«درخت‌داری» شرط مثمر بودن «درختکاری»

به گزارش مجله خبری نگار/جام‌جم: چند ماهی می‌شود که طرح بزرگ کاشت یک میلیارد درخت در کشور به اجرا درآمده است؛ کار عظیمی که طرح نهضت توسعه جهادی آبخیزداری در کشور، طرح تحولی احیای پوشش گیاهی و تولید علوفه مراتع کشور، طرح بیابان‌زدایی و تثبیت کانون‌های بحرانی گرد‌و‌غبار و حفاظت از عرصه‌های منابع طبیعی به‌عنوان محور‌های آن اعلام شده‌اند. اجرای این برنامه، گام بلندی در احیای سرزمین و منافع مردم در سراسر کشور به‌شمار می‌آید، اما باید توجه داشت که کاشت نهال‌های بومی و متناسب با شرایط آب‌وهوایی هر منطقه وحفاظت وتامین آب موردنیاز آن‌ها ازمهم‌ترین ملزومات درطرح مردمی کاشت‌میلیون‌ها درخت به‌شمار می‌آید.

از اوایل امسال بود که اعلام شد ایران قصد دارد پروژه عظیمی را آغاز کند که بر اساس آن باید یک میلیارد درخت در کل استان‌ها کاشته شود. بر همین اساس دولت به وزیر جهاد کشاورزی، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری و سازمان محیط زیست دستور داد تا برنامه ملی کاشت یک میلیارد درخت را دنبال کنند و ظرف چهار سال به این رقم برسند. اما از آنجا که ایران سرزمینی خشک و کم‌آب به‌شمار می‌آید و طی سال‌های اخیر به خاطر خشکسالی‌های حاکم بر این سرزمین، بحران آب بیشتر مناطق آن را فراگرفته، تناسب نوع درخت‌های کاشته‌شده با هر منطقه و نحوه آبیاری و نگهداری از آن‌ها باعث شد تا تردید‌های جدی در مورد عملی‌بودن این طرح به‌وجود بیاورد.

نیازمند طرح‌های هم راستا هستیم

برخی اهداف طرح بزرگ کاشت یک میلیارد درخت در ایران شامل احیای جنگل‌های طبیعی، تولید و زراعت چوب درختان، افزایش فضای سبز شهری و مقابله با توفان‌های شن عنوان شده است. حالا قرار است سالانه ۲۵۰میلیون اصله سپلینگ و نهال درختچه تولید و توسط دولت و گروه‌های مردمی کاشته شود. آن‌طور که اعلام شده، تحقیقات روی نوع درختان برای هر منطقه آب‌وهوایی صورت گرفته و در استان‌های شمالی باید درختان کراتاگوس و بلوط کاشته شود. در غرب ایران درخت ممرز اروپایی و در استان‌های مرکزی رابینیا، زیتون و یاس بنفش ایرانی وجود خواهد داشت. در استان‌های جنوبی هم درختان اُکالیپتوس و حرا کاشته می‌شود.

البته این پایان کار نیست و گونه‌های دیگری هم وجود دارد که شامل گونه‌های صنوبر، افرا، زبان‌گنجشک، سرو، کاج، بادام کوهی و بنه می‌شود. آنچه در کاشت و حفظ درختان مهم است، نحوه تامین آب مورد نیاز آنهاست؛ بنابراین باید در کنار این پروژه عظیم، طرح‌های دیگری هم به اجرا درآید تا بتوان به نتیجه کار امیدوار بود.
آبخیزداری از جمله مهم‌ترین اقداماتی به‌شمار می‌آید که رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز با اشاره به اجرای طرح‌هایی در این زمینه می‌گوید: «در حال حاضر ۹۰ میلیون هکتار عرصه برای اجرای طرح آبخیزداری در کشور باقی مانده که در قالب برنامه ۱۰ ساله باید به اتمام برسد.»

عباسعلی نوبخت با اشاره به برنامه هفتم توسعه ادامه می‌دهد: «در برنامه هفتم توسعه برای ۲۰ میلیون هکتار اجرای عملیات آبخیزداری هدفگذاری شده و این در‌حالی است که براساس ساختار‌ها و توانمند‌های سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور به‌ویژه از نظر نیرو‌های تخصصی انسانی، توانایی اجرای ۴۰ میلیون هکتار آبخیزداری را در عرصه‌های کشور داریم.»

معاون وزیر جهاد کشاورزی در عین‌حال اجرای آبخیزداری در سطح ۴۰ میلیون هکتار را منوط به تخصیص و پرداخت به‌موقع اعتبارات مورد‌نیاز‌می‌داند. احیا و غنی‌سازی و مدیریت مراتع از دیگر کار‌هایی است که باید در دستور کار قرار بگیرد و نوبخت هم به تدوین برنامه‌ای برای این کار اشاره کرده و می‌گوید: «برای ۵۰ میلیون هکتار مراتع کشور، برنامه آماده کرده‌ایم. همچنین برای مقابله با بیابان‌زایی در سطح سه میلیون هکتار در قالب برنامه جهادی احیای سرزمین اقدام خواهد شد.» وی در مورد اجرای طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت نیز تصریح می‌کند که از چند ماه قبل کاشت نهال در برخی استان‌های کشور با حضور استاندارها، مسئولان، دانش‌آموزان و اقشار مختلف مردم آغاز شده، اما ۱۶ آذر اعلام رسمی کاشت نهال‌های تولید شده بود.

ثبت اطلاعات کاشت درختان

اگر قرار است طرح کاشت یک میلیارد درخت به سرانجام برسد حتما باید استان‌ها مورد پایش قرار بگیرند و حتی هر سال به آن‌ها امتیاز داده شود. البته وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده تمام اقدامات و کاشت نهال‌ها در سامانه ساتک ثبت می‌شود. بر همین اساس آمار‌ها و اطلاعات دقیق کاشت نهال‌ها در سراسر کشور در اختیار مسئولان و مردم قرار می‌گیرد. معاون وزیر جهاد کشاورزی می‌گوید: «در این طرح چهار ساله قرار است سالانه ۲۵۰ میلیون اصله نهال کاشته شود، اما با توجه به این‌که برخی نهال‌ها برای آن‌که به استاندارد‌های لازم جهت کاشت برسند به دو یا سه سال زمان نیاز دارند از این‌رو ممکن است در سال نخست این طرح، تعداد ۱۷۰ میلیون تا ۲۰۰‌میلیون اصله نهال در عرصه‌ها غرس شوند و در سال‌های دوم و سوم طرح، جبران کاشت نهال انجام گیرد.»

نوبخت در همین حال به ایجاد کارگروه پیگیری زمین و زمین‌خواری اشاره و تاکید می‌کند: «رئیس سازمان، معاون حفاظت از امور اراضی، مدیرکل ممیزی، مدیرکل حراست، فرمانده یگان حفاظت و نماینده‌ای از وزارت اطلاعات و مدیرکل ادارات منابع طبیعی استان مورد نظر از اعضای این کارگروه خواهند بود و از مدیران استانی در‌خواست شده فهرست تمام پرونده اراضی تصرف‌شده‌ای را که باید خلع‌ید شود مشخص و در اختیار فرمانده یگان حفاظت و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور قرار دهد.» وی می‌گوید که ما برای خلع‌ید اراضی تصرف شده با هیچ‌کس و هیچ مسئولی تعارف نداریم و اگر کسی خطایی کرد ابتدا اقدامات قانونی از سوی استان‌ها باید انجام و سپس به سازمان منابع طبیعی اطلاع‌رسانی شود.

آماری از اقدامات قبل نیست

طرح ملی و مردمی کاشت درخت از سال گذشته در کشور و جهان آغاز شد و قرار است طی چهار سال بیش از یک‌میلیارد اصله درخت در کشور کاشته شود و سهم مازندران از این میزان بیش از ۶۰ میلیون اصله نهال خواهد بود. طی سال‌های گذشته طرح‌های مختلفی برای ارتقای پوشش سبز در مازندران اجرا شده که نهضت ملی درختکاری و مازندران سبز ازجمله آن است. در قالب این طرح‌ها مناطق مختلفی ازجمله حاشیه راه‌ها و جاده‌ها، بوستان‌ها و فضای شهری، حاشیه رودخانه‌ها و ... تحت پوشش نهضت درختکاری قرار گرفت، اما با گذشت سال‌ها شاهد آن هستیم که بسیاری از این درختان از مرحله نهالکاری بالاتر نرفته یا نشخوار دام یا قطع شده‌اند.

پدیده روزافزون تغییر اقلیم و ریزگرد‌ها از یک‌سو و نیاز صنایع چوبی به مواد اولیه از سوی دیگر توجه به درختکاری را در مناطق مختلف کشور ازجمله مازندران الزامی می‌سازد. با‌این‌حال به تاکید کارشناسان مسأله درخت‌داری و حفظ نهال‌های غرس‌شده بسیار مهم است. همچنین طی سالیان گذشته درخت‌های زیادی در گوشه و کنار مازندران غرس شد که نه‌تن‌ها آماری از آن وجود ندارد بلکه سرنوشت بسیاری ازاین درختان کاشته‌شده مبهم است. قرارداشتن ایران دررتبه هفتم جهانی تولید کربن ضرورت توسعه پوشش جنگلی و درختکاری را در استان‌ها الزامی می‌سازد. همچنین کاشت نهال‌های بومی و متناسب با شرایط آب‌وهوایی هر منطقه از مهم‌ترین ملزومات در طرح مردمی کاشت درخت به‌شمار می‌رود.

۴۰میلیون درخت سهم مازندران

اگر به حفاظت وصیانت از عرصه‌های طبیعی توجه نشود، امنیت زیستی با تغییرات آب‌وهوایی به مخاطره می‌افتد. آذرماه بود که همزمان با سراسر کشور حدود۱۰هزار اصله نهال در۱۱شهرستان حوزه اداره کل ساری در سطحی حدود هشت‌هکتار نهالکاری شد. به گفته مسئولان استانی، ملاک واولویت دراین طرح احیا و غنی‌سازی، حفظ پوشش طبیعی، حفظ کاربری اراضی منابع طبیعی، مقابله با بیابان‌زایی وایجاد توسعه است. آنهامعتقدند باید از زمین‌های کم‌بازده به‌خصوص حاشیه جاده‌ها، آب‌بندان‌ها، خیابان‌ها و پارک‌های شهری بیشترین بهره را برد.

در راستای توسعه طرح‌های زراعت چوب و توسعه فضای سبز، نهال‌های جنگلی اعم از پهن‌برگ و سوزنی‌برگ در سه منطقه ارتفاعی پایین‌بند، میان‌بند و بالابند در هفت نهالستان حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری منطقه ساری تولید و طبق برنامه تا پایان سال بین مردم توزیع خواهد شد. هرچند آنان ادعا می‌کنند که تولید و کاشت درختان هیچ‌گونه بار مالی و هزینه‌ای برای دولت ندارد، اما مشخص نیست چرا این کار تاکنون انجام نشده و در استانی که آب‌وهوا و بارش‌های بهتری نسبت به مناطق دیگر ایران دارد، چرا باید جنگل‌هایش هر روز کاهش یافته و به بیابانی‌شدن نزدیک شود. البته فرهنگ توسعه فضای سبز باید درجامعه نهادینه شود وصیانت ازفضای سبز موجود وظیفه همگان است. سهم منابع طبیعی مازندران از درختکاری طی چهار سال ۴۰میلیون اصله درخت اعلام شده. میزان تولید نهال در سال گذشته دومیلیون و ۸۰۰هزار اصله بوده و امسال نزدیک به هشت‌میلیون اصله است.