به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: امروز به گواه آمارهای بینالمللی، مسیر تولید علم و پیشرفت در ایران در راستای اهداف توسعه پایدار جهانی قرار دارد؛ به طوری که بررسیهای پایگاه جهانی نمایهسازی مقالات علمی (WoS)، نشان میدهد، ایران در فرایند تولید علم در شمار کشورهای متعهد به روند توسعهای است و در رتبههای آبرومند قرار دارد. طبق اعلام روز گذشته دکتر سید احمد فاضلزاده، رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، فرایند نگاه و فعالیتهای علمی پژوهشگران و دانشمندان کشور، نشاندهنده توجه جدی به اهداف توسعه پایدار است. در ضمن مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تولیدات علمی و فناوری ایران در جهت سیاستگذاری و برنامه ریزیهای کلان جهانی را برای ارائه به دانشگاهها و موسسات پژوهشی و فناوری کشور رصد میکند.
آنطور که سایت (ISC) به نقل از رئیس این موسسه خبرداده، جایگاه علمی و تولید مقالات جمهوری اسلامی ایران در پایگاه جهانی نمایهسازی مقالات علمی (WoS) از سال ۲۰۱۵ که این اهداف توسط سازمان ملل متحد به تصویب رسید تا سال ۲۰۲۲ (۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱) بررسی شده است:
آب تمیز و فاضلاب، رتبه ۵
انرژی مقرون به صرفه و پاک، رتبه ۱۳
ریشه کن کردن گرسنگی، جایگاه ۱۴
شهرها و جوامع پایدار، رتبه ۱۵
مصرف و تولید مسئولانه، رتبه ۱۷
سلامت و تندرستی، رتبه ۱۸
در دو هدف تغییرات آب و هوایی و عدالت جنسیتی، رتبه ۱۹
دکتر سید احمد فاضلزاده رئیس «ISC» در ایران میگوید: این رتبهها نشاندهنده توجه جدی پژوهشگران کشور به اهداف هفدهگانه است که انتظار میرود در راستای کاربردی کردن این پژوهشها در سطح شرکتهای دانش بنیان و صنایع مرتبط، بیش از گذشته حمایتها و سرمایه گذاریهای مورد نیاز انجام شود.
اما این که توسعه پایدار جهانی و این رتبه بندیها به چه منظور و بر چه اساس صورت میگیرد، باید گفت که در سال ۲۰۱۵ تمامی کشورهای عضو سازمان ملل، طرح مشترکی را برای صلح و رفاه مردم و کره زمین به تصویب رساندند که بتوانند در مسیر مشارکت جهانی تا سال ۲۰۳۰ به فقر و سایر محرومیتها پایان دهند، سلامت و آموزش را بهبود بخشند، نابرابری را کاهش و رشد اقتصادی را جهش دهند؛ ضمن این که با تغییرات آب و هوایی مقابله و برای حفظ اقیانوسها و جنگلها تلاش کنند.
بنابر این رویکرد، کشورها ۱۷ هدف را مشخص کردند که برای وصول به آن تا سال ۲۰۳۰ میلادی تلاش کنند. سایت سازمان ملل در بخش اهداف توسعه پایدار (DSDG) در دپارتمان امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد، اهداف هفدهگانه را این طور ذکر کرده است: حذف فقر، گرسنگی صفر، سلامت و رفاه خوب، آموزش باکیفیت، عدالت جنسیتی، آب تمیز و فاضلاب، انرژی مقرون بهصرفه و پاک، کار شایسته و رشد اقتصادی، صنعت، نوآوری و زیرساخت، کاهش نابرابری، شهرها و جوامع پایدار، مصرف و تولید مسئولانه، اقدام اقلیمی، زندگی زیر آب، زندگی در خشکی، صلح، عدالت و نهادهای قوی و مشارکت در وصول به این اهداف.
جالب است بدانیم که وضعیت ایران در رتبهبندی تولید مقالات در جهت اهداف هفدهگانه سازمان ملل، در سال ۲۰۲۱ یعنی حدود سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۴۰۱ (۲۰۲۲ میلادی) با انتشار ۴۸۱۵۶ مدرک علمی یک رتبه نزول یافته و به رتبه ۱۷ رسیده است. همچنین طبق گفته دکتر فاضلزاده، تحلیل مدارک و مقالات علمی ایران در اهداف هفدهگانه توسعه پایدار سازمان ملل نشان میدهد که بیشترین آثار علمی ایران در هدف سلامت و تندرستی و کمترین تعداد انتشارات نیز در هدف صلح، عدالت و نهادهای قوی بوده است.
اما درباره این که توسعه پایدار و اهداف هفدهگانه آن، در فضای عملیاتی کشور، چه اتفاقاتی را رقم زده است، خوب است به بررسیهای «ندای توسعه» به عنوان موسسهای پژوهشی تخصصی در حوزه توسعه پایدار مراجعه کنیم که ضمن کاوش در ابعاد اهداف هفدهگانه، موضوع توسعه پایدار را در چند دهه اخیر در کشور کندوکاو کرده و میگوید: «در برنامههای توسعه قبل از انقلاب سیاستگذاری مشخصی در این زمینه انجام نشد. در برنامههای سوم و چهارم توسعه پس از انقلاب مفاهیم ارتقای امنیت انسانی و توانمندسازی مورد توجه قرار گرفت و برخی شاخصهای پایداری مانند حفظ محیط زیست و ایجاد فرصتهای برابر در متن برنامه وارد شد.
تحلیل نتایج محاسبات انجامشده نشان میدهد که وضعیت توسعه پایدار در برنامه سوم توسعه نامطلوب بوده و شاخص پایداری منفی است، اما این روند به تدریج اصلاح شده و در طول برنامه مقدار منفی شاخص رو به کاهش گذاشته و دو سال پایانی این برنامه مقدار شاخص مثبت شده است. این روند در برنامه چهارم توسعه نیز ادامه یافته است؛ به طوری که در سال ۸۴ بیشترین مقدار را نشان میدهد. همچنین در برنامه پنجم در ابعاد اقتصادی و در قالب برخی نهادها به این مفهوم پرداخته شده است و این امر در برنامه ششم توسعه کشور نیز تا حدود زیادی تعریف و تبیین شد.»
حال این که توسعه پایدار، امروز به چه میزان در اصل برنامهها و رویکرد دستگاهها نقش و اثر دارد، بررسی آن خود مجال مستوفایی میطلبد که در این گزارش نمیگنجد.