کنفرانس بغداد؛ سیاست استقرایی از جزء به کل

به گزارش مجله خبری نگار،همانطور که «احمد الصحاف» سخنگوی وزارت امور خارجه عراق گفته بود «فواد حسین» و هیات همراه در تهران با «سید ابراهیم رئیسی» رییس جمهوری و همچنین وزیر امور خارجه و دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار کردند.

فواد حسین در این دیدار‌ها درباره مناسبات دو جانبه دو کشور و اوضاع امنیتی در منطقه نیز بحث و گفتگو کرد و دعوتنامه رسمی «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق را برای حضور در اجلاس بغداد تقدیم رییس جمهوری اسلامی ایران کرد.

«قاسم الاعرجی» مشاور امنیت ملی، «رائد جوحی» مسوول دفتر نخست وزیری و «احسان العوادی» رییس بخش کشور‌های همجوار در وزارت امور خارجه، فواد حسین را در سفر تهران همراهی کردند.

اعلام اعضای هیات همراه وزیر امور خارجه عراق نشان می‌دهد که این سفر تنها به دعوتنامه حضور رییس جمهوری کشورمان در اجلاس بغداد محدود نبود، بلکه مناسبات دوجانبه و همانطور که در بیانیه احمد الصحاف آمده، بحث درباره مسائل امنیتی را نیز در بر گرفت.

فواد حسین در طول روز‌های گذشته با سفر به آنکارا و ریاض از مقامات ارشد این کشور‌ها نیز برای حضور در اجلاس بغداد، دعوت به عمل آورده و قرار است امروز چهارشنبه راهی اسلام آباد شود.

اما از دیدگاه کارشناسان سه کشور ایران، ترکیه و عربستان از دیدگاه رسمی عراق مهمترین کشور‌های همجوار اثرگذار در اوضاع عراق هستند.

ترکیه؛ آب، امنیت و تجارت

ترکیه در طول ماه‌های گذشته با عملیات «پنچه ببر» و «چنگال عقاب» شمال عراق را آوردگاه اقدام نظامی علیه عناصر «پ. ک. ک» کرده و بیانیه‌های رسمی عراق در این باره نیز تاکنون نتوانسته است، جلوی آن را بگیرد.

اظهارات برخی از مقامات آنکارا از جمله سخنان اخیر «سلیمان سویلو» وزیر کشور ترکیه در ۲۱ ژولای گذشته (۳۰ تیرماه ۱۴۰۰) که گفته بود «به زودی با پای پیاده به بغداد و دمشق سفر می‌کنیم»، عراق را از طرح‌های توسعه طلبانه آنکارا نگران کرده است.

در عین حال عراق مدعی است که در زمینه تقسیم حق آبه با ایران و ترکیه به عنوان کشور‌های بالادست، مشکلاتی دارد که باید حل و فصل شود؛ بنابراین ترکیه در حوزه امنیت منطقه ای، و امنیت آبی و مناسبات تجاری و سرمایه گذاری پرونده‌های مختلفی را با عراق دارد که بغداد امیدوار است بتواند آن‌ها را در اجلاس بغداد حل و فصل کند.

عربستان سعودی؛ قطع صله رحم با تروریسم

عربستان سعودی، اما از نگاه عراقی‌ها همچنان مهمترین حامی گروه‌های تروریستی است و هنوز شیوخ وهابیت، فتاوای خود را که در سال‌های گذشته درباره قتل عام شیعیان صادر کرده اند، از اعتبار ساقط نکرده اند.

عراق امیدوار است بتواند ریاض را متقاعد کند تا صله رحم خود را با تروریسم وهابی در عراق قطع کند و این کشور بتواند بعد از سال‌ها روی آرامش ببیند.

جدا از همه اینها، سعودی‌ها به تلاش برای نفوذ در میان شیعیان و ایجاد مرجعیت‌های دینی وابسته به خود برای بسترسازی جهت «جنگ شیعی – شیعی» متهم شده اند.

همایش موسوم به «مراجع دین عراق» که در چهارم اوت گذشته (۱۳ مردادماه ۱۴۰۰) در مکه مکرمه برگزار شد، یکی از این طرح‌های نگران کننده برای عراقی‌ها است.

متولی این همایش «محمد بن عبدالکریم العیسی» وزیر سابق دادگستری سعودی و عضو برجسته هیات علمای وهابیت و دبیرکل فعلی تشکل موسوم به «پیوند جهان اسلام» بوده است.

از این رو برخی صاحب نظران برجسته عراقی مانند «ماجد الشویلی» برپایی اینگونه همایش‌ها را از طرف ریاض دارای پیام معکوس دانسته اند.

الشویلی با یادآوری «همایش مراجع دین عراق در مکه مکرمه» (اکتبر ۲۰۰۶) معروف به «سند مکه» که متعاقب آن، جنگ مذهبی در عراق رخ داد می‌نویسد: مردم عراق از سند مکه چه بهره‌ای بردند جزء اینکه با فتاوای شیوخ دربار آل سعود، قتل بیشتر بیگناهان را شاهد بودیم و امکان ندارد که این همایش بهتر از همایش مکه باشد که آیت الله «سید علی سیستانی» مرجع عالیقدر عراق در آن زمان، از آن حمایت کرد.

جدا از نقش برجسته عربستان سعودی در حمایت از تروریسم و صدور فتاوای قتل و فتنه مذهبی، دولت عراق گوشه چشمی هم به پول‌های کلان سعودی‌ها برای جذب سرمایه گذاری در کشور دارد.

از نگاه صاحب نظران عراق، کشورشان به دلیل وجود پیروان دو مذهب شیعه و اهل سنت، در طول سال‌های گذشته در نتیجه فتوای تکفیری شیوخ سعودی و حمایت ریاض از تروریسم وهابی در عراق، درصدد تسویه حساب خود با جمهوری اسلامی ایران در خاک عراق نیز بوده است.

از این رو سازمان‌های «القاعده»، «توحید و جهاد»، «شورای المجاهدین» و «داعش» همگی تجلی‌های افراط گرایانه مذهب وهابیت مورد حمایت سعودی‌ها بوده که اوضاع عراق را بهم ریخته و قتل و کشتار و فتنه داخلی را به دنبال داشته است.

وقوع پنچ هزار حمله انتحاری از اتباع سعودی و انفجار بیش از ۱۳ هزار خودرو بمبگذاری شده در عراق از ۲۰۰۳ تا اعلام پیروزی بر داعش (۲۰۱۷) به اعتقاد ناظران عراقی، بخشی از حمایت نسنجیده سعودی‌ها از گروه‌های افراط گرا در عراق بوده است.

دولت و رهبران سیاسی عراق در طول سال‌های گذشته تلاش زیادی برای متقاعد کردن سعودی‌ها به رویگردانی از این سیاست خصمانه نسبت به کشورشان داشته اند که در نهایت، ریاض وقتی پیروزی عراق را بر داعش در ۲۰۱۷ مشاهده کرد، به توسعه مناسبات دیپلماتیک خود با بغداد تن داد.

از نگاه عراق، همچنین توافق ریاض و تهران در بغداد می‌تواند، بخش زیادی از این آتش فتنه را بخواباند و ریاض را از بازگشت به سیاست تکفیر و فتاوای تروریسم بازدارد.

عراق از دوره دولت اول و دوم «نوری المالکی» (۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴) همواره کوشیده است تا سعودی‌ها را به دست کشیدن از این رویکرد فتنه انگیزی و حمایت از تروریسم وادارد، اما توفیق چندانی نداشته است.

دولت «حیدر العبادی» (۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸) توانست در این خصوص پیشرفت‌هایی به دست آورد و سرانجام ریاض در سال ۲۰۱۵ به گشایش سفارتخانه اش و مناسبات دوجانبه متقاعد شد.

تشدید اختلافات اخیر بین سعودی‌ها و ترکیه به عنوان دو خط مشی وهابی و اخوانی، بر نگرانی‌های عراق از احتمال انعکاس این اختلافات به داخل کشور افزوده و می‌کوشد پیش از خارج شدن اوضاع از کنترل، دو کشور را باهم در بغداد به تفاهم برساند.

بی شک هرگونه اصلاح سیاست‌های منطقه‌ای در ریاض، برای بغداد عنیمت محسوب می‌شود و تلاش‌های اخیر را می‌توان در همین چارچوب ارزیابی کرد.

جمهوری اسلامی ایران؛ همسایه مطمئن

جمهوری اسلامی ایران برای اثبات مواضع مثبت خود در قبال عراق نیازمند، دلیل و مدرک نیست بلکه این امر در واقعیت و عینا اتفاق افتاده است.

ایران نخستین کشوری بود که بعد از سقوط رژیم صدام در ۲۰۰۳، نظام جدید حاکم بر عراق را به رسمیت شناخت و سطح دیپلماتیک خود را از کاردار به سفیر ارتقا داد و با تمامی دولت‌های متعاقب سقوط رژیم صدام از جمله دولت موقت «ابراهیم الجعفری» و انتقالی (ایاد علاوی) (۲۰۰۵) روابط حسنه داشته و آن‌ها را به رسمیت شناخت.

بزرگترین تجلی حمایت ایران از عراق از نگاه بغداد، جنگ داعش (۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷) بود که نخستین کشور در کمک به عراق محسوب می‌شود و به گفته بسیاری، اگر ایران نبود، عراق در نتیجه یورش داعش شرایط دیگری داشت.

ایران، برق و گاز را به عراق صادر می‌کند و نقش اساسی در تامین روشنایی این کشور دارد.

تهران با جدیت از تمامی تلاش‌های دولت عراق در طول سال‌های گذشته برای کاهش تنش در منطقه و طرح‌های آشتی حمایت کرده، زیرا معتقد است که نه تنها عراق و ایران بلکه کل منطقه از آن سود خواهد برد.

در عین حال جمهوری اسلامی ایران، مطالباتی دارد که فقط خود از آن ذینفع نیست بلکه منطقه از آن منتفع می‌شود و مهمترین آن‌ها اخراج نیرو‌های بیگانه از منطقه است.

تعامل منطقه‌ای یکی از طرح‌های مهم ایران است که در سال‌های گذشته تحت عنوان «صلح هرمز» مطرح شده است. عراق نیز در این راستا، می‌کوشد، تلاش‌هایی برای کاهش تنش انجام دهد و ایران به طور کامل از آن حمایت کرده است.

از این رو اجلاس همسایگان عراق که قرار است اواخر ماه جاری میلادی در بغداد برگزار شود، مورد حمایت جدی ایران نیز قرار گرفته است.

از نگاه ایران حل اشکالات با کشور‌های منطقه، بستر را برای حل مشکلات بزرگتر فراهم خواهد کرد از این رو مواضع ایران نسبت به تلاش‌های بغداد برای حل اختلافات بین تهران و ریاض، آنکارا و ریاض و حتی امان و ریاض مثبت بوده است.

عراق نیز معتقد است که حل مشکلات منطقه ای، انعکاس مثبتی بر حل تعدادی از پرونده‌های مهم بین المللی خواهد داشت که مهمترین آن‌ها از نگاه بغداد، حل اختلافات بین تهران و واشنگتن در پرونده هسته‌ای است.

از این رو بغداد، سیاست استقرائی جز به کل را در پیش گرفته و امیدوار است اجلاس بغداد که با حضور همسایگان عراق و برخی کشور‌های اروپایی و نهاد‌های بین المللی است، بتواند، گامی درست در مسیر صحیح گره گشایی‌های بزرگتر باشد و علاوه بر این بغداد از اینکه به تلاقی تعاملات منطقه‌ای و مرکز دیپلماسی این حوزه جغرافیایی تبدیل شود، بدش نمی‌آید.