جبهه گیری صدر در مقابل مرجع تقلیدش

به گزارش مجله خبری نگار به نقل از الوقت، درحالی که گروه‌های سیاسی عراق در هفته‌های اخیر بار‌ها از مقتدی صدر خواستند تا به روند گفتگو‌های ملی پیوسته و با همیاری همدیگر بحران‌ها را حل کنند، اما این تلاش‌ها ناکام ماند و صدر به یکه تازی خود ادامه داد. سیاست‌های تنش زای صدر تا جایی پیش رفت که در نهایت برخی مراجع عراق نیز وارد گود شدند تا شاید با توصیه‌های پدرانه بتوانند آتش جنگ در عراق را خاموش کنند. آیت‌الله سیدکاظم حسینی حائری، از مراجع تقلید عراق که در بین جریان صدر و به ویژه خاندان صدر جایگاه والایی دارد، در بیانیه‌ای که روز دوشنبه صادر کرد علاوه بر اینکه به دلیل کهولت سن و ناتوانی جسمی و بیماری از مرجعیت شیعیان انصراف دادند، به مقلدان خود در عراق هم آخرین توصیه‌هایی را داشتند.

ایشان در بیانیه‌ای ضمن اعلام تصمیم خود و اینکه نمایندگان ایشان دیگر حق دریافت وجوه شرعی را ندارند، مقلدان خود و شیعیان را به تبعیت و اطاعت از آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب دعوت کرده و ایشان را شایسته‌ترین فرد برای رهبری امت اسلام دانستند. در مهمترین بخش بیانیه آیت‌الله حائری که متوجه مقتدی صدر بود آمده است که هر کسی بخواهد با بهره‌بردن از نام دو شهید صدر میان مردم عراق اختلاف بیندازد و درحالی که فاقد درجه اجتهاد و دیگر شرایط لازم است بخواهد رهبری شرعی را بر عهده بگیرد، از صدری‌ها نیست، هرچند چنین ادعای کند یا نسبتی داشته باشد.

هر چند برخی بر این باور بودند که شاید این بیانیه بتواند مقتدی صدر را از تنش آفرینی سیاسی در عراق بازداشته و به مسیر عقلانیت سوق دهد، اما او برخلاف این تصورات رفتار کرد و هر چند در ظاهر با بیانیه‌ای خواست اینگونه نشان دهد که در سودای مرجعیت و چنبره زدن بر سیاست نیست، اما آشوبی که بیانیه او در عراق به راه انداخت، خلاف آنرا ثابت کرد. صدر که از مقلدان آیت‌الله حائری بود با رفتار خود برخلاف مرجع تقلیدش رفتار کرد و حتی بیانیه‌اش سرشار از انتقاد‌های تند از این مرجع تقلید بود.

جایگاه حائری در میان خاندان صدر

با وجود دور شدن مقتدی صدر از مرج تقلید شیعیان، اما گزارش برخی رسانه‌ها حاکی از این است که آیت‌الله حائری در بین شیعیان وابسته به جریان صدر در دهه‌های اخیر از جایگاه والایی برخوردار بوده است. آیت‌الله حائری در سال ۱۹۳۸ میلادی در کربلا به دنیا آمد و پس از شهادت سید محمد صادق صدر و سید محمد صدر، گروهی از مردم عراق به خصوص حامیان خاندان صدر وی را به عنوان مرجع دینی و سیاسی خود برگزیدند. سید محمد صادق صدر پدر مقتدی پیش از شهادت خود به جریان صدر گفته بود که بعد از او از آیت‌الله حائری تقلید کنند، به همین منظور بسیاری از طرفداران صدر نیز در سال‌های اخیر مقلد آیت‌الله حائری بودند. آیت‌الله حائری پس از سقوط رژیم بعثی نقش محوری در جهت‌دهی به تصمیمات جریان صدر داشته است.

بر اساس گزارشی که روزنامه الاخبار از مقبولیت آیت‌الله حائری در بین جریان صدر منتشر کرده است، جایگاه حائری را از سایر مراجع در عراق متمایز می‌کند، زیرا او را پدر معنوی جنبش صدر می‌دانند که محبوب‌ترین شخص در میان شیعیان عراق است و حتی خود مقتدی صدر در مسائل شرعی و قانونی از او تقلید می‌کند. علاوه بر مواضع، رهنمود‌ها و دستورات سیاسی او که تأثیر زیادی در بین هوادارانش به جا گذاشته است، پایگاه حائری با میراث بزرگی که پدر مقتدی برای او به جا گذاشته است، پشتیبانی می‌شود، زمانی که گفت: «او (حائری) داناترین فرد پس از من است». شهید سید محمدباقر صدر که از بزرگان خاندان صدر و پسر عموی پدر مقتدی بود و آیت الله حایری از شاگردان ویژه ایشان و بسیار مورد علاقه وی بود در دوران حیات خود نامه‌هایی در توصیف مقام آیت‌الله حائری نوشته بود. شهید محمدباقر صدر در نامه‌ای خطاب به حائری نوشته بود: «ای ابوجواد تو را از نظر علمی پرورش دادم و امید داشتم که، چون استفتائات انباشته شد و وقتم ثابت شد از تو کمک بگیرم».

در یکی از این نامه آمده است:

«ولدی وقرّة عینی ورفیق یسری وعسری الذی قدّر لی أن افتقد قربه العزیز وأنا أحوج ما أکون إلى قربه، وأن أخسر عونه المباشر وأنا أشدّ ما أکون حاجة إلى عونه، أسأل المولى سبحانه وتعالى أن یقرّ عینی به، ویجمع شملی بلقیاه، ولا یحرمنی وجوده ذخراً وعوناً وولداً بارّاً بجاه محمّد وآله الطاهرین».

پسرم، نور چشمانم، و همنشین، آسانی و سختی من، که مقدر شده بود از نزدیکی عزیزش دلتنگ شوم و محتاج آنچه در جوار او باشم، و یاری مستقیم او را از دست بدهم و هستم. از خداوند متعال می‌خواهم که بیش از همه به یاری او محتاج باشد که چشمانم را به او بشناسد و مرا با دیدار با او محشور سازد و وجود او مرا از یاری و فرزندی صالح در شأن محمد و آل پاکش محروم نسازد.

بالله یا أبا جواد، ما ازدحمت على أبیک القضایا والهموم إلاّ وذکرتک، وما تراکمت علیه المتطلّبات والمقتضیات إلاّ وافتقدتک؛ لأنّک کنت ساعدی، کنت أجد فیک ما یجده الوالد فی ولده البارّ، والاُستاذ فی تلمیذه الوفی، ولئن کانت مرارة هذا الفراغ عاطفیّاً ونفسیّاً وموضوعیّاً تحت الشعاع فترة من الزمن لمرارات اُخرى أذهلت البال، فالآن بدأت أشعر شعوراً صارخاً بدرجة أکبر فأکبر بمرارة هذا الفراغ، وبأثره العاطفیّ والواقعیّ الذی هدّ أباک قلباً وقالباً.

به خدا سوگند، اى ابو جواد، مسائل و دغدغه‌ها بدون ذکر تو بر پدرت غلبه کرد و نیاز‌ها و نیاز‌ها بر او انباشته شد و من دلتنگ تو شدم. چون تو یاور من بودی آنچه را که پدر در فرزند صالحش و استاد در شاگرد وفادارش می‌یابد در تو می‌یافتم و اگر تلخی این خلأ مدتی از نظر عاطفی و روانی و عینی زیر پرتو‌ها بود. برای مواقع دیگری که ذهن را متحیر می‌کرد، اکنون احساس تلخی این خلأ را هر چه بیشتر احساس می‌کردم، احساسی و واقع بینانه‌ای که پدرت را از صمیم قلب راهنمایی می‌کرد.

جدایی راه صدر از حائری

اگرچه مقتدی صدر مسیر متفاوتی از مرجع تقلید خود در پیش گرفته است و اکنون خود را در قامت مرجعیت و رهبری سیاسی در بین عراقی‌ها می‌داند، اما دور شدن او از آیت‌الله حائری که سال‌ها از فتاوا و رهنمود‌های ایشان در عرصه سیاسی و دینی فیض برده است، درحالی است که پدر گرانقدر مقتدی به توانایی‌های آیت‌الله حائری در زمان حیات خویش پی برده بود و توصیه‌هایی هم که به مقتدی صدر در ارتباط با حائری کرده بود نشان از جایگاه معنوی ایشان دارد.

طبق اعتقادات شیعیان، آن‌ها تابع دستورات مرجع تقلید خود می‌باشند و اگر مرجع تقلید آن‌ها توصیه‌ای را اعلام کند، حتی اگر به صورت فتوا هم نباشد، آن توصیه برای آن‌ها به نوعی الزام شرعی دارد. بنابراین، کارشناسان با تکیه بر بیانیه آیت‌الله حائری، بر این اعتقاد هستند که وقتی این مرجع تقلید به طرفداران خود توصیه می‌کند از آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان مرجع اصلح تبعیت کنند عملا این‌ها خود را ملزم می‌دانند به آخرین توصیه مرجع تقلید خود عمل کنند. در چنین شرایطی آن‌هایی که از توصیه مرجع تقلید خود تبعیت می‌کنند و مقلد آیت‌الله خامنه‌ای می‌شوند دیگر حاضر نخواهند بود بر علیه تصمیمات مرجع تقلید خود عملی را انجام دهند.

بر اساس گزارش الاخبار، برخی منابع تایید می‌کنند که حائری روابط دوستانه مستحکمی با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دارد تا اینکه شایعه شد خامنه‌ای، او را به عنوان نماینده خود در امور ملت عراق منصوب کرده است، اما حائری این موضوع را رد می‌کند و گفته است: «ما او (خامنه‌ای) را بررسی کردیم و او گفت من برای عراق، ولی تعیین نکردم و نخواهم کرد».

با وجود درخواست پدرانه و دلسوزانه آیت‌الله حائری از مقتدی صدر برای خوداری از تفرقه افکنی در عراق، اما فحوای بیانیه صدر و اقدام هوادارانش در ایجاد آشوب در عراق در نقطه مقابل درخواست آیت‌الله حائری قرار داشت و حتی به نوعی غیرمستقیم جایگاه مرجع تقلیدی آیت‌الله حائری را زیر سوال برده بود؛ بنابراین عناصر آشوبگری که پس از کناره‌گیری صدر از سیاست به خیابان‌ها آمدند و فتنه به راه انداختند، اگر واقعا از مقلدان آیت‌الله حائری باشند با این اقدام نشان دادند که آن‌ها بیشتر تابع سیاست‌های مقتدی صدر هستند تا اینکه تابع مرجع تقلید خود باشند.

صدر و حامیانش هر چند از نظر دینی به فتاوای حائری و از نظر سیاسی به احکام و مواضع او پایبند هستند، اما این رابطه همیشه پایدار نیست، زیرا گاهی اوقات دلخوری‌های آیت‌الله حائری از مواضع جریان صدر گزارش شده است. همچنانکه در رابطه با عملکرد اعضای نهضت و سپاه مهدی (عج) به ویژه در درگیری‌هایی که بین صدری‌ها و دولت نوری مالکی رخ داد، حائری در بیانیه خود مبارزه با ارتش و پلیس عراق را شرعا جایز ندانسته بود. آیت‌الله حائری همچنین تاکید کرده بود که تعرض به برادران اهل سنت و مساجد آن‌ها نیز جایز نیست. حائری همچنین با استفاده از نفوذ خود و تماس‌هایی که با جریان‌های شیعه در عراق داشت توانست به نزاع شیعیان که پس از کشته شدن عبدالمجید الخویی آغاز شده بود، در زمانی که او را مشوق و محرک عراقی‌ها در مبارزه با نیرو‌های اشغالگر می‌دانستند، پایان دهد. حائری همچنین همکاری با اشغالگران را ممنوع می‌داند و امضای توافقنامه امنیتی دولت عراق با آمریکا را گناهی می‌داند که ملت عراق هرگز آنرا نمی‌بخشد.

گفته می‌شود مقتدی صدر تا سال ۲۰۱۰، قبل از چنین موضع‌گیری‌هایی حرف شنوی زیادی از آیت‌الله حائری داشته است، اما توصیه‌های او نحوه برخورد با تحولات داخلی عراق به ویژه جریان صدر، سبب بروز اختلافات بین مقتدی و آیت‌الله حائری شد. این اختلافات در بیانیه اخیر صدر برای کناره گیری از سیاست بیشتر خود را نشان داد و با اظهاراتی که به زبان آورد ثابت کرد که او دیگر خود را مقلد آیت‌الله حائری نمی‌داند و پایگاه مردمی فعلی که در بین عراقی‌ها دارد را مدیون خدا و میراث خانوادگی خود می‌داند.

مواضع نظری آیت‌الله حائری

آیت‌الله حائری علاوه بر اینکه در مسائل دینی سرآمد بود در مسائل سیاسی عراق هم نقش موثری داشته است. به همین منظور، او را یکی از بنیانگذاران «حزب الدعوه» عراق می‌دانند، اما سالهاست که به دلیل اختلافات فکری و سیاسی با نماد‌های آن از این حزب فاصله گرفته است.

آیت‌الله حائری در جریان جنگ ۲۲ روزه مقاومت فلسطین با ارتش صهیونیستی در دی ماه ۱۳۸۷، با بیان اینکه آنچه در غزه می‌گذرد جنایت جنگی است، گفته بود: «تمامی اشکال تعامل با دشمن اسرائیلی که منجر به تقویت آن می‌شود از جمله تعامل اقتصادی همچون خرید و فروش کالا‌های اسرائیلی بر مسلمانان حرام است». در بیانیه آیت‌الله حائری آمده بود: «دولت‌های اسلامی که دارای روابط سیاسی و نمایندگی دیپلماتیک با رژیم اسرائیل هستند باید روابط خویش را این رژیم قطع و سفیران آن را اخراج کنند».

آیت‌الله حائری در زمانی که رژیم آل خلیفه تلاش می‌کرد همه مقامات دینی بحرین را سرکوب کرده و آن‌ها را از فعالیت‌های مذهبی منع کند، به حمایت از رهبران دینی برخواست و در بیانیه‌ای خطاب به شیعیان بحرین، از تمامی مؤمنان درخواست کرد تا با تمامی وسایل موجود و به صورتی حکیمانه از آیت‌الله شیخ عیسی قاسم، رهبر شیعیان این کشور در برابر خاندان حاکم دفاع کنند. هرکسی در این راه متحمل آزار و اذیتی شود اجر او با خداوند خواهد بود و خداوند بخشنده و مهربان است.

کتاب‌های حائری

آیت‌اللّه حائری دارای تألیفات ارزشمندی نیز در مسائل و موضوعات مختلف دینی از خود به یادگار گذاشته است. کتاب‌های «مباحث الاصول»، تقریرات درس خارج اصول شهید سیدمحمدباقرصدر، «أساس الحکومة الاسلامیة»، دربارۀ دموکراسی، شورا و ولایت فقیه، «الکفاح المسلح فی الاسلام»، درباره جهاد در زمان غیبت است، «ولایة الأمر فی عصر الغیبة»، «دلیل المجاهد» در بیان وظایف مجاهدین عراقی در داخل عراق، «القضاء فی الفقه الاسلامی»، «الإمامة و قیادة المجتمع»، «الفتاوی المنتخبة» رساله عملیه ایشان است که به صورت مجموعه استفتائات ایشان است، «المرجعیة و القیادة»، «دلیل المسلم المغترب»، مجموعه احکام مورد نیاز مسلمان‌هایی که در کشور‌های غربی زندگی می‌کنند، از جمله تالیفات ایشان هستند که برخی از آن‌ها در حوزه‌های عملیه قم و نجف اشرف تدریس می‌شوند.