جنگل‌های ایران در حال آب شدن! شرایط نقط سبز به هشدار رسید

به گزارش مجله خبری نگار، منابع طبیعی نه‌تن‌ها ثروتی قابل‌اتکا برای کشور است بلکه داشتن این منابع متنوع، تضمین‌کننده پایداری سرزمین است. جنگل‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اشکال منابع طبیعی نقش برجسته‌ای در حفظ تعادل آب، خاک و اقلیم دارند. این موضوع در کشور ما که فقیر از پوشش‌های گیاهی (به‌ویژه جنگل‌ها) است، اهمیت زیادی دارد. ازاین‌رو در وضعیت فعلی حفظ عرصه‌های طبیعی موجود و برنامه‌ریزی در جهت توسعه و احیاء آنها بایستی در اولویت دستگاه‌های متولی باشد، این درحالی است که قطع درختان جنگلی در سال‌های اخیر به یک‌رویه تکرارشونده تبدیل‌شده است. ساخت ویلا و پروژه‌های گردشگری دولتی از یک‌سو و فعالیت‌های برنامه‌ریزی‌شده مانند عملیات بهره‌برداری، قاچاق چوب، ساخت‌وساز‌های غیرقانونی، آتش‌سوزی، اجرای طرح‌های گردشگری و پروژه‌های صنعتی و استخراج معادن و ایجاد مسیر‌های غیرضروری مواصلاتی از سوی دیگر بخش گسترده‌ای از جنگل‌ها را تخریب کرده‌اند و این موضوع پیوسته نگرانی فعالان محیط‌زیست را به دنبال داشته است.

جنگل‌های هیرکانی ازجمله مصادیق تخریب جنگل‌هاست. هیرکانی که از میراث طبیعی و محیط زیستی کشور به‌شمار می‌رود، همواره به‌صورت غیرقانونی و بدون مجوز در معرض دست‌اندازی سودجویان قرار داشته و براثر حمایت یا سهل‌انگاری دولت بخش‌هایی از این جنگل‌ها به‌منظور ساخت ویلا و مناطق گردشگری و مسکونی تخریب‌شده‌اند و البته توسعه کشاورزی و دامداری در مناطق جنگلی بدون رعایت قوانین و مقررات زیست‌محیطی نیز به از بین رفتن بخش‌های عظیمی از جنگل‌های هیرکانی منتهی شده است.

مطابق نظرگاه کارشناسی کیومرث سفیدی در قامت بوم‌شناس، «این جنگل‌ها به‌عنوان میراثی گرانبها یک دوره تاریخی از دخالت‌های انسانی را پشت سرگذاشته که منجر به دور شدن جنگل‌ها از وضعیت (ساختار و ترکیب) طبیعی و درنتیجه از دست رفتن تعادل طبیعی شده است. در حال حاضر نیز عوامل تخریب با شتابی بیش‌ازپیش عمل می‌کنند و نگاهی به تاریخچه این جنگل‌ها از گذشته‌های دور حکایت از دخالت‌ها و تخریب‌های متعدد دارد. تغییرکاربری، سدسازی‌ها، سابقه دامداری و برداشت‌های غیرقانونی در هیرکانی غیرقابل‌انکار است. علیرغم تمامی تعریف و تمجید‌ها و با علم به ارزش‌های زیستی جنگل‌های باستانی و بسیار باارزش هیرکانی، بخش‌هایی از این جنگل‌ها دخالت‌های متعددی را پشت سر گذاشته‌اند. آنچه امروزه در این جنگل‌ها مشاهده می‌شود از بین رفتن تعادل زیستی و حذف گونه‌های درختی باارزش و تغییر ساختار و ترکیب درنتیجه انواع برداشت‌های قانونی و غیرقانونی در سال‌های گذشته است. نباید فراموش کرد که پیش‌شرط حفظ جنگل‌ها، کاستن از شتاب تخریب و شناسایی و محدود کردن عوامل تخریب است و تحقق این امر مستلزم صرف زمان و هزینه برای دستگاه‌های اجرایی است.»

کیومرث سفیدی با اذعان براینکه شرایط جنگل‌ها در کشور بسیار اسف‌بار است، تصریح می‌کند: «اجرای طرح‌های کشاورزی صنعتی، طرح‌های سدسازی و راه‌سازی، گسترش شهر‌ها به‌ویژه ساخت‌وساز‌های غیرقانونی سبب شده تخریب جنگل‌های کشور در صدسال گذشته روند شتابان‌تری از قبل داشته باشد. امروز کوتاهی در حفاظت اصولی از جنگل‌های هیرکانی باعث از بین رفتن بیش از ۵۰ درصد این جنگل‌ها شده و سازمان حفاظت محیط‌زیست قوانین حفاظتی را تنها بر بخش کوچکی از آن اعمال می‌کند که در همین بخش نیز تخریب بسیاری رخ‌داده است.» 

به گواه اظهارات این بوم‌شناس، توسعه باید واقعا توسعه پایدار باشد و سودمحوری در پروژه‌های عمرانی باید کنار گذاشته شود. همزمان هر دولتی که بر مسند قدرت است باید در بودجه سالانه، اعتبار کافی برای سازمان جنگل‌ها اختصاص دهد و حفاظت از جنگل‌ها را به یکی از اولویت‌های اصلی کشور تبدیل کند. 

کاهش ۵۰ درصدی حجم جنگل‌های هیرکانی شمال کشور طی ۴۰ سال گذشته

آمار‌های منتشرشده در نشریات و رسانه‌های داخلی، سیمایی به نسبت دقیق از وضعیت جنگل‌ها ترسیم می‌کند و بازگویی این آمارها، محافل زیست‌محیطی کشور را تکان می‌دهد و علیرغم اینکه جنگل‌های هیرکانی یکی از باارزش‌ترین جنگل‌های دنیاست که تیرماه ۱۳۹۸ به‌عنوان دومین میراث طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده، سالانه حداقل ۲۵ هزار هکتار از این جنگل‌ها نابود می‌شود. مسعود مولانا، عضو شورای هماهنگی محیط‌زیست و منابع طبیعی بابیان این آمار، از کاهش ۵۰ درصدی حجم جنگل‌های هیرکانی شمال کشور طی ۴۰ سال گذشته خبر داده و افزوده است: «از سه میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار مساحت جنگل‌های شمال کشور اکنون تنها یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار آن باقی‌مانده که ۹۰ درصد آن نیز از حالت پایدار خارج‌شده است.» 

مبتنی بر نتایج یک مقاله علمی که سال ۱۳۹۹ انتشاریافته، مساحت فعلی جنگل‌های کشور معادل ۳/۷ درصد مساحت کشور را تشکیل می‌دهد. بنا بر گواهی اسناد موجود، سطح این جنگل‌ها طی سال‌های ۱۳۴۳ تا به امروز ۱/۵میلیون هکتار کاهش‌یافته است. درعین‌حال، روند تخریب جنگل‌های کشور با سرعت فزاینده ادامه دارد. 

اما نه‌فقط مساحت جنگل‌ها که وسعت رویشگاه‌ها و مراتع نیز به دلیل تخریب یا تغییر کاربری کاهش‌یافته است. فعالان محیط‌زیست می‌گویند وسعت رویشگاه‌های جنگلی از «۳/۵ هکتار در دهه سی به ۱/۶ میلیون هکتار کاهش پیداکرده است.» که این یعنی «بیش از نیمی از رویشگاه‌ها درهفت دهه اخیر ازدست‌رفته است.» 

رئیس مرکز ملی کنوانسیون تنوع زیستی نیز با اعلام اینکه سالانه حدود ۹۴ هزار هکتار از مراتع کشور کم می‌شود، به تسنیم گفته است: «این آمار حاکی از آن است که روزانه حدود ۲۵۰ هکتار از مراتع ما کم می‌شود. اگر تخریب جنگل‌ها را هم به آن اضافه کنیم، می‌توان گفت روزانه بیش از ۵۰۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور را به دلیل تخریب و تغییر کاربری از دست می‌دهیم.»

در سال‌های گذشته بار‌ها در مورد روند تخریب و نابودی جنگل‌ها و مراتع کشور اظهاراتی از سوی فعالان محیط‌زیست مطرح‌شده است. 

محمدعلی زارع چاه کی، استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران سال ۹۵ دراین‌باره گفته بود: «آماری که سال‌۱۳۹۲ درباره تخریب جنگل‌ها اعلام‌شده بود، هنوز جریان دارد و در هر ثانیه ۳۶۰ مترمربع از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور تخریب می‌شود؛ این یعنی سالانه ۱/۵درصد از جنگل‌های ایران نابود می‌شوند و در هر ۵ سال یک‌میلیون هکتار از جنگل‌های کشور نابود می‌شود. اگر روند تخریب با سرعت فعلی ادامه یابد، تا سال‌۱۴۶۰ جنگل‌ها وضعیت به‌شدت بغرنجی خواهند داشت.» 

به اذعان این استاد دانشگاه، عوامل طبیعی مانند خشکسالی، یخبندان، سیل و عوامل انسانی مانند بهره‌برداری بی‌رویه از جنگل‌ها برای تأمین چوب صنعتی، تغییر کاربری، آتش‌سوزی، عدم اجرای درست و کامل طرح‌های مدیریت جنگل، چرای بی‌رویه دام، عدم‌استفاده بهینه از نتایج پژوهش‌های علمی در مدیریت جنگل‌ها، عدم‌جلب مشارکت مردمی در حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها، ضعف قوانین در برخورد با متجاوزین به منابع جنگلی، عوامل اقتصادی و نیاز‌های معیشتی بهره‌برداران ازجمله عوامل تخریب جنگل‌ها در طول دهه‌های اخیر است. 

اما آگاهی و حساسیت مردم و رسانه‌ها باعث شده آنهایی که به هر دلیل به دنبال تخریب عرصه‌های طبیعی هستند دست به عصاتر راه بروند، بااین‌همه علیر غم همه حساسیت‌ها وهشدا‌رها، به گفته فعالان محیط‌زیست قطع درختان به‌منظور ساخت‌وساز مجتمع‌های تجاری، جاده، رستوران، گالری، پارکینگ و مغازه رویه‌ای غیرقانونی است که سال‌هاست ادامه دارد، ازجمله در پارک جنگلی ساری که به‌علت توسعه طرح‌های گردشگری در معرض مخاطره قرارگرفته و به‌شکل گسترده درختان بریده‌شده در مسیر پارک مشاهده می‌شوند. 

بکرترین نقاط جنگلی در معرض تخریب

انتشار تصاویر قطع گسترده درختان جنگل هیرکانی در بخش کلیجان رستاق شهرستان ساری هم بازخورد رسانه‌ای گسترده‌ای میان فعالان محیط‌زیست داشته و اسفندماه ۱۴۰۱ نیز از بخش شهرستان قائم‌شهر تصاویری منتشر شد که نشان می‌داد درختان ۲۰ ساله‌ای که به‌قصد احیای بافت جنگلی کاشته شده بودند قطع‌شده‌اند و علیرغم آنکه مقام‌های دولتی همواره مدعی مبارزه با این مسئله هستند، همچنان جنگل‌های هیرکانی و طبیعت زیبای آن به مناطقی مطلوب برای اجرای پروژه‌های متعدد بدل شده و حتی بکرترین نقاط جنگلی در معرض تخریب قرار دارد. البته طرح‌های دولتی هم درروند تخریب جنگل‌ها نقش به سزایی داشته و پیش‌تر رئیس انجمن علمی جنگل‌بانی به ایلنا گفته بود: «طرح نافرجام انتقال آب بین حوضه‌ای از شمال کشور یکی از اقدام‌های مخرب دولتی بود که در آن بین ۲۰ تا ۲۵ هزار درخت و نهال نابود شد.» این درحالی است که اجرای پروژه‌های متعدد ازجمله جاده‌سازی و ویلاسازی به عامل تخریب و افزایش وقوع سیلاب منجر شده است. هشدار درباره تبعات ویرانگر ویلاسازی در بخش‌های ارزشمند جنگل هیرکانی محدود به سال‌های اخیر نیست. سال ۱۳۹۲ رمضان علی قائمی، از چهره‌های پیش‌کسوت محیط‌زیست، هشدار‌های لازم را داد، اما این زنگ خطر نه‌تن‌ها روند ویلاسازی و تبدیل محوطه‌های جنگلی به مسیر‌های تردد و اراضی زراعی را متوقف نکرد بلکه افزایش هم داد. 

‏داریوش خانلری، متخصص اکولوژی و جنگل‌شناسی نیز سال ۱۳۹۹ با اظهار نگرانی از پیامد ویرانی جنگل‌های هیرکانی گفته بود که تقریباً ۱۰۰ درصد این تخریب عامل انسانی دارد و درحالی‌که مساحت بخش‌های جنگلی ایران به نسبت مساحت کل آن بسیار اندک است، اما این کشور در تخریب جنگل بین ده کشور اول جهان ایستاده است. 

این متخصص اکولوژی و جنگل‌شناسی به این مسئله هم اشاره کرد که در پی توسعه ساخت‌وسازها، پیوند گروه‌های گیاهی و بافت جنگلی به خطر افتاده است و تداوم این کار تخریب گسترده محوطه‌های جنگلی را به دنبال دارد. 

به اذعان خانلری: «با قطع هر درخت در منطقه هیرکانی، یک اکوسیستم جنگلی خرد ۱۰۰ تا ۳۰۰ مترمربعی از بین ‏می‌رود. زمانی که اکوسیستم خرد از بین برود تخریب جنگل آغاز می‌شود.»

قطع چهار هزار اصله درخت تنومند در جنگل‌های هیرکانی

بااین‌حال تجاوز و تصاحب اراضی جنگلی به‌منظور احداث جاده و هتل و ویلا‌های اختصاصی همچنان ادامه دارد و در تازه‌ترین مورد، فعالان محیط‌زیست تصاویری از خاک‌برداری و فعالیت‌های ساختمانی و تخریب بخشی از جنگل‌های الیمالات، از جنگل‌های هیرکانی در شهرستان نور منتشر و خبر دادند که احداث پارکینگ که متوقف‌شده بود از سر گرفته‌شده است. 
فروردین‌ماه امسال بود که قطع چهار هزار اصله درخت تنومند در جنگل‌های هیرکانی برای ساخت پارکینگ خودرو خبرساز شد و در گزارش‌های منتشره آمده بود که درختان این جنگل با قدمت ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال برای یک طرح گردشگری قطع‌شده است.

خبرگزاری ایرنا گزارش داده بود که این طرح گردشگری مربوط به سد الیمالات در مسیر جاده چمستان - نور در غرب مازندران است و خبرگزاری مهر نیز روز چهارم فروردین ۱۴۰۳ از قول متولیان حفاظت از جنگل گزارش داد که این درختان در عرصه‌ای به وسعت حدود یک هکتار به بهانه ایجاد پارکینگ برای پروژه گردشگری در قلب جنگل قطع‌شده است. 

پروژه الیمالات کماکان ادامه دارد؟

پس از انتشار این اخبار و گزارش‌ها با دستور دادستان مرکز مازندران، بخش پارکینگ و باجه غیرقانونی اخذ وجه در مجتمع گردشگری الیمالات پلمب و دستور داده شد با مسببان قطع ۴ هزار اصله درخت در این طرح، برخورد و خسارت وارده اخذ شود. اما دهم شهریور خبر رسید که علیرغم تأیید و تکذیب‌های مختلف لودر‌ها شروع به کارکرده و پروژه غیرقانونی الیمالات کماکان ادامه دارد و نشانه‌ای از پلمب کارگاه و توقف کار دیده نمی‌شود. 

حر منصوری، رئیس دیده‌بان میانکاله این خبر را در صفحه اینستاگرام خود منتشر و پس‌ازآن اطلاعات دیگری هم ارائه کرد. منصوری نوشت که در ماه‌های گذشته پس از اطلاع‌رسانی کنشگران محیط‌زیست و بازدید دادستان نور و مرکز استان از تخریب اراضی ملی و برداشت خاک به عمق حدود یک و نیم متر در اطراف دکل فشارقوی در جنگل الیمالات، دادستان مرکز دستور توقف عملیات و اعاده جنگل به وضع سابق را صادر کرد. مجری پروژه می‌بایست دستور دادستانی را اجرا می‌کرد. 

اما به گفته منصوری گزارش‌ها در روز‌های پیش‌ازاین منطقه نشان می‌دهد که کل محدوده توسط مجری مخلوط‌ریزی و تسطیح شده و نه‌تن‌ها به وضع سابق اعاده نشده، بلکه [مجری]با تصرف غیرقانونی و بدون مجوز مجدداً در حال ساخت پارکینگ، اتاقک و تصرف غیرقانونی است. 

این موضوع فعالان محیط‌زیست و مسئولان ذی‌ربط را به واکنش واداشته است. شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در صفحه ایکس نوشت: «خبر نگران‌کننده تخریب جنگل‌های الیمالات به دستم رسید. همکارانم در اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست مازندران موضوع را پیگیری کرده‌اند این منطقه جزو مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان نیست، امیدوارم سازمان منابع طبیعی با حساسیت مسئله را بررسی کند. ما هم به‌صورت ویژه موضوع را پیگیری می‌کنیم.»

موسی مقیمی، مدیرکل منابع طبیعی مازندران منطقه ساری هم دراین‌باره اعلام کرد: «گزارشی واصل شد که پیمانکار سطح معادل ۸۰ مترمربع را تخریب کرده و خاکبرداری انجام‌شده و با نصب سازه‌های فلزی دکه‌های بلیت‌فروشی را مستقر کردند که بلافاصله یگان حفاظت استان مازندران و شهرستان در منطقه حاضر شدند و نسبت به خروج سازه‌ها از عرصه اقدام کردند.» 
مقیمی بابیان اینکه پیگیری‌های لازم به خاطر تخلف پیمانکار الیمالات با هماهنگی دادستانی انجام شد، گفت: «مجوز سرمایه‌گذار در محدوده سد الیمالات بوده که با آب منطقه‌ای قرارداد دارد و مکانی که تخریب صورت گرفته عرصه منابع طبیعی است و سرسوزنی در این خصوص کوتاه نمی‌آییم.»

درختی قطع نشده! 

پس‌ازآن سرهنگ علی ملکی آهنگران، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی در خبرگزاری «ایسنا» بابیان اینکه ویدئوی منتشرشده ربطی به جنگل‌های الیمالات ندارد، گفت: «در کلیپ منتشرشده در فضای مجازی شالیزار دیده می‌شود این در حالیست که در جنگل‌های الیمالات شالیزاری وجود ندارد؛ بنابراین به‌تازگی درختی قطع نشده و به نهالی در منطقه آسیب نرسیده است بلکه خاکی که از قبل دپو شده بود در مساحت ۱۰۰ مترمربع پخش‌شده است. یگان حفاظت منابع طبیعی با این تخلف برخورد کرده و کار متوقف‌شده است.» 

عملیات اجرایی ساخت فاز نخست مجتمع گردشگری الیمالات بااعتبار حدود ۵۴۰ میلیارد ریال اعتبار فروردین ۱۴۰۰ و فاز دوم عملیات اجرایی آن در ۱۹ آبان ۱۴۰۲ آغاز شد که ظرف مدت سه ماه با انجام عملیات خاکبرداری بدون اخذ مجوز‌های قانونی دست‌کم چهار هزار اصله درخت و نهال از بیخ و بن پاک‌تراشی و مسیر خط انتقال برق فشارقوی تسطیح و جنگل در مساحتی تقریباً ۱/۵ هکتاری تخریب شد. ساخت مراکز اقامتی و پذیرایی، پیست دوچرخه‌سواری کوهستان، درشکه سواری، واحد‌های تجاری، کافی‌شاپ، مکان‌هایی برای نگهداری حیات‌وحش و تیمارگاه پرندگان از بخش‌های طرح گردشگری الیمالات است که به‌دلیل تخریب اراضی جنگلی و تصرف غیرقانونی با انتقاد گسترده فعالان محیط‌زیست مواجه شده است. اکنون مشخص نیست که سرمایه‌گذار پروژه به پشتوانه چه کسانی دست به تخریب دوباره عرصه‌های جنگلی زده و فرقی هم نمی‌کند جنگل‌های کدام بخش از کشور در معرض تخریب باشد؛ موجودیت تمامی عرصه‌های طبیعی مهم است، آن‌هم در شرایطی که تنها هفت درصد از سطح کل کشور دارای پوشش جنگلی است و هر متر جنگل و هر یک‌تنه درخت، برای کشور ما حیاتی است. 

مطابق قانون درجایی که عرصه منابع طبیعی و یا محیط‌زیست قرار دارد، هیچ‌گونه ساخت‌وساز و تغییر کاربری ممکن نیست؛ بنابراین اگر اشخاص یا ارگان‌هایی قصد تغییر کاربری مناطق جنگلی و تبدیل آنها به اراضی کشاورزی یا قلمرو مرتع‌داری، ویلاسازی یا معدنکاری داشته باشند، در نخستین گام، جنگل را تخریب می‌کنند تا با سرعت بیشتری به مقاصد خود برسند. با تداوم این روند بر تعداد تخریب جنگل‌ها، نی‌زار‌ها و مراتع افزوده می‌شود و نهاد‌ها و دستگاه‌های مسئول تاکنون برای متوقف کردن این روند اقدام مؤثر و قابل قبولی انجام نداده‌اند.

منبع: رسالت