جای خالی بورس نفت در ایران

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان-حسین بردبار: هفته گذشته در دوره آموزشی آشنایی با معاملات و بازار‌های جهانی نفت که در مجموعه سالن همایش‌های کوشک وزارت نفت برگزار شد، سید محسن قمصری، یکی از مدرسان این دوره و مدیراسبق امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران، موضوعی ناخوشایند را درباره قیمت گذاری نفت مطرح کرد که برای کشور ما به عنوان اولین دارنده ذخایر نفت و گاز جهان بیش از هر کشور دیگری جای نگرانی و تاسف دارد، او می‌گفت {قریب به مضمون} محاسبات موجود نشان می‌دهد میانگین ارزش هر بشکه نفت (از منظر قدرت خرید) در سال ۱۹۲۰ (که در آن زمان نفت کمتر از یک دلار به فروش می‌رفت)،

بیشتر از میانگین ارزش نفت در زمان فعلی ماست که در آن قیمت نفت گاهی تا مرز ۱۰۰ دلار هم پیش رفته است. این مسئله به دلیل تحمیل تورم دلار بر اقتصاد جهان از یک سو و قیمت گذاری نفت در جهان با محوریت بورس نیویورک از سوی دیگر رخ داده است. این کهنه کار عرصه فروش نفت به این نکته نیز اشاره کرد که با وجود شکل گیری بورس‌هایی برای فروش نفت در لندن، سنگاپور و به تازگی در دبی، اما تقریبا تمام بورس‌های نفت دنیا برای معاملات خود از بورس نیویورک فرمان می‌گیرند یا الگوبرداری می‌کنند، ولی نکته دیگری که در این جلسه آموزشی مطرح شد آن بود که میزان تولید نفت در دنیا روزانه حدود ۱۰۰ میلیون بشکه در روز است، اما در بورس‌های دنیا حدود یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون بشکه معاملات کاغذی خرید و فروش نفت رد و بدل می‌شود، به عبارتی تقریبا معادل یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون بشکه معاملات صوری یا غیرواقعی یا غیرمنتهی به فروش واقعی در بورس‌های نفت جهان وجود دارد که اتفاقا همین معاملات است که با قیمت‌های جهانی نفت بازی می‌کند و موجب می‌شود تعیین کننده اصلی قیمت نفت، کشور‌های تولید کننده آن نباشند و همواره کشور‌های خریدار و در راس آن‌ها ایالات متحده بتوانند نقشی پررنگ تر، اما پنهان در تعیین قیمت نفت جهان بازی کنند.

البته تشکیل اتحادیه‌هایی از کشور‌های تولید کننده نفت در قالب اوپک و اوپک پلاس {با محوریت روسیه} توانسته تا حدی جلوی انحصار در قیمت گذاری نفت توسط کشور‌های خریدار و عمدتا غربی را بگیرد، اما هنوز به گفته استاد کهنه کار عرصه فروش نفت دراین دوره آموزشی، برای قیمت گذاری نفت در بورس‌های نفت جهان، نگاه‌ها به بورس نیویورک است و رفتار معامله گران در این بورس تاثیر زیادی روی سایر نقاط جهان دارد.

تردیدی نیست که دولت ایالات متحده آمریکا با ایجاد بورس نیویورک برای قیمت گذاری نفت و برتری دادن این بورس بر سایر نقاط دنیا توانسته است از یک سو اثری غیرقابل انکار، اما کاملا غیرمستقیم و پنهان در قیمت گذاری نفت در جهان داشته باشد و از سوی دیگر به دلیل قیمت گذاری نفت با دلار نیز توانسته تورم داخل اقتصاد خود را به اقتصاد جهان به ویژه کشور‌های دارنده این کالا تحمیل کند و از ارزش واقعی فروش نفت بکاهد، به طوری که اکنون محاسبات نشان می‌دهد ارزش نفت حدود ۸۰ تا ۱۰۰ دلاری پایین‌تر از ارزش نفت کمتر از یک دلاری در صد سال پیش است، در چنین شرایطی یک راهکار بلندمدت مقابله با این وضعیت در کنار تلاش‌ها برای حذف سلطه دلار از نظام پولی بین المللی در قالب پیمان‌هایی مثل بریکس یا ایجاد پیمان‌های پولی دو یا چند جانبه بین کشورها، ایجاد بورس نفت درکشور‌های مستقل یا تولیدکننده نفت است.

آمار‌های اخیر اوپک نشان می‌دهد کشورمان با داشتن بیش از ۲۰۰ میلیارد بشکه ذخایر نفت، پس از ونزوئلا و عربستان، سومین دارنده ذخایر نفت این مجمع بین المللی است و البته اگر به این آمارها، ذخایر گازی کشورمان را نیز بیفزاییم در مجموع ایران اولین دارنده ذخایر نفت و گاز جهان است و همین موضوع مهم‌ترین نقطه قوت و اتکا برای تشکیل بورس نفت جهانی شبیه یا حتی قوی‌تر از بورس دبی است، البته نباید رویاپردازی کرد و نقش خریداران و به عبارت مهم‌تر اعتماد خریداران نفت را نادیده گرفت، اما می‌توان برای این اندیشه ارزشمند و هنجارشکن در نظام جهانی فروش نفت، به ویژه در شرایط کنونی تحریم‌های ظالمانه، طرح و برنامه‌ای بلندمدت داشت.