رانتی که با خداحافظی سامانه قرعه‌کشی رفت!

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: اگر در چند وقت اخیر به فکر خرید خودرو افتاده باشید یا اگر به دنبال این بوده اید که از تفاوت قیمت کارخانه و بازار خودرو سود ببرید حتما به سامانه یکپارچه فروش خودرو مراجعه کرده اید تا خودرویی که دوست داشتید یا فکر می‌کردید بیشترین سود را دارد، انتخاب کنید و منتظر برنده شدن در قرعه کشی بمانید. حالا خبر رسیده در حالی که این سامانه هنوز شش ماه از عمرش نگذشته، حذف شده است. البته به گفته معاون وزیر صمت، دلیل حذف سامانه یکپارچه فروش این است که هم اکنون در بسیاری از شرکت‌ها تولید افزایش یافته است، به نحوی که در مراحل قبلی فروش محصولات آن‌ها از مرحله قرعه کشی حذف شده و فقط در برخی محصولات ایران خودرو تقاضا بیشتر از عرضه است. با این حال در این گزارش نگاهی انداخته ایم به اهداف این سامانه و همچنین میزان خودرویی که در طول سه دوره قرعه کشی در این سامانه توزیع شده است.

تاریخچه سامانه یکپارچه فروش خودرو

ماجرای قرعه‌کشی خودرو در کشور از جایی شروع شد که همراه با توقف واردات خودرو، خودروسازان داخلی پاسخگوی تقاضای بازار نبودند و نهاد متولی وقت، یعنی وزارت صنایع سنگین برای حل گرفتاری‌های بازار، کمیته توزیع عادلانه خودرو را تشکیل داد و سازوکاری درنظر گرفت تا مردم بتوانند با قرعه‌کشی، خودرو بخرند. با این حال از اواخر اردیبهشت ۱۳۹۹ قرعه‌کشی خودرو با شروط وزارت صمت توسط خودروساز‌ها آغاز شد، اما طولی نکشید که به نحوه ثبت نام و نبود شفافیت در قرعه‌کشی اعتراضاتی صورت گرفت و به همین دلیل وزارت صمت به طور مستقیم وارد میدان شد.

سیزدهم اردیبهشت امسال (همزمان با عید سعید فطر) بود که وزیر صمت برای اولین بار از «سامانه یکپارچه فروش خودرو» صحبت و اعلام کرد که از هجدهم اردیبهشت، هرگونه فروش محصولات تمام خودروسازان صرفاً از طریق سامانه متمرکز قرعه‌کشی (سامانه یکپارچه فروش خودرو) انجام خواهد شد. در همین عمر کمتر از شش ماه این سامانه سه بار قرعه کشی خودرو را انجام داده است.

اهداف سامانه یکپارچه فروش خودرو

سامانه یکپارچه تخصیص خودرو با هدف ایجاد شفافیت و امکان عرضه عادلانه‌تر برای همه خودرو‌های تولیدی، آغاز به کار کرد. البته روز گذشته معاون حمل و نقل وزیر صمت درباره اهداف این سامانه گفته است: «سامانه یکپارچه تخصیص خودرو با سه هدف تشکیل شده بود نخست آن که پیش از این فروش‌های غیرمنطقی از سوی خودروسازان انجام می‌شد، به نحوی که فروش خودرو‌ها متناسب با تولید نبود و در نهایت محصولات در زمان مقرر به دست مصرف کننده نمی‌رسید. ما در سامانه نظارتی تاکید کردیم باید فروش مطابق با تولید باشد تا خودروساز بتواند در زمان مقرر به تعهدات خود عمل کند. دومین هدف این سامانه رصد خودروسازان در تحویل محصولات است به نحوی که بررسی شود آیا محصولات در زمان مشخص به مصرف کننده تحویل شده است یا خیر.»

خودرو‌های پرطرفدار چطور عرضه می‌شود

همان طور که پیش از این خواندید هنوز قرعه کشی به خط پایان نرسیده و در برخی خودرو‌های ایران خودرو شامل پژو ۲۰۶، پژو ۲۰۷ و پژو پارس هنوز تقاضا بیشتر از عرضه است و متقاضیان باید برای خرید آن‌ها ثبت نام و شانس خود را برای برنده شدن امتحان کنند.

البته نگاهی به تفاوت بالای قیمت بازار و کارخانه این محصولات شاید مهم‌ترین دلیل پرطرفدار بودن آن‌ها باشد، به طور مثال پژو ۲۰۶ حدود ۱۵۰ میلیون تومان، پژو ۲۰۷ حدود ۱۸۰ میلیون تومان و پژو پارس هم حدود ۲۰۰ میلیون تومان، تفاوت قیمت با بازار دارد که این اختلاف بالا باعث شده است مردم برای خرید آن‌ها از کارخانه رغبت بیشتری نسبت به دیگر خودرو‌ها داشته باشند.

با این حال، معاون صنایع حمل و نقل وزارت صمت درباره نحوه قرعه کشی این خودرو‌ها هم گفته است: «ایران خودرو باید قرعه کشی‌ها را برای متعادل سازی عرضه و تقاضا انجام دهد، اما باید تاکید کنم که سامانه بر عملکرد خودروسازان نظارت می‌کند تا مطابق با اهداف تعیین شده فروش خودرو صورت گیرد.» البته او در ادامه هم گفته است: «در مجموع برای خودرو‌هایی که صف زیادی ندارند قرعه کشی انجام نمی‌شود، اما برای خودرو‌هایی که تقاضا بیش از عرضه است دو راهکار قرعه کشی و عرضه آن‌ها در بورس کالا صورت می‌گیرد تا در نهایت بتوانیم در بازار، تعادل عرضه و تقاضا را در خودرو‌های تولیدی کشور فراهم کنیم.»

نگاهی به عملکرد ۶ ماهه سامانه‌

می‌خواهیم به این موضوع بپردازیم که در طول شش ماه فعالیت سامانه یکپارچه فروش خودرو چه تعداد خودرو عرضه شده است. در طول این شش ماه سه بار قرعه کشی در این سامانه انجام شده که در مجموع ۲۷۵ هزار و ۶۴ دستگاه خودرو عرضه شده است. همچنین در طول این سه دوره ۱۶ میلیون و ۸۹۹ هزار و ۲۹۱ نفر در مجموع ثبت نام کرده اند که این یعنی در کل به ازای هر خودرو ۷۲ نفر ثبت نام کرده بودند.

در دور اول قرعه کشی در سامانه یکپارچه خودرو که در ۹ خرداد برگزار شد؛ ۱۷۶ هزار و ۹۱۱ دستگاه خودرو عرضه شد که در همین دوره ۴ میلیون و ۱۵۷ هزار و ۳۵۲ نفر برای خرید خودرو ثبت نام کردند. البته در این دوره تاخیر در اعلام اسامی برگزیدگان و ارسال پیامک‌های اشتباه به برخی از افراد که نام شان در فهرست برندگان قرعه کشی نبود باعث ایجاد حاشیه‌هایی هم شد.

در دور دوم قرعه کشی هم که در تاریخ ۲ مرداد انجام شد؛ ۶ میلیون و ۵۷ هزار و ۵۵۵ نفر متقاضی خرید ۷۴ هزار و ۹۲ دستگاه خودرو بودند.

در آخرین دوره قرعه کشی هم که در ۲۱ شهریور انجام شد ۶ میلیون و ۶۸۴ هزار و ۳۸۴ نفر برای به دست آوردن ۲۴ هزار و ۶۱ دستگاه خودرو شانس خود را در سامانه قرعه کشی خودرو امتحان کردند. هرچند در انتهای شهریور سخنگوی وزارت صمت از برگزاری قرعه کشی ماهانه با ۱۰۰ هزار دستگاه خودرو در سامانه یکپارچه فروش خودرو خبر داده بود، اما روز گذشته خبر رسید که فعالیت این سامانه تعطیل شده است.

تاکنون چه میزان رانت توزیع شده است

درباره میزان رانت توزیع شده با قرعه کشی، اعداد و ارقام زیادی مطرح می‌شود برخی کارشناسان رقم رانت توزیع شده در قرعه کشی خودرو‌ها را تا سالانه ۱۰۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده اند. رئیس انجمن قطعه سازان همگن نیرومحرکه در گفت و گویی با باشگاه خبرنگاران اظهار کرده است: «هر کسی خودرو می‌خرد از ۵۰ تا ۲۰۰ میلیون سود می‌کند و این اتفاق باعث شده سالی ۱۰۰ هزار میلیارد تومان به صورت قرعه کشی توزیع شود!»

با این حال اگر رانت توزیعی هر خودرو را به طور متوسط ۱۰۰ میلیون تومان در نظر بگیریم، خواهیم دید که در سه دوره قرعه کشی سامانه یکپارچه ۲۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان رانت توزیع شده است. در طول این مدت، خرید و فروش حواله هم رواج زیادی پیدا کرده بود و حواله خودرو بین ۲۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان نسبت به نوع خودرو و زمان تحویل سه ماهه و یک ساله متفاوت بود. به هر حال یکی دیگر از سامانه‌های راه اندازی شده خیلی زود به کار خود پایان داد در حالی که به نظر می‌رسد هزینه زیادی برای راه اندازی آن شده بود.