اثر گیاه دارویی افسنطین در کاهش مضرات نانوذرات پراکنده در هوا

به گزارش مجله خبری نگار، نانو ذرات اکسید آلومینیوم به دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی، سطح ویژه بالا و همچنین پایداری مکانیکی و حرارتی، کاربرد‌های زیادی در صنایع و پزشکی دارند. این نانوذرات در مواردی، چون سرامیک، سیستم‌های دفاعی، رنگرزی، اپتیک، غذا، ایمپلنت، دارو و تولید واکسن و همچنین در محصولات مراقبت شخصی به کار گرفته می‌شوند. نانوآلومینا، شکل اکسیدشده نانوآلومینیوم است و در چندین فاز کریستالی وجود دارد. این نانو ذرات به شکل اکسید آلومینیوم، در هوا نسبتاً پایدار هستند. اداره بهداشت و ایمنی شغلی ایالات متحده، مقدار حد مجاز مواجهه برای گردوغبار کل را ۱۵ و برای کسر قابل‌تنفس، ۵ میلی‌گرم بر مترمکعب در یک روز کاری ۸ ساعته اعلام کرده است.

در مواجهه استنشاقی با نانو ذرات اکسید آلومینیوم، این نانوذرات از طریق سیستم تنفسی جذب می‌شوند و همچنین قادرند از سلول‌های اپیتلیال آلوئولی ریه عبور کرده و در جریان خون به حرکت درآیند. شکل و سایز، از ویژگی‌های مهم در ایجاد سمیت نانو مواد هستند. با توجه به استفاده فراوان از نانو ذرات اکسید آلومینیوم، نگرانی‌ها در مورد ریسک سلامت آن‌ها در انسان وجود دارد، بنابراین نیاز به پژوهش‌های بیشتری در زمینه ایمنی و بهداشت این نانو ذرات بر روی ریه افراد وجود دارد.

برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این نانو ذرات باعث آپوپتوز یا مرگ سلولی و استرس اکسیداتیو می‌شوند؛ بنابراین یافتن موادی که از خطر سمیت این مواد در انسان بکاهند، اهمیت بسیار زیادی دارد.

در همین راستا، یک تیم شش نفره پژوهشی از دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه تربیت مدرس اقدام به انجام مطالعه‌ای کرده‌اند که در آن به بررسی اثر حفاظتی عصاره آبی گیاه دارویی افسنطین بر آسیب‌های ریوی حاصل از مواجهه با نانوذره آلومینا پرداخته شده است.

در این پژوهش که روی موش‌های صحرایی به عنوان جانوران مدل انجام شده است، پژوهشگران تأثیر دوز‌های مختلف عصاره گیاه دارویی افسنطین را بر موش‌های قرار گرفته در معرض نانوآلومینا آزمایش و در طول دوره آزمایش، علائم بالینی، تغییر وزن بدن، پارامتر‌های بیوشیمیایی بافت، تغییرات بیان ژن، ضریب وزن ریه، یافته‌های هیستوپاتولوژی و محتوی غلظت فلز بافت ریه را ارزیابی کردند.

یافته‌های حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که فرم یا فاز گامای نانو ذرات اکسید آلومینیوم، سمی‌تر از فرم آلفای آن است و تغییر در اندازه و شکل نانوذره باعث تفاوت در سمیت آن شده است. همچنین بر اساس این نتایج، گیاه دارویی افسنطین می‌تواند نقش محافظتی در برابر سمیت ریوی ایجاد شده توسط نانو ذرات اکسید آلومینیوم یا نانوآلومینا در موش صحرایی داشته باشد.

به گفته سید جمال‌الدین شاه طاهری، پژوهشگر گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای دانشگاه علوم پزشکی تهران و همکارانش، «بررسی‌های ما نشان داد که نانو ذرات اکسید آلومینیوم باعث تغییرات در فرایند لیپید پراکسیداسیون و آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی مانند سوپر اکسید دیسموتاز، کاتالاز، گلوتاتیون پراکسیداز می‌شوند و ظرفیت کل آنتی‌اکسیدانی را تغییر می‌دهند».

همچنین «این اختلالات بیوشیمیایی با تغییرات در بیان ژن‌های اکسیداتیو متالوتیونین-۱ و هم اکسیژناز-۱ و تغییرات بافت‌شناسی در ریه تأیید شد. اما استفاده از عصاره گیاه افسنطین در جانوران مدل به‌طور معنی‌دار و قابل توجهی باعث بهبود تغییرات فوق شد».

مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش این بود که مصرف مکمل افسنطین می‌تواند سطح استرس اکسیداتیو و استرس نیتراتیو را کاهش داده و میزان ظرفیت آنتی‌اکسیدانی را به دنبال مصرف آن افزایش دهد.

شاه طاهری و همکارانش می‌گویند: «از آنجا که یکی از اهداف اصلی بهداشت حرفه‌ای، کاهش عوارض ناشی از کار و حفظ سلامتی است، در این پژوهش، اثر حفاظتی عصاره گیاه افسنطین به‌صورت خوراکی مورد بررسی قرار گرفت و بر اساس یافته‌های آن می‌توان گفت که گیاه دارویی فوق، این پتانسیل را دارد که اثرات زیان‌آور ناشی از مواجهه با نانو ذرات اکسید آلومینیم را در کارگران در معرض مواجهه کاهش دهد؛ بنابراین باید در این خصوص به تحقیقات ادامه داد».

از این یافته‌های جالب و مهم این پژوهش، مقاله‌ای علمی پژوهشی تهیه شده است که در فصل‌نامه «بهداشت و ایمنی کار» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران منتشر شده است.