چرا نشریات علمی در ایران رشد نمی‌کنند؟ /نقش تاکید زیاد به مجلات خارجی در قوانین ارتقاء

به گزارش مجله خبری نگار،دکتر سیدعلیرضا ناجی درخصوص وضعیت نشریات علمی پژوهشی حوزه ویروس‌شناسی گفت: به شخصه کمی در حوزه نشریات ویروس‌شناسی ضعف می‌بینم. تعداد مجلاتی که عناوین ویروس‌شناسی داشته باشند، در ایران بسیار بسیار محدود است و تنها یک مجله ویروس‌شناسی که وابسته به انجمن علمی ویروس‌شناسی است، با این عنوان منتشر می‌شود. البته این مجله سال‌های زیادی است که در حال انتشار است، ولی در این مدت پیشرفت زیادی نداشته است.

وی ادامه داد: با این‌که مجلات بالینی و علوم پایه‌ای وجود دارند که مباحث مربوط به ویروس‌شناسی را نیز پوشش می‌دهند و مقالاتی در این زمینه منتشر می‌کنند؛ ولی مجلات با عنوان ویروس‌شناسی بسیار محدود هستند. در صورتی که در کشور‌های دیگر مجلات متنوعی با عناوین ویروس‌شناسی وجود دارند.

رییس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی دلیل این مشکل را موارد مختلفی عنوان کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین دلایل بروز این مشکل، فشار‌های زیادی است که در زمینه ارتقای اعضای هیئت‌علمی وجود دارد و به دلیل ارزش‌گذاری بیشتر مجلات خارجی، بیشتر افراد تمایل دارند که مقالاتشان را ابتدا در مجلات خارج از کشور منتشر کنند.

وی تشریح کرد: برای مثال برای ارتقا چند معیار گذاشته‌اند که چاپ مقاله در مجلات با اچ‌ایندکس بالا یا مقالات با ایمپکت فکتور بالا، نمونه‌هایی از آن‌ها هستند و تاکید زیاد بر این مسئله، افراد را به سمت مجلات خارجی می‌برد. به همین دلیل اشتیاق به مقالات داخلی زیاد نیست.

استاد ویروس‌شناسی پزشکی دانشگاه شهید علوم پزشکی شهید بهشتی دلیل دیگر این معضل را «بی‌میلی و بی‌توجهی تاریخی در ایران نسبت به علم ویروس‌شناسی» دانست و تصریح کرد: رشته ویروس‌شناسی در ایران به دلیل قرابت و یک‌پارچگی که با گروه میکروب‌شناسی و باکتری‌شناسی داشته، زیاد رشد نکرده است. در کشور ما مقاومت به گروه‌های ویروس‌شناسی بسیار زیاد است و همکاران باکتری‌شناس ما به دلیل کج‌فهمی و تحجری که نسبت به این رشته دارند، خواهان گسترش ویروس‌شناسی در کشور نیستند.

وی با ذکر مثالی به تشریح این معضل پرداخت و گفت: در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی که من از سال ۱۳۸۵ افتخار عضویت به عنوان استاد تمام ویروس‌شناسی را دارم، مقاومت و تحجر گروه میکروب‌شناسی موجب شده که این دانشگاه مادر، گروه ویروس‌شناسی نداشته باشد؛ در حالی که تمام دانشگاه‌های مادر گروه علمی ویروس‌شناسی دارند. در این دانشگاه علی‌رغم تعداد افراد هیئت‌علمی ویروس‌شناسی که در پایه‌های مختلف وجود دارد، مقاومتی که از سمت رشته‌های پزشکی و به خصوص گروه میکروب‌شناسی صورت گرفته، اجازه ارتقای این افراد را نمی‌دهد. این مقاومت‌ها در سراسر ایران وجود دارد. حتی در مقاطعی مشاهده کردیم که به جای ویروس‌شناسان، اعضای میکروب‌شناس در بُرد ویروس‌شناسی حضور داشتند. در صورتی که جامعه ویروس‌شناسی ما بسیار متنوع، متکثر و بزرگ است.

عضو هیئت علمی بیمارستان مسیح دانشوری با تاکید بر این نکته که «دید ما در کشور به ویروس‌شناسی اصلا دید تخصصی نیست»، گفت: در مباحث تدریسی به دانشجویان پزشکی، توجه زیادی به مباحث ویروس‌شناسی نمی‌شود. در صورتی که در معضلات بهداشتی دنیا نقش ویروس‌ها اصلا کم‌تر از باکتری‌ها، انگل‌ها و قارچ‌ها نیست. حتی می‌توان گفت که بیشتر هم هست؛ چرا که در چند دهه اخیر بیماری‌های ویروسی مهم‌ترین معضلات بهداشتی را در دنیا ایجاد کرده‌اند. اما همچنان دید ما نسبت به ویروس‌شناسی متحجر است!

وی ادامه داد: جالب است بگویم که در همین دوره کووید، در کمیته‌های واکسن این همه در مورد ویروس صحبت می‌شود، اما ویروس‌شناسان در آن کمیته‌ها عضو نبودند! با صحبت‌ها و مسائلی که پیش آمد، معدود افرادی را عضو آن کمیته‌ها کردند. در مورد کمیته‌های دیگر هم به همین صورت است.

ناجی به این نکته نیز اشاره کرد که جامعه ویروس‌شناسی ایران نیز سست و تنبل است؛ چرا که همچنان در برد ویروس‌شناسی می‌توان دید که اعضای بسیار بسیار قدیمی در آن حضور دارند و جایگاهی را به جوانان نمی‌دهند. حتی اگر اعضای جوان را وارد کنند، افراد آشنا و هم‌پالگی‌های خودشان را وارد می‌کنند. یعنی آن فرد اصلا منتخب جامعه علمی قوی ویروس‌شناسی در ایران نیست.

وی افزود: البته اعضای بسیار خوب هم داریم که جایگاه و کرسی صحبت کردن، ندارند و مورد مخاطب قرار نمی‌گیرند. وقتی صحبتی پیش می‌آید، افراد به جای رفتن به سمت افراد متخصص، به سمت افراد غیر متخصص در رشته‌های ژنتیک و میکروب‌شناسی و ... می‌روند. در صورتی که علم ویروس‌شناسی، علم بسیار تخصصی است و مباحث مربوط به این رشته، چه در تحقیق، چه در تدریس و چه در تشخیص، باید، باید و باید به ویروس‌شناسان واگذار شود.

رییس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، مجددا به معضل تاکید زیاد به چاپ مقالات در نشریات با ایمپکت‌فکتور و اچ‌ایندکس بالا اشاره کرد و گفت: این تاکید زیاد باعث نقض ِ غرض می‌شود و اجازه نمی‌دهد که مجلات داخلی ما رشد کنند. معیار‌های ما بر اساس ایمپکت‌فکتور‌های مجلات خارج است. مگر سالانه از هر مرکز تحقیقاتی چند مقاله بیرون می‌آید؟ همین تاکید‌ها باعث می‌شود که مراکز تحقیقاتی سعی می‌کنند مقالاتشان را در مجلات خارجی منتشر کنند.

وی ادامه داد: ما باید رویکردهایمان را تغییر دهیم و مجلات داخلی خودمان را تقویت کنیم. باید به این موضوع بها دهیم تا مجلات بتوانند در این زمینه پیشرفت کنند. در برخی علوم بالینی به دلیل این‌که متکثر، متنوع و قدیمی هستند، این اتفاقات افتاده و بعضی مجلات پا گرفته‌اند.

ناجی به مجله علمی «هپاتیت» (Hepatitis Monthly) دکتر مؤید علویان اشاره کرد و گفت: دکتر علویان در این زمینه الگوی خوبی است. ایشان انسان بزرگی بودند و با یک سعه صدر در یک مقطعی، با تلاش بسیار مجله هپاتیت را بالا آوردند؛ ولی من این پتانسیل را در رشته ویروس‌شناسی نمی‌بینم.

استاد ویروس‌شناسی پزشکی، «کم‌سوادی در نگارش به زبان انگلیسی» را یکی از مشکلات نشریات علمی دانست و عنوان کرد: در یک نشریه علمی، بسیار بسیار مهم است که یک تیم علمی قوی حضور دشته باشد. ما در ایران به دلیل این‌که می‌خواهیم مقالات را به زبان انگلیسی منتشر کنیم، مشکل کم‌سوادی نگارش به زبان انگلیسی داریم و باید این مشکل را رفع کنیم. باید در تیم سردبیری یک نشریه، اعضای هیئت‌علمی را انتخاب کنیم که در این زمینه توانمند باشند. این موضوع بسیار مهمی در کشور ماست.

وی در انتها مجدد به این نکته تاکید کرد که علم ویروس‌شناسی نیاز به مجلاتی با عناوین مختلف دارد و کم کم باید در این مسیر قرار بگیریم یا حداقل آن نشریاتی که الان وجود دارند را با مشاوره بهبود بخشیم. در حال حاضر مجله ویروس‌شناسی که منتسب به یک گروه ویروس‌شناسی است و سابقه زیادی دارد، هنوز به جایگاه خوبی نرسیده، در صورتی که در این مدت باید به این جایگاه می‌رسید. این نشان دهنده نقص است و باید مشاوره‌های زیادی در این زمینه گرفته شود.