طالبان در پی تجارت برد-برد با ایران!

به گزارش مجله خبری نگار/همشهری:در روز‌های اخیر یک هیات از مقامات اقتصادی طالبان، به سرپرستی ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست‌وزیر طالبان به ایران سفر کردند و ماحصل مذاکرات آنها، تفاهم‌نامه‌های مختلف و اجماع بر مباحث مهمی در حوزه‌های تجارت و زیرساخت بود.

بر اساس شواهد و برآوردها، ماحصل مذاکرات فشرده با این دو هیات، به تغییر ماهیت تجارت یک‌جانبه ایران و افغانستان به روابط اقتصادی بر مبنای همکاری مشترک و توسعه مناسبات ختم خواهد شد.

طالبان بعد از دو سال سلطه بر افغانستان، هنوز از سوی کشور‌های دیگر به‌عنوان یک حکومت مشروع در افغانستان تأیید نشده؛ اما تقلا‌های آن‌ها برای اصلاح امور داخلی و خارجی افغانستان حاکی از این است که عزم خود را برای اداره اصولی این کشور بعد از دهه‌ها جنگ داخلی و هرج‌ومرج، جزم کرده‌اند و به دنبال اصولی کردن روابط اقتصادی با شرکا هستند.

محرک‌های توسعه مناسبات ایران و افغانستان

در جریان سفر هیات اقتصادی طالبان به تهران، مذاکرات گسترده‌ای بین این هیات با فعالان بخش خصوصی و مسئولان اقتصادی کشورمان در سطح وزرا برگزار شد و این هیات بازدید‌هایی نیز از مجتمع‌های صنعتی کشور داشت. این اتفاق که برخلاف کل سابقه تجاری دو کشور رخ داده است، بیش از هر چیز ناشی از تغییر ماهیت اقتصاد افغانستان در حکومتی است که طالبان به دنبال پاگیر کردن آن است.

افغانستان در دوره جنگ داخلی و اشغال، فقط یک بازار پر تقاضا برای کالا‌های مصرفی و اساسی بود؛ اما در دوره جدید، این کشور به دنبال بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصادی خود، اشتغال‌زایی و تشکیل تولید داخلی است؛ بر همین اساس، هیات طالبان در سفر به ایران بیش از هر چیز روی ترانزیت، سرمایه‌گذاری، بهره‌برداری از معادن و ایجاد اشتغال در افغانستان تمرکز کرده است.

نگاه بخش خصوصی ایران

دو همسایه شرقی و غربی ایران یعنی کشور‌های افغانستان و عراق، بزرگ‌ترین مشتریان کالای ایران در منطقه هستند؛ اما در هر دو کشور، بازار ایران به‌شدت با خطر ورود رقبای قدرتمند و انعطاف‌پذیر مواجه است. فعالان بخش خصوصی و بازرگانانی که با این دو کشور مراوده می‌کنند، بار‌ها بر لزوم تغییر رویکرد در تجارت و تعامل با این کشور‌ها سخن گفته‌اند و در ماه‌های اخیر، به‌دفعات، این اظهارات از زبان طرف مقابل نیز بیان شده است.

در مورد افغانستان، علیرضا خامه زر، رئیس اتاق بیرجند با اشاره به صادرات ۶۰۰ قلم کالای ایرانی به افغانستان، نسبت به تبعات روابط نامتوازن بین دو کشور هشدار داده و می‌گوید: اگر در سال‌های آتی مرز مشترک چین و افغانستان بازگشایی شود، قطعاً موقعیت کشور افغانستان جهش بسیار سریعی خواهد داشت و فرصت‌های بزرگی برای همکاری با این کشور از دست خواهد رفت.

حدود یک ماه پیش نیز، از سوی رئیس اتاق مشهد بر لزوم توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری ایران و افغانستان، از منظر فراهم‌سازی ظرفیت‌ها برای بخش خصوصی دو کشور تأکید شد. محمدرضا توکلی‌زاده در نشست شورای گفت‌وگوی خراسان رضوی با اشاره به سفر هیات اقتصادی این استان به افغانستان قرابت فرهنگی، زبانی و دینی ایران و افغانستان اثرات مثبتی بر مراودات دو کشور داشته؛ اما اگر در دوره جدید همکاری‌های دوجانبه برای انتفاع از ظرفیت‌های این کشور انجام نشود، دیگر کشور‌ها از فرصت‌های ایجاد شده بهره‌مند خواهند شد و سهم بازار ایران از دست خواهد رفت.

محمود سیادت، رئیس هیات مدیره اتاق مشترک ایران و افغانستان نیز با تأکید بر اینکه طالبان نیازمند همکاری، مشورت و دانش ایران در حوزه اقتصاد است، می‌گوید: طرف افغانستانی در سفر به ایران در حال بررسی کمیت و کیفیت رابطه با ایران است و ازآنجایی‌که آن‌ها نیازمند تقویت دولت داخلی هستند، اشتغال‌زایی، تولید داخلی و فعال‌سازی ظرفیت‌ها به‌خصوص در حوزه معادن را پیگیری می‌کنند.

روایت اعداد از آتیه همکاری با افغانستان

مشاور اقتصادی رئیس‌جمهوری در امور افغانستان، بعد از نشست امضای تفاهم‌نامه همکاری‌های اقتصادی ایران و افغانستان، از هدف‌گذاری تبادلات تجاری ۱۰ میلیارد دلاری دو کشور طی ۳ تا ۵ سال آینده سخن گفت. عدد که گرچه بیش از ۶ برابر مراودت فعلی است؛ اما در قیاس با ظرفیت‌های موجود همچنان دست پایین محسوب می‌شود.

محمدمهدی جوانمرد قصاب، زمینه‌های مدنظر دو کشور در این تفاهم‌نامه را شامل مسائل مرزی، توسعه اقتصاد مرزی، مناطق آزاد، گمرک، حمل‌ونقل، معدن و... عنوان کرده که قرار است ظرف دو هفته اجرای آن‌ها آغاز شود. بر روی کاغذ، این تفاهم‌نامه که در ابتدای کار قرار است ۲۴ ساعته شدن مرزها، احداث پل دوم میلک و تسریع روند‌های گمرکی میان دو کشور را در دستور کار قرار دهد، یک طلیعه برای دگرگونی روابط تجاری دو کشور همسایه خواهد بود؛ مشروط بر اینکه دو طرف با عزم جدی پای‌کار باشند.

در این میان، ایران درباره کریدور کریدور واخان (چین- افغانستان – ایران) نیز مذاکراتی با طالبان انجام داده که نتیجه بخشی آن می‌تواند افغانستان را برای اولین بار در چند دهه اخیر، به یک بازیگر جدی در مناسبات اقتصادی منطقه تبدیل کند.

در جریان مذاکرات هیات اقتصادی طالبان و مسئولان اقتصادی ایران، با استفاده افغانستان از ظرفیت‌های بندری، امکانات گمرکی ایران موافقت شده و بنا به اظهارات محمدعلی نیکبخت، وزیر جهاد کشاورزی، قرار است ۵ کمیته تخصصی برای تهیه اسناد توافق‌نامه‌های دو کشور ایجاد شود.

در آن‌سوی ماجرا، در دیدار مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی نیز در دیدار با حمید الله سعید، سرپرست وزارت ترانسپورت و هوانوردی نیز علاوه بر موارد تفاهم شده پیشین، افزایش پروازها، صدور خدمات فنی و مهندسی در حوزه هوانوردی، فعال کردن کریدور‌های پروازی بین‌المللی افغانستان برای ورود پرواز‌های عبوری ایران به مرز هوایی افغانستان، افزایش تردد جاده‌ای، بار ترانزیتی از مرز ایران، رفع مشکلات پایانه‌های مرزی و بهره‌برداری تجاری از راه‌آهن خواف-هرات مورد مذاکره دو طرف قرار گرفته است.

با توجه به اینکه تکمیل و بهره‌برداری تجاری از راه‌آهن خواف-هرات، افغانستان را به کشور‌های خاورمیانه، ترکیه و اروپا متصل می‌کند، اگر رایزنی‌های دو کشور در مباحث اقتصادی و زیرساختی عملیاتی شود، باید فصل جدیدی در روابط اقتصادی افغانستان با جهان باز کرد که به‌واسطه تأثیر مستقیم آن بر مهاجران افغانستانی، می‌تواند آغازی بر مهاجرت معکوس این کشور باشد؛ البته هم طالبان در این همکاری‌ها شروط بسیار دارد و هم کسانی که بخواهند با ریسک فعلی این کشور برای سرمایه‌گذاری مواجه شوند.