«لیلاخ» کردستان؛ از دشت‌های پرگل تا سنت‌های کهن

به گزارش مجله خبری نگار، دهگلان هر چند نسبت به سایر شهرستان‌های کردستان از مناطق باستانی و تاریخی کمتری برخوردار است؛ اما به واسطه قرار گرفتن در دشت «لیلاخ» دارای جاذبه‌های طبیعی بسیار زیبایی است و به دلیل زمین‌های حاصلخیز، به قطب کشاورزی استان شناخته می‌شود.

ارتفاع این شهر از سطح دریا در حدود ۱۸۵۰ متر است و به همین علت آب‌وهوای بسیار خنکی دارد. رودخانه‌ها زیبایی طبیعت و محیط این شهر را دو چندان کرده‌اند. فصل بهار که زمان رشد و زیبایی طبیعت است بهترین وقت برای سفر به شهر دهگلان است.

اسم دهگلان در ابتدا «دیولان» بوده و از ترکیب ۲ کلمه «دیو» (یکی از واژه‌های کهن است و قدمت آن به دوران آریایی‌ها می‌رسد) به معنی خدا و «لان» تشکیل شده و معنی کلی آن «جایگاه خدا» است.

این روز‌ها دشت‌های سرسبز، درختان شکوفه زده و کوه‌های تا حدودی سفید پوش دهگلان، نگاه‌ها را به خود جلب می‌کند و در صورت عبور از این مسیر، ناخواسته جذب طبیعت دیدنی آن می‌شوید.

دهگلان اکثرا رسوم و سنت‌های اصیل استان کردستان را دارد؛ از جمله سنت‌های مهم و اصیل شهر دهگلان مراسم خاص ماه رمضان این شهر است. از دیر باز مردم این شهر از یک ساعت قبل از سحر با ساز و دهل مردم را برای خوردن سحری و راز و نیاز بیدار می‌کردند و به این کار مراسم سحرخوانی میگفتند.

دهگلان سرزمین آوا‌ها و نوا‌های محلی است تا جایکه هر ساله با حضور جمع زیادی از علاقه‌مندان جشنواره‌های موسیقی در این دیار برگزار می‌شود و هنرمندان لحظات زیبایی را برای علاقه‌مندان به موسیقی خلق می‌کنند.

دهگلان در گلیم‌بافی هنر اصیل ایرانی جایگاه والایی دارد و گلیم‌ها با طرح‌های اصیل ایرانی یکی گزینه‌های جالب برای سوغات هستند که می‌توانید از شهر دهگلان بخرید.

شیدا مقبره‌ای پر راز رمز

کوه شیدا یا آرامگاه شیدای نازار، بنایی تاریخی است که بر فراز کوهی بلند به همین نام در شمال شرقی روستای «ظفرآباد» دهگلان واقع شده است. این بنای دیرپا به مانند مساجد و معابد قدیمی با قبه و گنبدی زیبا پوشیده شده و حامل پیام‌های رمزآلودی از اعماق تاریخ و فرهنگ ایران زمین برای علاقمندان به آثار باستانی و بقایای تمدن بشری در این بخش از کشور است.

در واقع، منطقه‌ای که این بنا در آن جای گرفته از جمله محوطه‌های باستانی و حوزه‌های تمدنی کهن ایران در کردستان به شمار می‌آید تا آنجا که به اعتقاد کارشناسان، کوه شیدا و آثار پیرامون آن و برخی نام جای‌های این نواحی در طول ادوار پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی نشانه اهمیت زیستگاهی این منطقه از زمان‌های گذشته تا امروز است.

در این منطقه، سه اثر مهم از سه دوره مختلف شامل سنگ نگاره باستانی، محوطه پشت روستای ظفرآباد و بقعه شیدا، باقی مانده که هر یک دنیایی از اطلاعات تاریخی را در سینه خود پنهان کرده‌اند.

نام کوه شیدا در منابع اصلی تاریخ عمومی کردستان بیشتر از دو جهت با تعظیم و تکریم یاد شده، نخست اینکه آنجا مرقد شخص مقدس و محترم یا افراد صاحب منزلت و کرامتی به شمار می‌آید و دیگر اینکه سبحان وردی‌خان اردلان، جد امان‌الله خان بزرگ، والی مقتدر کردستان در این مکان مدفون است.

در کتاب «حدیقه ناصریه و مرآت الظفر» نوشته میرزا علی‌اکبر وقایع‌نگار کردستانی، مورخ کرد عصر ناصرالدین شاه، کوه شیدا این گونه معرفی شده: «.. دیگری از کوه‌های واقعه در کردستان، کوه شیداست. این کوه در بین مشرق و شمال سنندج به فاصله هشت فرسنگ واقع شده. کوه خیلی بلندی که قبر شیدا نامی در قله این کوه است و گنبدی دارد».

میرزا شکرالله سنندجی، تاریخ‌نگار کردستانی عصر مظفرالدین شاه قاجار هم در کتاب «تحفه ناصری» از دیگر منابع معتبر تاریخ کردستان، این روایت را تقریباً به همین شکل نقل کرده است.

با این حال، اهالی منطقه و روستا‌های اطراف کوه شیدا معتقدند این مکان، زیارتی و مقدس هست و به همین جهت در گذشته، بیشتر مراسم آئینی و سنت‌های اجتماعی مانند جشن ازدواج و جشن برداشت محصول و مسابقات ورزشی را در دامنه این کوه برگزار می‌کردند و پس از پایان هر یک از این مراسم، همگی به زیارت مرقد شیدای نازار می‌رفتند.

کوه هفت‌سواران

کردستان را باید سرزمین کوه‌های سر به فلک کشیده نامید، یکی از مکان‌های مقدس لیلاخ و دشت وسیع دهگلان کوه هفت سواران است کوهی که در مابین روستا‌های باشماق و مبارک آباد و جوانمردآباد قرار دارد ارتفاع این کوه یک‌هزار و ۷۵۰ متر از سطح دریا است. کوهی که از دیدگاه مردم بومی این منطقه بسیار مقدس است.

گفته می‌شود، زمانی هفت سوار که گویا از ترس دشمن به اینجا پناه آورده بودند مدتی را در بالای کوه اقامتگاهی داشتند که بعد از مرگ نیز در همانجا به خاک سپرده شدند از آن زمان، کوه هفت سواران به مکانی برای زیارت اهل دل و طلب حاجت از خداوند تبدیل شده است.

این کوه دارای غاری است در اطراف کوه هفت جان پناه، هفت دره وجود دارد که هر جان پناه در فصل‌های سال کاربرد خود را دارد و در نزدیکی سوراخ غار روبه شمال جایگاهی بنام تنور در دل کوه مشاهده می‌شود.

تمام بررسی‌های موجود در کوه هفت سواران و چشمه‌های اطراف دال بر وجود زندگی در زمان‌های قدیم و باستان را می‌رساند ازجمله قبرستانی به نام قبرستان گور‌ها (گبره) در فاصله دو گردنه و بالاتر از روستای جوانمردآباد از دیگر نکات قابل توجه در این منطقه است.

روستا‌های گزگزاره و ماچکه

ماچکه علیا روستایی کوچک، اما زیبا از توابع شهر دهگلان است. جمعیت این روستا ۳۰۰ نفر است و اهالی مهمان نواز آن به دامداری و کشاورزی مشغول‌اند. مقبره زیارتی و تپه باستانی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری این روستا به شمار می‌آید.

روستای گزگزاره سفلی در حاشیه سد سورال یکی از روستا‌های گردشگری کردستان است که قرار گیری روستا در حاشیه این سد به جذابیت‌های روستا افزوده است.

این روستا دارای چشمه‌های زیبا و کوه‌های سربه فلک کشیده و باغاتی پر از درخت میوه‌های مختلف است که سالهاست زمینه ورود گردشگران در روز‌های تعطیل به ویژه ایام نوروز است.

گرچه این روستا خانه بوم‌گردی ندارد، اما نزدیکی آن به شهر دهگلان منجر به حضور گردشگران در روستا شده تا از طبیعت بکر و جاذبه‌های دینی این روستا بهره ببرند.

گزگزاره به دلیل اینکه دارای درخت‌هایی با نام گز است به نام گزگزاره (گزستان) مشهور است، درخت گز همچون درخت کاج سرسبز بوده و طبیعت روستا را سرسبزتر جلوه می‌دهد.

تعدادی از مردمان روستا معتقدند در گذشته‌های دور گزگزاره پایگاه جنگ بوده و در هر چند متر، هزاران کشته داشته به همین دلیل به نام گزگزاره (گز در زبان کردی واحد اندازه‌گیری است) نام گرفته است.

سد‌های سورال و سنگ سیاه

سد سورال در ۲۶ کیلومتری دهگلان و سه کیلومتری جنوب غربی روستایی به همین نام قرار دارد و مکان مناسبی برای تفریح مردم دهگلان و روستا‌های اطراف این سد است.

سد سنگ سیاه کردستان نیز در ۸۰ کیلومتری شهر سنندج و ۲۵ کیلومتری دهگلان قرار دارد و مکان تفرج مردم منطقه است.

هم اکنون سد سورال دهگلان براثر بارش‌های خوب اخیر سرریز کرده است.

فصل‌های بهار و تابستان شلوغ‌ترین زمان برای سفر به استان کردستان هستند. با توجه به آب‌وهوای معتدل و مطلوب کردستان در این ماه‌های سال، اکثر تور‌های گردشگری هم در این بازه زمانی انجام می‌شوند. اغلب مسافران هم به قصد لذت بردن از آب‌و‌هوای معتدل و کوهستانی کردستان، در ایام نوروزی و بعد از تعطیلی مدارس در تابستان رهسپار این استان می‌شوند.

از این جهت، شلوغ‌ترین فصل سفر به کردستان بهار و اوایل تابستان است. خلوت‌ترین زمان سفر به استان کردستان با توجه به سرمای هوا که از اواسط پاییز شروع می‌شود و در زمستان به اوج می‌رسد، ماه‌های سرد سال هستند؛ که البته استان کردستان در فصل برفی سال هم می‌تواند مقصد ایدآلی برای سفر برای علاقه‌مندان به هوای سرد و برف و ورزش‌های زمستانی باشد.