جزئیاتی جالب در مورد ماهیت خاک!

به گزارش مجله خبری نگار/بولتن نیوز، خاک، رکن اصلی حیات، تولید غذا و بستر همه موجودات در سیاره ماست. هر آنجه روی زمین می‌بینید خاک نیست! خاک قابل کشت که بیش از ۹۵٪ محصولات غذایی جهان را تامین می‌کند، در خود، کربنی بیش از تمام جنگل‌های دنیا ذخیره نموده است و منبعی کندآفزا و غیرقابل تجدید است.

در بیان اهمیت خاک کافیست بدانیم برای تشکیل تنها یک سانتی‌متر آن به حدود ۳۰۰ سال زمان نیاز است؛ و ناآگاهی از ساختار و ترکیبات خاک، در کل تاریخ به نابودی تمدن‌ها منجر شده است.

با این وجود، کشاورزی مدرن بی‌توجه به ضرورت وجود خاک، در حال تضعیف این منبع حیاتی است. کارشناسان علم خاک‌شناسی سال هاست از شخم‌های پی در پی، چرای مفرط، و جنگل‌زدایی که باعث فرسایش بی‌سابقه خاک شده‌اند سخن سر داده‌اند با این حال فرسایش خاک در ایران هر ساله بیشتر شده است.

بنا به گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) بیش از ۱٫۴ میلیارد هکتار (بیش از ۱۰٪ خشکی‌های جهان) دچار مشکلات شوری هستند و استفاده نادرست از کود‌های شیمیایی هر ساله خاک‌های بیشتری را به سمت شور شدن سوق می‌دهد.

در اتحادیه اروپا، کارشناسان بار‌ها به تحلیل‌های «کاهش ماده آلی خاک، بیودایورسیتی، و فرسایش گسترده» اشاره کرده‌اند که عمدتا ناشی از مدیریت غلط فعالیت‌های کشاورزی است.

در ایران، اما چالش‌ها حادتر است. مطالعات اخیر نشان می‌دهد حدود ۹۴٪ از اراضی کشاورزی کشورمان آسیب‌دیده هستند. نرخ فرسایش خاک در ایران دست‌کم دو و نیم برابر میانگین جهانی است. برآورد‌ها نشان می‌دهد سالانه در حدود دو میلیارد تن خاک کشاورزی ایران از بین می‌رود.

برخی کارشناسان کشور ما را «رکورددار فرسایش خاک در جهان» می‌دانند. با توجه به اقلیم ایران و محدودیت منابع آب، کشت در چنین شرایطی پیچیدگی‌های فراوانی دارد و کاهش ماده آلی خاک و شوری زمینه را برای تنزل هرچه بیشتر حاصلخیزی فراهم کرده است.

علم خاک‌شناسی با ارائه راهکار‌های علمی و میدانی می‌تواند به مقابله با این چالش‌ها کمک کند. تحلیل آزمایشگاهی خاک، تدوین برنامه‌های تناوب زراعی مناسب، استفاده بهینه از کود‌های سالم و پوشش‌های گیاهی حفاظتی از جمله ابزار‌های خاک‌شناسان است.

تحقیقاتی نشان داده‌اند که سامانه‌های مدیریت صحیح خاک (مثل شخم کم، کشت مخلوط و کوددهی متعادل) نه تنها انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را کاهش می‌دهند، بلکه به کاهش هزینه‌های کشاورزان و تقویت تاب‌آوری مزارع در برابر خشکسالی و بارش‌های شدید نیز منجر می‌شوند.

کشور‌های مختلف جهان با تکیه بر خاک‌شناسی نوین و نظارت بر فعالیت آزمایشگاه‌های خاک شناسی، درصدد حفظ منابع خود هستند.

پروژه‌های فناورانه مانند «WHEATWATCHER» در اروپا، با به‌کارگیری حسگر‌ها و داده‌های بزرگ، کیفیت خاک را در زمین‌ها بررسی و به کشاورزان راهنمایی‌های علمی ارائه می‌کنند. در آمریکا، سازمان‌ها و نهاد‌های کشاورزی با تمرکز بر تغییر اقلیم، به اجرای پروژه‌هایی پرداخته‌اند که با تقویت ساختار خاک، همزمان منجر به کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و افزایش درآمد کشاورزان شده است. در آسیا نیز دیده می‌شود کشور‌هایی مانند هند سرمایه‌گذاری عظیمی در خاک‌شناسی انجام داده‌اند: طرح «کارت سلامت خاک» در هند تاکنون بیش از ۲۵۰ میلیون نسخه کارت تحلیلی خاک برای کشاورزان صادر کرده و شبکه‌ای از بیش از ۸۲۰۰ آزمایشگاه خاک‌شناسی را مستقر کرده است تا اطلاعات حاصلخیزی را به روستاییان ارائه کند.

واجب است برنامه‌ریزان کشاورزی در برنامه‌های توسعه پنج‌ساله، حفاظت از خاک را اولویت قرار دهند و هدف‌گذاری در گام نخست این راستا باید با تکیه بر بهبود کیفیت آزمایشگاه‌های خاک در ایران باشد.

جمع‌بندی: دانش خاک‌شناسی، تنها راه نجات حفظ محیط زیست و تأمین غذا در کشور است.

خاک به عنوان «پوست زمین»، ضامن حفظ جان جامعه انسانی است.

متخصصان هشدار می‌دهند، خاک سالم شالوده امنیت غذایی و ثبات اقتصادی است و تخریب آن پیامد‌های جبران‌ناپذیری دارد. ایجاد آگاهی عمومی بین کشاورزان می‌تواند از شتاب بحران خاک بکاهد.

اکنون زمان آن است که این گنجینه فراموش‌شده را دوباره گرامی بداریم و برای آینده‌ای پایدار، یاد و جایگاه آن را در سیاست‌گذاری و کشاورزی بازسازیم.

منابع: گردآوری و ترجمه از منابع علمی و خبری معتبر از جمله پژوهش‌های بین‌المللی و گزارش‌های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد و مطبوعات داخلی (مهر/تهران‌تایمز).