برداشتن تحریم ها، مطالبه عمومی است

هرچند مشکلات ایجاد شده در اقتصاد و وضعیت کلی ایران به واسطه اعمال تحریم ها، با سیاست های مقابله ای دولت به میزان زیادی کم اثر شد، اما این تحریم ها اثرات نامطلوب خود را داشته به حدی که برداشتن آن هم اکنون یک مطالبه عمومی است.

به گزارش مجله خبری نگار،واژه تحریم یکی از کلماتی است که از سالیان دور و از زمان ملی شدن صنعت نفت، با ادبیات سیاسی ایران پیوند دارد. اما تحریم ها در سال های اخیر بسیار بیشتر از گذشته خودنمایی می کند، چرا که به شکل ملموسی زندگی روزمره را در ایران تحت تاثیر قرار داده و موجب سختی های  فراوانی در جامعه شده است. درواقع این واژه، به قدری اثرگذار بوده که بیش از معنای لغوی، پیامدهای مخرب آن به چشم می آید، به حدی که «اسحاق جهانگیری» معاون اول رییس جمهوری عبور از تحریم ها را یک مطالبه مردمی می داند.  جهانگیری در ۱۹ بهمن ماه در جمع نخبگان گفت: "عبور از تحریم  مطالبه مردم در مقطع فعلی است و اگر می‌خواهیم اقتصاد کشور با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی ساخته شود حتما باید تحریم‌ها لغو شود".  اما این که این تحریم چیست و چه اثراتی بر جامعه ایرانی  گذاشته ؛ در ادامه مورد بررسی قرار گرفته است.

تحریم چیست؟

تحریم ها علیه ایران به مجموعه اقداماتی از سوی قدرت‌های جهانی گفته می‌شود که برای تحت فشار قرار دادن حکومت ایران یا وادار کردن این کشور به انجام یا انجام ندادن بخش از برنامه های ملی این کشور به کار گرفته شده‌اند. نخستین تحریم در دوران معاصر مربوط به زمان روی کار آمدن دولت ملی «محمد مصدق» است که در مورد تحریم خرید نفت از ایران و از سوی انگلستان بود. البته انگلیس ابتدا روشهای حقوقی را دنبال کرد. بنابراین با شکایت از ایران به سازمان ملل متحد و شورای امنیت از یک سو، تلاش کرد تا اجماع بین‌المللی را برای محکومیت اقدام مردم ایران به دست آورد و در همان حال علیه دولت ایران در دادگاه بین‌المللی لاهه اقامه دعوا کرد. نتیجه این دادگاه هم حکم قاضی انگلیسی به نفع ایران بود.

تحریم های ایران کدامند؟

عمده تحریم‌ها علیه ایران پس از وقوع انقلاب ۵۷، بعد از تسخیر سفارت آمریکا در تهران شکل گرفت، و در پی چالش بر سر برنامه هسته‌ای ایران شدت بیشتری یافت. برنامه اتمی ایران از سال ۸۵ و به دنبال ارجاع پرونده این کشور از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای امنیت، با تحریم‌های مختلفی مواجه شده ‌است. تحریم‌های ایران را از نظر تحریم‌کنندگان می‌توان به ۴ دسته کلی: تحریم‌های چندجانبه، مانند تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های اتحادیه اروپا، تحریم‌های تک‌جانبه از سوی کشورهای مختلف مانند ایالات متحده و تحریم‌های کنگره آمریکا، تقسیم‌بندی کرد.

ایالات متحده در دهه ۱۹۸۰ میلادی و پس از تسخیر سفارت آمریکا در ایران، تحریم های اقتصادی را علیه این کشور به تصویب رساند که این تحریم ها در سال ۱۹۹۵ و در دوران ریاست جمهوری «بیل کلینتون» شدت بیشتری پیدا کرد. در دهه نخست قرن بیست و یکم نیز قدرت‌های دنیا جهت توقف در پیشرفت برنامه اتمی ایران تحریم‌هایی علیه ایران شکل دادند. اما به گفته کارشناسان، این تحریم‌ها تأثیرات منفی زیادی بر اقتصاد ایران به همراه داشته است. این تحریم ها که هم زمان با روی کار آمدن دولت نهم و دهم در ایران وضع شده بود، بر اساس اصل ۴۲ فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد، نه تنها آمریکا، بلکه اتحادیه اروپا و بسیاری از کشورهای جهان را هم با خود همراه کرد.

این تحریم ها شامل صنایع موشکی/تسلیحات نظامی، سپاه پاسداران، فناوری هسته ای، انرژی و صنعت نفت، خدمات بانکداری، بانک مرکزی، صنایع کشتیرانی، تجارت بین الملل، صنعت بیمه، معامله شرکت های خارجی با ایران، فلزات و معادن و بسیاری از شخصیت های ایرانی است.   

تحریم بانکداری، قطع مبادلات مالی

با تلاش دولت یازدهم و با امضای برجام در سال ۱۳۹۴، بسیاری از تحریم ها علیه ایران برداشته شد و بسیاری از مناسبات سیاسی و اقتصادی ایران در عرصه بین المللی، با رویکرد جامعه بین الملل مواجه شد. اما با خروج یکجانبه آمریکا از برجام، بخش زیادی از تحریم ها مجدد به چرخه خود بازگشت چنانچه ۱۸ بانک ایرانی در دور جدید تحریم ها هدف قرار گرفت. به گزارش نشریه اکونومیست در سپتامبر ۲۰۲۰ ، پیش بینی شده بود تا این تحریم ها به همراه بیماری فراگیر کرونا، رشد اقتصاد ایران را تا منفی ۱۲ درصد کاهش دهد. هرچند بنابر ادعای همین گزارش، تاثیر این تحریم ها بر اقتصاد ایران، محدود بود، اما هدف «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا، با وضع این تحریم ها، به رخ کشیدن قدرت خود در عرصه بین المللی بود.

همچنین در گزارش دیگری که توسط «مسعود کیماسی و همکاران در سال ۹۵» در فصلنامه پژوهش های پولی و بانکی منتشر شده، نتایج تحریم های بانکی بر ایران را بسیار مهم نشان داده است. این محققان از داده های تابلویی۲۲  بانک کشور برای تحلیل داده ها، استفاده کرده اند که نتایج حکایت از آن دارد که تحریم بانک مرکزی و قطع سوئیفت به طور مستقیم و بلوکه شدن حجم وسیعی از درآمدهای نفتی کشور با ایجاد وضعیت رکود تورمی، به طور غیرمستقیم و نیز تحریم بانک های کشور از طریق عدم پذیرش اعتبارات اسنادی (LC) آنها توسط بانک های خارجی، دارای تاثیر منفی بر سودآوری بانک ها بوده است. با قطع سوئیفت، هزینه های بین المللی انتقال وجوه برای بانکها افزایش یافته و از طرف دیگر با قطع جریان ورود درآمدهای نفتی به کشور، وضعیت رکود تورمی در کشور حاکم شده که از دو جنبه تجهیز منابع و تقاضای تسهیلات، بانکها را به طور غیرمستقیم تحت تأثیر قرار داده و موجب تأثیر منفی بر سودآوری آنها شده است.

حیطه اثرگذاری بر بانکها و در مجموع اقتصاد کشور، نکته ای است که نمی توان به سادگی از آن گذر کرد. البته باید در نظر داشت که سیستم بانکداری ایران بعد از سال ۹۴ و با تلاش دولت یازدهم در به ثمر رسیدن برجام از لیست تحریم های سازمان ملل خارج شد که از این حیث تسهیلاتی را برای مبادلات مالی فراهم نمود، اما تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا همچنان به قوت خود باقی بوده و مشکلات خاص خود را دارند.

تحریم های نفتی، کاهش تولید و رفاه اجتماعی

یکی از اثرات چشمگیر تحریم ها، کاهش تولید و به تبع آن تنزل سطح رفاهی جامعه است. به عنوان مثال و بر اساس نتایج پژوهش «علی حسین استادزاد» و همکاران، تحریم نفتی در سال ۱۳۹۰، موجب کاهش ۳۰ تا ۵۰ درصدی در تولید ناخالص ملی شده است. باید در نظر داشت که تحریم ها اثرات بسیار پویایی دارند و کاهش سطح تولید ناخالص ملی به معنای کاهش سطح رفاه اجتماعی است. کاهش سطح رفاه اجتماعی نیز به طور مستقیم بر میزان رضایت عمومی در جامعه اثر گذار است که در بسیاری موارد، مولد بسیاری از مشکلات اجتماعی است.

البته اجرای چنین تحریم هایی به منزله محدود کردن و منفعل کردن دولت نیست، چرا که در این صورت دولت می بایست، بارها ساقط می شد. خوشبختانه با تمهیدات دولت تدبیر و امید و اجرای درست بسیاری از سیاستهای اقتصادی، روابط خارجی مناسب در عرصه بین المللی به همراه سیاستهای اجتماعی و حمایتی، تاثیر بخش زیادی از تحریم ها را خنثی نموده، اما با این وجود نمی توان منکر اثرات کلی آن بود. فرآیند تحریم بسیار پیچیده است و قدر مسلم از منظر عمومی جزئیات آن قابل درک نیست، اما نکته مهم مطالبه عمومی برای برداشتن آن هاست که به نوعی زندگی روزمره آن ها را تحت تاثیر قرار داده است.

منبع: ایرنا