تغییرات در مفاهیم واقعیت‌های مناطق روستایی ایران در دوران معاصر

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان-سید هاشم بنی هاشمی: پدیده شهرنشینی و گسترش شهر‌ها و نیز تبدیل شدن بسیاری از روستا‌ها به شهر و روند به سازی و امکانات زیربنایی در روستا‌ها و رفت و آمد مستمر و سریع به شهر‌های متوسط و بزرگ‌تر توسط ساکنان روستا نشانه دگرگونی سبک زندگی در روستاهاست.

زمین‌های کشاورزی که علت اصلی شکل گیری روستا بوده است با استفاده از ادوات و ماشین آلات کشاورزی و نیز خشکسالی پاسخگوی اشتغال مولد روستایی نیست و این باعث شده جوانان روستایی به دنبال کار‌های غیرکشاورزی بروند که اغلب خدماتی است و در شهر‌ها باید آن را جست وجو کرد و همین امر زمینه مهاجرت از روستا را به وجود آورد.

شکل زندگی به دلیل برخورداری از برق، آب، گاز، جاده، اینترنت، مدرسه و... باعث شد زندگی در روستا شباهت به زندگی در شهر‌ها را پیدا کند، ولی مهم‌ترین آن اشتغال است.

اگر در بازنگری به تغییرات در روستا‌ها توجه کنیم، دیگر نباید نیازمند به تغییرات زیربنایی باشیم، اشتغال و مسکن برای جوانان در اولویت قرار دارد.

**روستا و روستایی دو مقوله وابسته به هم هستند که روستاییان در بستر روستا از دیرباز به صورت جمعی و خویشاوندی زندگی می‌کرده و می‌کنند و در مواردی اقوام و قبیله‌ها را به وجود آورده اند.

فرهنگ وآداب و رسوم آن‌ها از سرمایه‌های ارزشمند تاریخ کهن ایرانیان است.

مشکلات ناشی از خشکسالی و تغییرات در زندگی امروزی برای آن‌ها می‌تواند بر بستر داشته‌های فرهنگ و قومی آن‌ها به راهکار‌های مناسبی برای اشتغال و پایبندی آن‌ها به زادگاه‌شان قرار گیرد.

موضوعی که در پیوند‌های اجتماعی در شهر‌ها کمتر می‌توان مشاهده کرد، این مزیت درخصوص کار‌های جمعی و حتی کمک به یکدیگر در تولید و اشتغال امر مهمی است. شناسایی و شناخت مزیت‌ها و ویژگی‌های هر روستا یا منطقه روستایی در پیدایش هسته‌های اولیه برای طرح‌های نوین از اولویت هاست. کمک روستاییان به خصوص جوانان تحصیل کرده و آماده برای کار لازم است.

*آب و زمین در امر روستا و کشاورزی دو مقوله وابسته به هم هستند. مقدار آب و مقدار زمین و نوع کشت و نحوه آبیاری در تولید کمی و کیفی محصول موثر است.

با کاهش بارندگی و افت سفره‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها و مواردی از این قبیل زمین‌ها نسبت به آب متعلق به آن جنبه افزایشی داشته و آب موجود برای آبیاری رفته رفته رو به کاهش گذاشته، به صورتی که زمین‌های افتاده و بدون کشت در عرصه‌های روستا‌ها به معضل تبدیل شده است.

راهکار‌های روش‌های آبیاری نوین صرفه جویی برای مصرف آب به رغم کمک‌های دولت و ترویج آن با توجه به هزینه و بازدهی آن نتوانسته مشکل تعادل آب و زمین را حل کند.

تغییر نوع کشت مثلا به جای کاشت گندم، زعفران یا جلو گیری از کاشت محصولات آب بر مانند خربزه، هندوانه یا چغندرقند و ... احتیاج به مدیریت و پشتیبانی اقتصادی ترویجی و راهبردی همه جانبه در کشور دارد.

اظهارات پراکنده در زمینه الگوی کشت تاکنون عملیاتی نشده است.‌

می‌دانیم ثروت ملی ما به رغم مالکیت اشخاص در امر آب و زمین دچار بی برنامگی شده و تقابل دولت برای این دو مقوله فقط به برخورد‌های سلبی تبدیل شده و در امر حمایت از بهره وری و تولید، ناتوانی فاحشی وجود دارد.

اگر معادن و نفت در کشور از امور استراتژیک به حساب آمده و برای استخراج و فروش، دولت برنامه دارد، ولی برای آب و زمین کشاورزی که ثروت‌های متعلق به اشخاص و از ثروت‌های اقلیم کشور ایران است، بدون برنامه و برخورد‌های سلبی ایذایی است، به گونه‌ای که مالکان آب و زمین، آینده روشنی از نظر حمایت و بهره وری و حتی تولید محصولات خود در کلان مدیریت کشور ندارند.

موضوع دریا و سواحل آن، جنگل‌ها و مراتع که ثروت‌های فراوان برای همه است و مردمان این مناطق در حالی که امرار معاش متوسطی دارند، نتوانسته اند به خوبی از مزایای بالقوه اقلیم خود بهره‌مند شوند و برای خود و فرزندان‌شان رفاه و فعالیت مولد را بیشتر از شرایط کنونی فراهم آورند. دریای مازندران و خلیج فارس و دریای عمان و جزایر تنب ابوموسی و لارک و قشم و هرمز و کیش که هر کدام در میانه دریا، چون ناو قدرتمندی محافظ سرزمین ایران هستند. این موقعیت‌ها و ثروت‌های بالقوه براساس راهبرد‌های درست می‌تواند از این مجموعه به تنهایی کشوری خودکفا و قدرتمند بسازد.

نکته‌ای که همیشه از آن نام برده شده، ولی هیچ گاه به مرحله اقدام نرسیده، موضوع آمایش سرزمین است. شناخت استعداد‌ها و ویژگی‌های سرزمینی امری لازم است که مدیریت مناسب را می‌طلبد.

**اقتصاد روستایی به جای اقتصاد روستا دارای مفاهیم کاربردی‌تر است، زیرا ممکن است در روستا اقتصادی شکل بگیرد که منافع آن به روستایی نرسد و حتی رفاهی برای او فراهم نکند.

مهم‌ترین عامل توسعه و پیشرفت در روستا‌ها البته همان اقتصاد آن است که در اثر فعالیت‌های مفید کشاورزی و صنایع وابسته به آن یا مشاغلی است که بتواند یک روستایی جوان و فعال جست و جوی کار را در مقایسه با کار‌های دیگر در شهر یا منطقه دیگر به جمع مزیت ها، بیش از مناطق دیگر به انتخاب برتر برساند. محور بودن فرد و خانواده در روستا برای فعال شدن یک اقتصاد سودآور این شیوه را طلب می‌کند که موضوعات مناسب این امر را که علاوه بر فعالیت اقتصادی فردی، شبکه پشتیبانی اعم خدمات کار آفرینی و فروش را میسر سازد. شهر و روستا دو عنصر مکمل یکدیگر داد و ستد را به جریان خواهند انداخت. موقعیت‌های روستایی که امکانات اقلیم و فرهنگ را توامان دارد، فرصت‌ها و عرصه‌های بکر و خلاقانه در امر تولید و اشتغال جوانان و خانواده‌ها را میسر خواهد ساخت و امید و بالندگی را به ارمغان خواهد آورد. بر اساس این تعابیر، پی خواهیم برد که اولویت روستا امر اقتصاد آن است و سرمایه گذاری با مشارکت روستاییان دارای مزیت بیشتری خواهد بود. سرمایه گذارانی که روستا را برای سرمایه گذاری مولد خود انتخاب می‌کنند، می‌توانند با هزینه و ریسک کمتر به کشور در امر آبادانی کمک کنند.

*دولت

*سرمایه گذاران بخش خصوصی

*روستاییان

سه ضلع مکمل هم برای پیشرفت روستا و رفاه روستاییان هستند. این مدل پیشنهادی ما برای فعالیت‌ها که همه کار‌ها را توقع از دولت داشته باشیم.

یا دولت روستاییان را رها کند و هیچ وظیفه‌ای را غیر از بازدارندگی برای خود قائل نشود یا این که بخش خصوصی فقط به روستا به جنبه رفت و آمد‌های گذری و گاهی تفریحی یا سود آوری خرید و فروش زمین بنگرد و برای سرمایه گذاری و نگاه تولیدی حسابی باز نکند. زمینه و استعداد‌های هر روستا می‌تواند روش کار را درمطالعات روستا مشخص کند.

چنان‌چه گروه‌ها یا افراد خبره یا شرکت‌های دانش محور به این امر اقدام کنند و مطالعات ظرفیت‌های روستا و روستا‌های هر منطقه را انجام دهند و بر آن اساس کار‌ها و پروژه‌های مناسب برای سرمایه گذاری را مشخص کنند، آن گاه می‌توان راه ورود به روستا را که دولت بخش خصوصی و روستاییان با کمک هم به اقدامات مفید خود در روستا بپردازند راه حل همگانی و در کنار هم در روستا یک اقدام موثر برای فعالیت‌های مفید خواهد بود؛ و این که بگوییم همه با هم جهاد برای سازندگی مسیر درستی را شکل داده ایم.