ایرانی است، بسیار مهم و در حال حاضر چشم همه آن‌ها به تهران دوخته شده است.

از طرف دیگر ایران توانسته به عنوان یک قدرت منطقه‌ای موقعیت خود را تثبیت کند و به نوعی هژمونی ایران زنده شده است؛ بنابراین گروه‌های قومی که خارج از مرز‌های ایران زندگی می‌کنند دوباره به ایران متمایل شده‌اند و چشم امیدشان به ایران است. این هژمونی می‌تواند حتی وضعیت زندگی آن‌ها را هم بهبود بخشد و برخی از حقوق از دست رفته شان را برگرداند. از این نظر برگزاری چنین همایش‌هایی از اهمیت فراوانی برخوردار است.»

این همایش را می‌توان دومین همایش تالش‌ها طی یک هفته در استان گیلان دانست؛ تحرکی چشمگیر که هم به خواست مردمی و هم موافقت نهاد‌های دولتی اشاره دارد. هفته پیش از این همایش، گردهمایی فرهنگی دیگری در شهرستان تالش به مناسبت روز جهانی زبان مادری شکل گرفت و بر اهمیت حفظ و حراست از این میراث گرانبهای ایرانی تأکید شد و حالا گردهمایی دوم در مرکز استان برگزار می‌شود و میزان استقبال مردمی از آن به شکل چشمگیری بالاست.

دکتر ابوالفضل بهشتی، استاد علوم سیاسی و عضو هیأت مدیره اتاق فکر اتحادیه اروپا یکی دیگر از مدعوین این همایش است. او می‌گوید قلعه رودخان در این استان میراث زنده‌ای است که نشان از جنگاوری و استقامت تالش‌ها در برابر بیگانگان دارد. این قوم ایرانی هیچ‌گاه زیر سلطه بیگانگان نرفته‌اند. این روحیه و مدل فرهنگی تالش می‌تواند به شکل علمی بررسی شده و الگوسازی شود. وی در این‌باره می‌گوید: «ایران همواره کشور بی‌همتایی بوده و به بشریت کمک زیادی کرده است. اقوام ایرانی مثل یک خانواده بزرگ برای جهان تمدن ساخته‌اند و صلح و آرامش به ارمغان آورده‌اند. پس این کشور جایگاه مهمی در جهان دارد و باید از آن به خوبی پاسداری کرد، زیرا یک جغرافیای غنی سیاسی، فرهنگی و تمدنی نیاز مداوم به حراست دارد.»

بوریس تالشنسکی را پیش از همایش در فومن ملاقات می‌کنم. وقت ناهار است و جادوی باران و مزرعه چای و غذا‌های سحرانگیز گیلان فضای دوستانه و دلنشینی ساخته است. آذری حرف می‌زنیم، اما به دلیل قرابت تالشی و فارسی، زبان ملی ما را هم متوجه می‌شود و با اینکه برای اولین‌بار است به ایران آمده و چند ساعتی بیشتر از حضور او نمی‌گذرد، بریده بریده و با لبخند می‌گوید: «کم کم یاد می‌گیرم.» می‌دانم اگر تا غروب کلمات فارسی را تک تک و آهسته به او بگویم به راحتی ترجمه خواهد کرد و این جادوی زبان‌های ایرانی است که به سادگی به ما می‌گوید کسی که ۲۰۰ سال در ترکیب جغرافیای سیاسی ما نبوده، چطور می‌تواند از صبح تا ظهر خود را با زبان ملی ما یا حتی سایر زبان‌های ایرانی هماهنگ کند؟! مطمئن هستم اگر کلمات کردی را هم یکی‌یکی و آهسته برایش تکرار کنم متوجه خواهد شد، همان‌طور که من در همین چند ساعت می‌توانم ادعا کنم که هشتاد درصد تالشی را می‌فهمم.

تالشنسکی می‌گوید که متأسفانه وقت کم است و من هم برای گشت و‌گذار نیامده‌ام، اما دوست دارم بگردم و ببینم پدران ما در چه کشوری زندگی می‌کرده‌اند و می‌گوید: «از فرودگاه امام خمینی تا رشت و فومن برای من کافی بود تا تصویر ذهنی‌ام به عنوان یک شهروند آلمانی از ایران عوض شود. رسانه‌های غرب بسیار علیه ایران تبلیغ می‌کنند و اساساً این تصویر شکل گرفته که این کشور یک کشور متعصب و عقب‌افتاده‌ای است، اما من از مردم اروپا و امریکا می‌خواهم بیایند و همه چیز را به چشم خودشان ببینند. ایران کشور مدرن و قدرتمندی است و این برای من به عنوان یک تالشی مایه افتخار است.»

تالشنسکی می‌گوید: «تالش‌ها اهل صلح، دوستی و مدارا هستند و در عین حال جنگاورانی قهرمان؛ چنانکه تالش‌های ایران در جنگ هشت ساله شهدای زیادی تقدیم داشتند و تالش‌های آن سوی مرز نیز در ترکیب اتحاد جماهیر شوروی به همین گونه عمل کردند. حتی در ترکیب جدید جمهوری آذربایجان و جنگ‌های ۳۰ سال گذشته بیشترین شهدا متعلق به تالش‌هاست؛ بنابراین برای زنده ماندن این هویت ایرانی ابتدا باید خود تالش‌ها تلاش کنند؛ همان‌گونه که تاکنون هم سعی کرده‌اند که زبان، فرهنگ و تاریخ خودشان را حفظ کنند. اگر شما خودتان به فرهنگ و زبان‌تان احترام نگذارید، دیگران هم به شما احترام نمی‌گذارند.»

چند ساعتی است که از جریان اخبار دور مانده‌ام. اورشلیم‌پست نوشته است که تنها راه نابودی برنامه هسته‌ای ایران تغییر رژیم به واسطه تحریک قومیت‌ها علیه یکدیگر است. تلویزیون گوناز تی‌وی که طبق اسناد ویکی‌لیکس با بودجه و سازماندهی سیا برای تجمیع تجزیه‌طلب‌ها و ایجاد شکاف‌های قومیتی تأسیس شده، از برگزاری همایش «تالش در فرهنگ و تاریخ ایران» ابراز نگرانی کرده و کارشناس اسرائیلی گفته است ایران باید به ۶ کشور قومی تجزیه شود. با خودم فکر می‌کنم این حرف‌ها تازگی ندارد و بدتر از آن نیست که در مجلس رژیم‌صهیونیستی برای تجزیه ایران امضا جمع کنند. چشم امید همه دشمنان ایران و ایرانی به همین یک استراتژی کهنه است؛ اینکه بین هویت قومی و ملی شکاف ایجاد کنند، بگویند تاریخ، زبان و فرهنگ یک سنندجی یا تبریزی ارتباطی به زبان فارسی و تاریخ و تمدن ایرانی ندارد. باران سر و روی جاده و ماشین را می‌شوید و موسیقی آرام و دلچسبی فضای اتومبیل را پر می‌کند. دست و پایم را کش و قوس می‌دهم و در دل به برگزارکنندگان همایش درود می‌فرستم. هژمونی ایران پس از دو قرن انزوا دوباره در حال شکل گرفتن است و ققنوس پس از دو قرن دارد تکانی به پر و بالش می‌دهد. پرواز از دل خاکستر برای خیلی‌ها نه قابل باور است نه خوشایند.