در برزخ آب‌های ژرف

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: ماجرای «آب‌های ژرف» در کشور آن قدر کند و کم خبر پیش می‌رود که گاهی از جریان رسانه‌ای و پیگیری هم عقب می‌ماند. به هر روی پرونده آب‌های ژرف در کشور از اوایل دهه ۹۰ باز شده و در این سال‌ها گاهی برنامه‌های بهره برداری از آن و بعضا حرف و حدیث‌هایی هم از آینده و طرح و هدف گذاری‌های پیش روی آن دیده و شنیده ایم، اما به نظر می‌رسد، بخش آب کشور آن طور که باید نگاهی جدی به آن ندارد یا اگر دارد، هنوز مسیر وصول به آن طولانی است و شاید تکلیف این آب‌ها هنوز در نوعی برزخ مانده است.

چرا به منابع جدید نیازمندیم؟

امروز همه می‌دانیم که انبوه اقدامات نادرست و بدمصرفی در امر بهره برداری از آب، شرایط امروز کشور را با توجه به پدیده تغییر اقلیم، در شرایط نیمه بحرانی و بحرانی قرار داده است، به طوری که در پی کم بارشی‌های سال‌های اخیر و بروز خشکسالی، حتی تامین آب شرب در برخی مناطق دچار مشکلات و نارسایی‌های جدی شده است. طبق تازه‌ترین گزارش تا ۲۵ دی «با وجود بارش‌های اخیر در کشور، همچنان وضعیت سد‌ها مطلوب نیست، به‌طوری که میزان پرشدگی سد‌ها ۴۱ درصد بوده و ورودی آب نیز همچنان منفی است.»

یک سوم آب‌ها را به فنا دادیم

و البته یک دلیل مهم دیگر که کشور نیازمند رویکرد‌ها و منابع جدید آبی است، آمار هولناک دکتر بنفشه زهرایی، دبیر کارگروه ملی سازگاری با کم آبی است که از شنیدنش باید نگران شویم: «ما از آب‌های تجدیدپذیر زیرزمینی به طور کامل هر ساله بهره برداری می‌کنیم و ذخایر غیر تجدیدپذیر زیرزمینی را که در اعماق کمتری هستند، نسبت به آب‌های ژرف تقریباً در چهار دهه گذشته حدود ۳۰ درصد آن مصرف کردیم، یعنی یک سوم آب تجدید ناپذیر زیرزمینی کشور را مصرف کردیم و همه شاهدیم که هر روز تنش‌های آبی در حال افزایش است، بنابراین کارنامه خیلی مثبتی در بحث مدیریت منابع آب زیرزمینی نداریم.»

آب‌های ژرف؛ یک راهکار مهم

حالا که این گونه منابع آب‌های آبرفتی و چاه‌های آب را به فنا داده ایم و اگر با همین دست فرمان پیش رویم و تبعات تغییر اقلیم و کم بارشی‌ها هم تداوم یابد و تشدید شود، کاملا می‌توانیم حدس بزنیم منابع زیرزمینی تا چه زمانی وجود خواهند داشت، پس باید در اندیشه منابع جدید باشیم. ضمن این که نشان هم داده ایم مرد میدان افزایش بهره‌وری آبی و اصلاح فرایند‌های بهره وری، نیستیم.

در عین حال، کارشناسان انگشت خود را در دسترسی به منابع جدید آبی به سمت و سوی آب‌های ژرف نشانه گرفته اند.

۱۰۰۰ چاه آب ژرف در استرالیا

برای مرور یک مصداق مهم درباره بهره وری از آب‌های ژرف، توضیحات فرود شریف، رئیس انجمن سازگاری با خشکی و خشکسالی است که این طور می‌گوید: «در استرالیا از قرن ۱۸ از آب ژرف استفاده می‌کنند و بیش از ۱۰۰۰ چاه ژرف نصب شده که این چاه‌ها نیز پایدار است و سطح آب نیز پایین نیامده و به مشکل هم نخورده است. در آفریقا هم اکتشاف بیش از ۳۷۳ هزار میلیارد مترمکعب انجام شده است و چند کشور از آن استفاده می‌کنند و بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری کردند که بخشی از سرمایه‌گذاری بابت شناخت این آب‌ها و بخشی برای استفاده از آن‌ها بوده است.» رئیس انجمن مقابله با خشکی و خشکسالی به این موارد هم اشاره کرده است:

-در گذشته گفته می‌شد که این آب خیلی شور است، اما زمانی که دیدند EC (شوری) آن ۵۰ تا ۶۰ هزار نیست و در حد ۱۵ هزار، یعنی یک‌چهارم شوری دریاست، گفتند که «کیفیت آن آن‌قدر هم بد نیست».

-آب ژرف از نظر پدافند غیرعامل نیز بسیار مهم است؛ چراکه اگر کشور در شرایط سختی باشد، می‌توان در ظرف یک ماه، چاه را حفر و آب را استخراج کرد.

-از نظر اقتصادی هم حفر چاه آب ژرف یک‌سوم تا یک‌چهارم انتقال آب از دریا هزینه دارد و به‌صرفه است.

در آب ژرف کجاییم؟

اما با این توصیفات درباره اهمیت آب ژرف، ما یعنی جایگاه ایران در آن کجاست و تا چه میزان توانسته به آن برسد؟ این کارشناس حوزه آب پاسخ می‌دهد: «اگر آب ژرف ۱۰۰ پله باشد، ما هنوز در پله یک و دو هستیم و اطلاعات ما فعلاً در ۳ چاه اکتشافی در استان سیستان و بلوچستان متمرکز است و درباره آب‌های ژرف سایر استان‌ها اطلاعاتی نداریم. ما نمی‌توانیم یک نسخه کلی برای کل آب‌های ژرف کشور بدهیم؛ ممکن است آب در جایی شیرین و در جای دیگر لب‌شور باشد، لذا باید در این زمینه مطالعات بیشتری بشود.»

پیشتازی سیستان و بلوچستان

سیستان و بلوچستان نخستین تجربه حفر چاه آب ژرف در کشور را دارد که طبق گزارش ایسنا، «اکنون ۳ چاه در این منطقه حفر شده است. اولین چاه حفر شده با ژرفای ۳ هزار متری و لوله گذاری مشبک در عمق زمین بوده است که روزانه ۱۵۰۰ مترمکعب آب از آن استخراج می‌شود. چاه سوم در شهرستان «نیمروز» استان سیستان و بلوچستان و حاصل مطالعات چاه‌های اول و دوم بوده که با حفر آن، به آب رسیده است. عمق این چاه ۱۷۹۰ متر است که بیش از هزار مترمکعب به صورت آرتزین (گونه‌ای چاه ساخته انسان است که یک جریان آب دایمی را تامین می‌کند) آب تامین می‌کند و با نصب پمپ درون چاهی این امکان به ۸ میلیون مترمکعب آب در روز ارتقا می‌یابد.»

هدف گذاری ۱۰ چاه آب ژرف

در همین حال به تازگی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب کشور از برنامه‌های امیدوارکننده درخصوص آب‌های ژرف گفته است: در هدف‌گذاری اولیه حفر ۱۰ چاه ژرف برنامه‌ریزی شده که معادل ۱۰۰۰ میلیارد تومان برای این موضوع و طرح‌های فناورانه در نظر گرفته شده است. طرح‌هایی در حال اجراست و اگر اثبات شود که منبع مطمئنی است، برداشت صورت می‌گیرد، در دولت سیزدهم اتفاق مهمی که در این حوزه افتاد، این بود که شورای عالی آب ژرف تشکیل شد.