سیلاب هدررفت آب

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: در میان تمامی اخبار مرتبط با بارندگی ها، سیلاب و پرشدگی برخی سد‌ها و دریاچه‌ها، اما یک اظهارنظر و یک گزاره موجی از حسرت را به بار آورد: «چنان‌چه از همین بارش‌های اخیر و سیل‌آسا در جنوب و جنوب غرب کشور به ویژه در سیستان و بلوچستان خوب و عالمانه استفاده شده بود تا بیش از ۱۰۰ سال نیاز آب برای شرب و صنعت در این منطقه تضمین می‌شد.» این اظهار نظر که دکتر فرود شریفی، رئیس انجمن علمی مقابله و سازگاری با خشکی و خشکسالی و مشاور وزیر جهاد کشاورزی، روز گذشته آن را در گفتگو با جوان بیان کرد، بی شک دریایی از حسرت را برایمان پدید آورد.

همه ما و همه ایرانی ها، به طور قطع این روز‌ها از بارندگی‌ها و پرشدگی برخی تالاب‌ها و سد‌ها حالشان همچون همان تالاب‌ها و پرندگان فصلی تالاب‌ها خوب است، ولی نمی‌توان از کم تدبیری‌ها و «ترک فعل»‌های متعدد آبی در ادوار مختلف در کشور غمگین نبود.

هشدار سیلاب برای بیشتر استان

از ابتدای اردیبهشت، در بیشتر روز‌ها اغلب استان‌ها دارای سطوحی از هشدار بوده‌اند. برای منطقه سیستان و بلوچستان و جنوب شرق در هفته‌های این سوی سال بعضا هشدار قرمز هم صادر شد که جان باختن تعدادی از هموطنانمان و همچنین خسارات گسترده به ویژه به زیرساخت‌ها را هم در پی داشت. در حال حاضر، هواشناسی برای امروز دوشنبه و فردا در ۱۵ استان هشدار وقوع سیلاب را پیش بینی کرده است. البته هواشناسی پیش از این، بارش‌های بیش از عادی را برای اردیبهشت ماه پیش بینی کرده بود.

به هر روی آن چه مشخص است، عدم تدابیر لازم در امر مهار آب‌های سطحی و کم توجهی به موضوعاتی همچون آبخیزداری و آبخوان داری، این باران‌ها را که یک نعمت بزرگ و حیاتی است گاهی به مصیبت تبدیل می‌کند.

میلیارد‌ها متر مکعب آب راهی اقیانوس

نماینده چابهار که حوزه انتخابیه اش در هفته‌های اخیر بیشترین خسارات را از سیلاب و بارش‌های کم سابقه تجربه کرده است، هفته گذشته در صحن علنی این طور گفت: «در دو سیل اخیر (اسفند و اردیبهشت) میلیارد‌ها متر مکعب آب در جلوی چشم تشنه‌ترین فرزندان این سرزمین به اقیانوس ریخت؛ برای هزارمین بار آب در کوزه و ما تشنه لبان می‌گردیم. طرح‌های آبخیزداری، مهار موضوع سیل، کنترل سیلاب، ایجاد سازه‌هایی شبیه چاه‌نیمه‌ها برای نگاهداشت آب، احداث آب‌بند زودبازده در مسیر رودخانه‌های فصلی و مرزی و لای‌روبی این رودخانه ها، مرمت قنوات کشاورزی و ایجاد سیل‌بند‌های روستا‌ها نه تنها مانع هدررفت آب بلکه باعث ایجاد اشتغال پایدار می‌شود.»

باید به بیاوریم که بر اساس معاهده سال ۱۳۵۲ میان ایران و افغانستان، این کشور مکلف است در سال‌هایی که بارندگی عادی است ۸۳۰ میلیون متر مکعب آب را به ایران تحویل دهد، اما ما به دلیل بی توجهی‌ها و کم کاری‌ها در سال‌های گذشته، فقط در بارش‌های اسفندماه بیش از ۲ میلیارد متر مکعب آب را به بیرون از مرز‌ها و دریای عمان رهسپار کردیم که گویی از این آب‌ها بی نیازیم. تازه به این رقم، باید سیلاب و بارش‌های کم سابقه دو هفته اخیر را هم افزود که رقمی عجیب و غریب از آب‌هایی است که مفت و مجانی از کفمان رفت.

ایران هفتمین کشور سیل خیز جهان

اما مسئله مدیریت منابع آب به ویژه در فصول همراه با سیلاب آن زمان برای ما اهمیت بیشتری می‌یابد که گزارش‌های بین المللی را مرور می‌کنیم. براساس آمار برنامه عمران ملل متحد (UNDP) نزدیک به ۹۶ میلیون نفر در بیش از ۹۰ کشور جهان در معرض خطر وقوع سیل قرار دارند که ایران نیز در رده هفتم کشور‌های در معرض خطر وقوع سیل و قبل از کشور افغانستان قرار دارد.

راهکار؛ مدیریت منابع آب با آبخیزداری

با تمامی اهمیتی که مسئله مدیریت آب از جمله آبخیزداری و آبخوان داری در کشور دارد، اما با شرایط مطلوب در این رابطه فاصله‌ای انبوه داریم. اگرچه برخی کارشناسان، استفاده تمام و کمال از آب سیلاب را به دلیل طولانی بودن رخداد‌های آن (هر ۱۰ تا ۲۰ سال) اقتصادی و علمی نمی‌دانند، اما تمامی کارشناسان بر ضرورت توجه به اصول راهبردی مدیریت منابع آب از جمله آبخیزداری تاکید می‌کنند.

در عین حال، مهار، کنترل و کاهش خطرات ناشی از جریان سیلاب و به حداقل رساندن پیامد‌های ناشی از سـیل و درنهایت حفاظت روان آب‌ها موضوعی است که راه حل آن را باید در کاربست عملیات آبخیزداری جست وجو کرد. تلاش آبخیزداری این است تا فعالیت‌هایی را که سبب برهم خوردن تعادل حوزه آبخیز می‌شود با فعالیت‌ها و عملیاتی به حالت گذشته برگردانند که متاسفانه در کشور ما به دلیل کم بودن بودجه نتوانسته به شکل مفیدی در این حوزه به مهار سیل‌ها و جمع آوری سیلاب کمک کند. طبق گزارش ایرنا، به طور تقریبی در حدود ۱۰ درصد از حوضه‌ها، عملیات آبخیزداری کامل انجام شده است. این در حالی است که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور معتقد است، اجرای عملیات آبخیزداری موجب کاهش رسوب پشت سد‌ها می‌شود و از خسارت سیل ۷۰ درصد می‌کاهد.