به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: طرح اختصاص بنزین برای خانوارها به جای خودروها، از جمله طرحهایی بود که در ماههای ابتدایی روی کار آمدن دولت سیزدهم و در پاسخ به مطالبه توزیع عادلانه بنزین، به صورت آزمایشی به اجرا درآمد. با این حال، پس از طی دوره آزمایشی متوقف شد. اگر چه وزیر اقتصاد پیشتر از این موضوع انتقاد کرده بود، با این حال دیروز این انتقاد را به شکل صریح تری بیان و به طور مستقیم موانع پیش روی این طرح در حوزه پخش و پالایش فراوردههای نفتی را دلیل این توقف اعلام کرد. به گفته خاندوزی در صورت اجرای این طرح، هم اینک در تخصیص چند میلیارد دلاری که صرف واردات فراوردههای نفتی میشود، صرفه جویی میشد.
ناترازی بنزین معضلی است که در سالهای اخیر، گریبانگیر اقتصاد کشور شده است. آمارها نشان میدهد که در پی گسترش روزافزون استفاده از خودروهای شخصی، پایین ماندن قیمت بنزین، روند کند اسقاط خودروهای فرسوده و پر مصرف و ...، این ناترازی در حال گسترش است.
گزارش ۱۰ دی خبرگزاری فارس در این زمینه به نقل از مرکز پژوهشهای مجلس حاکی از این است که در سال ۱۴۰۲، ناترازی بنزین در ایران به رقم ۱۰ میلیون لیتر در روز رسیده که سالانه خسارتی ۳ میلیارد دلاری به کشور وارد میکند. چیزی در حدود درآمد فروش یک ماه نفت ایران. این در حالی است که براساس آمار گمرک کشور ما در سال ۹۹ جزو کشورهای صادرکننده بنزین بود و حدود ۳ میلیارد دلار بنزین صادر کرده است. در واقع باید گفت افت ۶ میلیارد دلاری درآمد ارزی بنزین، نیمی از افزایش درآمد دولت از صادرات نفت و بیاثرسازی تحریمها را با خود خنثی کرده و از سر سفره مردم برداشته است. همچنین با تداوم روند فعلی، پیش بینی میشود که ایران در ۱۰ سال آینده نیازمند سالانه ۲۵ میلیارد دلار واردات بنزین خواهد بود.
ناترازی بنزین در شرایطی رخ داده که شاهد این هستیم با افزایش قیمت خودروها، دست خانوارهای کم درآمد از رسیدن به خودروی شخصی کوتاهتر شده و در نتیجه سهم برخوردارها از یارانه بنزین روز به روز بیشتر میشود. با این اوصاف، دولت سیزدهم در ماههای ابتدایی روی کار آمدن خود یعنی اسفند ۱۴۰۰، طرحی را به طور آزمایشی پیاده کرد با این رویکرد که به جای تخصیص یارانه بنزین به خودروها، این یارانه مستقیم به خانوارها برسد. در قالب این طرح ۴ ماهه که در کیش اجرا شد، همه شهروندان اعم از مالکان خودرو یا افراد بدون خودرو، سهمیه بنزین ۲۰ لیتری دریافت کردند. قیمت بنزین در این طرح تغییری نداشت و نرخ بنزین یارانهای ۱۵۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد ۳۰۰۰ تومان بود.
با این حال یک نکته قابل توجه وجود داشت. این که افراد در صورتی که نیاز به استفاده از سهمیه بنزین نداشتند، میتوانستند اعتبار بنزین خود را به قیمت همان ۱۵۰۰ برای فروش عرضه کنند تا افرادی که نیاز دارند، آن را بخرند. علاوه بر آن، این سهمیه یارانهای امکان حفظ کردن برای ماههای بعد تا ۴۰۰ لیتر را هم داشت. همچنین این امکان فراهم بود که در پایان دوره، سهمیه یارانه افراد، به طور خودکار به فروش رود و معادل ریالی آن به حساب سرپرست خانوار واریز شود.
همان طور که ملاحظه میشود، این طرح، خود به خود زمینهای را فراهم میکرد تا افراد ضمن برخورداری عادلانه از یارانه بنزینی، برای استفاده بیش از حد متعارف از بنزین، مسیر طولانی تری را (برای خرید سهمیه بنزین و...) به منظور تامین کسری سوخت بپیمایند و در نتیجه یک مانع اولیه ذهنی برایشان ایجاد میشد. البته انتقادی که کارشناسان به این طرح، به رغم تایید کلیت آن وارد میکردند، این بود که چرا قیمت بنزین در بازاری که برای آن تدارک دیده شده بود، ثابت بود. چرا که در آن صورت، دولت بدون این که قیمتها را بالا ببرد، زمینه را برای مدیریت مصرف از سوی شهروندان از طریق مکانیزم قیمتهای بازاری، فراهم میکرد.
ارزیابی کارشناسان این است که طرح آزمایشی فوق، در کل موفقیت آمیز بوده است. با این حال، این طرح از سوی دولت کنار گذاشته شد. با این حال دیروز وزیر اقتصاد جزئیات جدیدی را در این باره مطرح و با اشاره به نقش موانع موجود در حوزه پالایش و پخش فراوردههای نفتی، از این اقدام مجدد انتقاد کرد. به گزارش «شادا»، خاندوزی گفت: اولین پلن اصلاح انرژی از سوی وزارت اقتصاد ارائه شد و دولت نیز با شک و تردید با آن برخورد کرد؛ چون وزارت نفت که دستگاه مسئول انرژی در کشور است نیز با آن مخالف بود و دوستان دیگر! اما از طرفی نیز نمیخواستند با کل پیشنهاد وزارت اقتصاد مخالفت کنند و گفتند بروید فعلاً به شکل آزمایشی پیاده کنید و بازخورد آن را بیاورید. در همین مرحله آن قدر اقتصاد سیاسی حوزه پخش و پالایش پیچیده بود که اجازه ندادند کار از مرحله اجرای آزمایشی فراتر برود و واقعاً اگر این تصمیم گرفته شده بود، ... حتماً امروز اقتصاد کشور چند گام جلوتر بود و این میزان ارز که اکنون چند میلیارد دلاری را که به سختی به دست آمده است، برای واردات فراوردهها خرج میکنیم، حتما وضعیت از این جهت به مراتب بهتر بود.»
در مجموع باید گفت در شرایطی که وضعیت ناترازی بنزین روز به روز بدتر میشود و رفتن به سراغ راهکارهای قیمتی نیز تبعات خاص خود را دارد، کنارگذاشتن چنین طرحهای آزمایش شدهای خسارت مضاعفی به کشور وارد میکند و جای این مطالبه را دارد که این چنین طرحهایی با ابعاد ملی جسورانهتر به مرحله اجرا درآیند.