به گزارش مجله خبری نگار،در آستانه نشست شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی که روزهای ۱۳ تا ۱۷ سپتامبر (۲۲ تا ۲۶ شهریور) برگزار خواهد شد، بار دیگر توجهها به برجام و همکاری تهران- آژانس معطوف شده است. به ویژه این که گزارش ماه گذشته و جدید آژانس به گمانه زنیها را در پیوند با موضوعاتی، چون وضعیت همکاریهای تهران- آژانس، موانع موجود و نیز چشم انداز آن شدت داده است.
«رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در تازهترین گزارشهای خود که روز سهشنبه ۱۶ شهریور رسانهای شد؛ درباره برنامه هستهای تهران تاکید کرد که فعالیتهای آژانس در مقایسه با هر دوره دیگر از زمان حصول برجام در شش سال پیش به طور جدی ضعیف شده است. وی ادامه داد که نگرانی فزایندهای نسبت به موضوعات مرتبط با سایتهای اعلام نشده ایران دارد و تهران باید این مسائل را سریعا حل کند.
گزارش ماه قبل آژانس نیز به سانتریفیوژهای نسل جدید و ذخایر اورانیوم فلزی ارتباط مییافت و گروسی مدعی شده بود ایران یک آبشار جدید از سانتریفیوژهای پیشرفته برای غنیسازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصدی راهاندازی کرده است؛ موضوعی که ابتدا از خبرگزاری «رویترز» انتشار یافت. همچنین رویترز نوشت که اکنون ایران به غیر از آبشار ۱۶۴ تایی از سانتریفیوژهای نوع «آیآر۶»، یک آبشار جدید ۱۵۳ تایی از سانتریفیوژهای نوع «آیآر۴» در نطنز راهاندازی کرده است.
افزون بر مسایل مرتبط با آبشارها، در آن گزارش موضوع دیگری نیز به چشم میخورد و آن مساله افزایش غنا و ذخایر اورانیوم فلزی است. بر این اساس در گزارش آژانس بینالمللی آمده بود که ایران ۲۰۰ گرم اورانیوم فلزی با غنای ۲۰ درصد تولید کرده است.
روز سه شنبه همزمان با انتشار گزارش جدید آژانس، دستگاه وزارت امور خارجه کشورمان و «کاظم غریب آبادی» به عنوان نماینده ایران در آژانس و نیز نماینده کشورمان نزد سازمانهای بینالمللی در وین به آن واکنش نشان داد و گفت: تمامی فعالیتهای هستهای ایران، از جمله غنی سازی در سطوح مختلف و تولید فلز اورانیوم، در چارچوب حقوق هستهای ایران تحت معاهده عدم اشاعه صورت میگیرد و کاملاً هم راستا با تعهدات پادمانی ایران انجام میشود.
ایران از سال ۱۳۹۲ که مذاکرات هستهای کلید خورد تا سال ۱۳۹۸ و یکساله شدن خروج آمریکا از برجام، همکاری نزدیکی با آژانس داشت. در پیوند با همکاری نزدیک ایران با آژانس، چندی پیش خبرگزاری «بلومبرگ» نوشت به نسخهای ۱۱۳ صفحهای از یک گزارش آژانس که برای دیپلماتها فرستاده شده، دست یافته است؛ نسخهای که اعلام میکند بازرسیهای سرزده در این سال به طور متوسط ماهانه سه بار صورت گرفته است. همچنین بر اساس این گزارش، آژانس تعداد بازرسان فعال در ایران را با ۶ درصد افزایش در آن سال به ۲۸۵ ناظر رساند.
بر پایه این گزارش، «این بازرسیها بر اساس ویژگی هایی، چون انتخاب تصادفی، غیرقابل پیشبینی بودن و دسترسی سریع، صورت میگیرد که تاثیر بازدارندهشان را در کشورهای محل انجام بازرسیها تقویت میکند.» چندی پیش گروسی در مصاحبه با نشریه «اشپیگل» آلمان گفته بود که نهاد متبوع او در سال ۲۰۱۸ بیش از ۴۰۰ بازرسی در ایران انجام داده است.
اجرای تعهدات برجامی از سوی تهران یک طرف قضیه است و ضرورت پایبندی طرفهای مقابل به تعهدات خود طرف دیگر آن. باوجود اجرای پروتکل الحاقی آن هم به صورت داوطلبانه از سوی ایران، اما آمریکا به صورت یکجانبه از برجام خارج شد و اعضای اروپایی توافق هم گامی ملموس و عینی برای نجات برجام برنداشتند و تنها به حمایتهای کلامی بسنده کردند.
از این رو جمهوری اسلامی ایران بر اساس مصوبات شورای عالی امنیت ملی چارهای جز کاهش تعهدات خود نیافت و با استناد به بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام از تعهدات خود در پنج گام کاست. بر پایه بندهای مذکور، در صورت پایبند نبودن طرف مقابل به تعهداتش، ایران حق دارد اجرای تعهدات خود را به شکل کلی یا جزیی متوقف کند.
در مورد همکاریهای ایران و آژانس، ایران بعد از تصویب طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از حقوق ملت ایران» در مجلس، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کرد، اما در چارچوب پادمانی همچنان با آژانس بینالمللی انرژی اتمی همکاری میکند.
تهران و آژانس اواخر سال گذشته با یکدیگر به توافق دست یافتند؛ توافقی که عمر آن سه ماه تعیین شد و پس پایان یابی بی ثمر آن و لغو نشدن تحریمهای ضدایرانی، برای یکماه دیگر تمدید شد، ولی از آنجا که باز تغییری در تحریمها ایجاد نشد، تهران تیرماه امسال از تمدید آن برای بار سوم اجتناب کرد.
صاحبنظران سیاسی معتقدند برخلاف دوره «یوکیا آمانو» مدیر کل قبلی و فقید آژانس، در دوره جدید این نهاد تحت تاثیر و نفوذ قدرتهای غربی قرار دارد که ضمن نادیده گرفتن ۱۷ گزارش مثبت آمانو درباره همکاری سازنده تهران و تعهدگریزی طرفهای غربی درصدد بزرگنمایی از فعالیتهای هستهای ایران است.
آژانس در حالی فعالیتهای هستهای ایران را تهدید برای جهان ارزیابی میکند که تهران همچنان در حال همکاری با این نهاد در چارچوب فعالیتهای پادمانی است. آژانس، اما در ارتباط با برخی دارندگان سلاحهای هستهای همچون رژیم صهیونیستی سکوت کرده است؛ رژیمی که ضمن برخورداری از بیش از ۲۰۰ کلاهک هسته ای، عضو ان. پی. تی نیست و حتی اجازه بازرسی نیز به بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی نمیدهد.
از نگاه ناظران، سیاسی کاری آژانس و پافشاری آمریکا بر تداوم تحریم به کاهش روز افزون همکاریهای تهران و این سازمان منجر میشود. هر چه که این اختلافات تعمیق یابد، بازگشت پذیری آن هم دشوارتر خواهد بود؛ بنابراین انتظار میرود آمریکا از مهره آژانس برای پیشبرد سیاستهای خود بهره نگیرد و آژانس نیز با حفظ استقلال به ماموریت خود ادامه دهد تا آسیب بیشتری متوجه برجام و نیز جایگاه این نهاد راستی آزما نباشد.
اینک در آستانه برگزاری نشست شورای حکام، گروسی باید به این نکته توجه داشته باشد که تعهدپذیری تهران و همکاری چندین ساله ایران با این نهاد به منزله تن دادن به مطالبات غیرمعقول و یک طرفه نیست. انتظار میرود آژانس به ماموریت و رسالت خود به درستی عمل کرده و در ارزیابی هایش گرفتار بازی سیاسی قدرتهای بزرگ نشود.
در همین پیوند روز دوشنبه پانزدهم شهریورماه یعنی یک روز قبل از انتشار گزارش جدید آژانس، «سعید خطیبزاده» سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در نشست خبری با خبرنگاران درباره برگزاری نشست آتی شورای حکام هشدار داد: اجلاس پیشروی شورای حکام، یک نشست عادی است. تاکید میکنم هیچ طرفی اشتباه محاسباتی نکند و به سمتی نرود که مذاکرات وین تحت تاثیر قرار بگیرد. همه باید توجه کنند استفاده سیاسی از بستر فنی آژانس، پاسخ متفاوتی را از تهران در پی خواهد داشت