احساس «ناکافی بودن» هدیه رسانه‌های اجتماعی به نوجوانان!

به گزارش مجله خبری نگار/بهداشت نیوز، دکتر مرضیه عزیزی معین بیان کرد: یکی از اصلی‌ترین عوامل تأثیر مخرب رسانه‌های اجتماعی بر افراد، ایجاد احساس نارضایتی عمیق نسبت به وضعیت اقتصادی، موقعیت اجتماعی، کیفیت روابط، شرایط خانوادگی، ارتباط با همسالان و حتی استایل شخصی است؛ این نارضایتی عمدتاً ناشی از مواجهه مداوم با تصاویر ساختگی و غیرواقعی است که معیار‌های نادرستی از موفقیت، دوستی، وضعیت جسمی ایده‌آل و سبک زندگی لوکس را به مخاطبان القا می‌کنند.

روانشناس بالینی و استاد دانشگاه ادامه داد: در نتیجه، زمانی که یک نوجوان با این محتوا‌ها روبه‌رو می‌شود، به‌طور ناخودآگاه خود را با این استاندارد‌های غیرواقعی مقایسه می‌کند، که به‌ویژه در دوران حساس نوجوانی می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد؛ مقایسه خود با دیگران، نقش محوری در کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس نوجوانان ایفا می‌کند، با توجه به اینکه نوجوانان زمان قابل توجهی را در فضای مجازی سپری می‌کنند، همواره در معرض تصاویر ایده‌آل‌شده از اندام‌ها، موفقیت‌های شغلی و تحصیلی، رفاه اقتصادی و زندگی‌های به‌ظاهر بی‌نقص دیگران قرار می‌گیرند.

عزیزی معین تصریح کرد: این مواجهه مداوم باعث می‌شود نوجوان به‌تدریج احساس شکست و ناکافی‌بودن کند، زیرا چنین سبک زندگی‌ای را دور از دسترس خود می‌پندارد؛ پژوهش‌های متعدد نیز نشان داده که مقایسه اجتماعی در فضای مجازی نه‌تنها اعتماد به نفس نوجوانان، بلکه حتی بزرگسالان را کاهش داده و سطح استرس روانی آنها را افزایش می‌دهد.

معضل حضور روانشناس‌نما‌ها در رسانه‌های اجتماعی

وی با بیان اینکه حضور پررنگ روانشناس‌نما‌ها در رسانه‌های اجتماعی معضل دیگری است که به این پیچیدگی‌ها دامن می‌زند، افزود: این افراد با تولید مطالب زرد در حوزه‌های موفقیت فردی، هوش، هوش هیجانی و سلامت روان، معیار‌های غیرعلمی و گاه خطرناکی را به نوجوانان تحمیل می‌کنند، در نتیجه، نوجوان ممکن است حتی در مورد سلامت روان خود دچار تردید شود و احساسات طبیعی مانند استرس یا اضطراب را نشانه نقصان بداند؛ به این ترتیب، علاوه بر تأثیر بلاگر‌های سبک زندگی، روانشناس‌نما‌ها نیز می‌توانند حس سردرگمی و بی‌هویتی را در نوجوان تشدید کنند.

این روانشناس بالینی اعلام کرد: بر اساس تحقیقات میدانی و دانشگاهی گسترده، همچنین با استناد به مشاهدات بالینی در کلینیک‌ها و مراکز مشاوره، می‌توان گفت فضای اینستاگرام بیشترین تأثیر را بر نوجوانان دارد، امکانات متنوع این پلتفرم، از جمله ابزار‌های ویرایش پیشرفته عکس و فیلم، وجود پیج‌های عمومی و انتشار گسترده محتوای شخصی، باعث می‌شود نوجوان به‌طور مداوم با روایت‌ها و تصاویر دستکاری‌شده و گاه کاملاً غیرواقعی از زندگی دیگران مواجه شود؛ بلاگر‌ها و صاحبان پیج‌های عمومی که از زندگی شخصی خود محتوا تولید می‌کنند و از توجه و تحسین دیگران لذت می‌برند، اغلب به‌عنوان معیار‌های کاذبی برای نوجوان عمل می‌کنند.

وی ادامه داد: همچنین، برخی صفحات نوجوان را به سمت تلاش برای زندگی مجلل و خاص سوق می‌دهند، در حالی که او در این فضای انفجاری و رنگارنگ، دسترسی بی‌حدوحصری به اطلاعات گاه متناقض پیدا می‌کند؛ از طرفی، خود نوجوانان نیز ممکن است پیج شخصی داشته باشند و زمانی که با استقبال کمتری مواجه می‌شوند، احساس می‌کنند به‌اندازه دیگران دوست‌داشتنی یا جذاب نیستند و این مسئله اعتماد به نفس آنها را مستقیماً تحت تأثیر قرار می‌دهد.

عزیزی معین با بیان اینکه مهم‌ترین نشانه تأثیرپذیری منفی نوجوان از فضای مجازی، همین مقایسه مداوم خود با دیگران است، عنوان کرد: والدین می‌توانند با دقت در رفتار نوجوان، نشانه‌هایی مانند ابراز نارضایتی مکرر از سبک زندگی خود، ظاهر فیزیکی، خانواده یا مدرسه را شناسایی کنند؛ معمولاً این نوجوانان در ابتدا نگرانی‌های خود را به‌صورت مقایسه خود با دیگران نشان می‌دهند و داشته‌های دیگران را بزرگنمایی می‌کنند، به‌تدریج، احساس ناامیدی در آنها قوی‌تر می‌شود، به‌گونه‌ای که ممکن است انگیزه خود را برای ادامه تحصیل از دست بدهند، زیرا با معیار‌های فضای مجازی، خود را خاص نمی‌بینند و به‌راستی باور می‌کنند که درس‌خواندن نمی‌تواند آن را به زندگی ایده‌آل‌شان برساند.

وی افزود: حتی ممکن است به دنبال درآمد‌های سریع و راحت باشند، چرا که تحت تأثیر جملات تبلیغاتی فریبنده قرار گرفته‌اند؛ از دیگر علائم، کاهش محسوس اعتماد به نفس و تمایل به انزواست؛ به‌طوری که نوجوان احساس می‌کند دوستانش به‌اندازه کافی به او علاقه‌مند نیستند یا حتی ممکن است بر سر مسائلی مانند لایک و کامنت نگذاشتن با آنها دچار اختلاف شود، همچنین، الگوبرداری از بلاگر‌های غیرمتعهد، ایرادگیری از دیگران، و تمایل شدید به وسایل زندگی لوکس همگی می‌توانند زنگ‌خطری برای والدین باشند.

این روانشناس بالینی اظهار کرد: گاه شاهد این هستیم که نوجوان از بدن خود ناراضی است و این نارضایتی در دورانی که هویت فرد در حال شکل‌گیری است، بسیار خطرناک خواهد بود، فضای مجازی می‌تواند این فرآیند را به‌راحتی مختل کند؛ با توجه به کم‌تجربه‌بودن و فقدان آگاهی کافی، نوجوان به‌راحتی از محتوای غیرواقعی الگو می‌گیرد و ممکن است با رژیم‌های سخت، مصرف دارو‌های غیرمجاز یا حتی اقدام به جراحی‌های زیبایی روی آورد، علت اصلی این نارضایتی، مقایسه چهره واقعی با نسخه‌های فیلترشده و دستکاری‌شده دیگران است که به‌تدریج باعث ایجاد احساس ناامنی و کاهش شدید اعتماد به نفس می‌شود.

وی ادامه داد: رشد اختلالات تصویر بدنی، که در آن فرد بدن خود را به‌شدت نافرم می‌بیند و نگرانی افراطی درباره ظاهر خود دارد، یکی از پیامد‌های شایع این مقایسه‌های مخرب است. این اختلالات اغلب با افسردگی و اضطراب همراهند و تمایل به جراحی‌های زیبایی و دستکاری ظاهر را افزایش می‌دهند تا فرد بتواند به استاندارد‌های غیرواقعی فضای مجازی نزدیک شود.

توانایی تحلیل و تفسیر انتقادی محتوا؛ لازمه استفاده از شبکه‌های اجتماعی

عزیزی معین با بیان اینکه برای محافظت از نوجوانان در برابر این آسیب‌ها، راهکار‌های متعددی وجود دارد، گفت: اولین و مهمترین گام، برقراری یک گفتگوی باز و غیرقضاوتگر با نوجوان است. باید فضایی امن ایجاد کرد تا او بدون ترس از سرزنش، احساسات و تجربیات خود را از جمله نظرش در مورد بلاگر‌ها یا تصورش از بدن خود با والدین در میان بگذارد، دوم، به‌تعویق‌انداختن استفاده از رسانه‌های اجتماعی تا سنین بالاتر است تا نوجوان توانایی تحلیل و تفسیر انتقادی محتوا را به دست آورد، چرا که هرچه سن کمتر باشد، آسیب‌پذیری بیشتر خواهد بود؛ سوم، آموزش استفاده‌ی مسئولانه از شبکه‌های اجتماعی است؛ اینکه چه محتوایی را دنبال کنند، چگونه حریم خصوصی خود را حفظ کنند و بدانند که والدین به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر فعالیت‌هایشان نظارت دارند.

وی با اشاره بر اینکه مورد چهارم، تشویق نوجوان به تعاملات حضوری و فعالیت‌های آفلاین است، بیان کرد: برنامه‌ریزی برای تفریحات گروهی، ورزش، یا کار‌های مشترک با همسالان می‌تواند زمان حضور در فضای مجازی را کاهش دهد؛ برای تحقق این امر، باید فضایی فراهم کرد که نوجوان به‌صورت واقعی بتواند با دیگران ارتباط برقرار کند؛ پنجم، خاموش کردن اعلان‌های شبکه‌های اجتماعی است تا حواس‌پرتی کاهش یابد و نوجوان کمتر به‌صورت ناخودآگاه به سمت این پلتفرم‌ها کشیده شود؛ ششم، الگوسازی والدین در استفاده صحیح از رسانه‌هاست، اگر والدین خود مدام درگیر گوشی باشند، نمی‌توانند انتظار داشته باشند نوجوانشان استفاده متعادلی داشته باشد.

این مدرس دانشگاه افزود: هفتم، تعیین قوانین خانوادگی برای استفاده از فضای مجازی است مثل تعیین ساعات مجاز، صفحات مجاز و مدت‌زمان استفاده که همه‌ی اعضای خانواده از جمله والدین باید به آن پایبند باشند، هشتم، تشویق نوجوان به دنبال‌کردن صفحات انگیزشی و الهام‌بخش است. اگر والدین این کار را انجام دهند، نوجوان نیز ترغیب می‌شود و این امر به کاهش اثرات منفی کمک می‌کند.

عزیزی معین با اشاره بر اینکه باید توجه داشت که تغییرات باید تدریجی باشد، اعلام کرد: کاهش زمان استفاده به‌مراتب بهتر از ممنوعیت ناگهانی است که ممکن است به لجبازی و کنجکاوی بیشتر بینجامد. نهم، نظارت هوشمندانه و متناسب با سن نوجوان است. برخورد سختگیرانه ممکن است او را به سمت فعالیت‌های پنهانی سوق دهد؛ دهم، آگاهی از نحوه تعامل نوجوان با دوستانش در فضای مجازی است مثلاً چه محتوایی ردوبدل می‌کنند یا در چه ساعاتی آنلاین هستند، زیرا گاه این تعاملات ناشی از تقلید از دوستان است.

وی با بیان اینکه مدارس و معلمان نیز نقش کلیدی در کاهش تأثیرات منفی فضای مجازی دارند، افزود: مدرسه، به‌عنوان خانه دوم نوجوان، می‌تواند با آموزش سواد رسانه‌ای، افزایش آگاهی درباره‌ی آسیب‌ها و تأثیرات مثبت فضای مجازی، و همچنین با به‌روزبودن مشاوران و معلمان در این زمینه، به نوجوانان کمک کند، ایجاد ارتباط صمیمی و بدون قضاوت بین نوجوان و مشاور مدرسه نیز بسیار مهم است تا او بتواند مسائلی که ممکن است حتی با والدین خود در میان نگذارد، با آنها مطرح کند.

پشتیبانی سلامت روان نوجوانان در مدرسه

این رواشناس بالینی تاکید کرد: علاوه بر این، مدرسه می‌تواند با برقراری تعامل و همکاری با خانواده‌ها، اطلاعات لازم درباره‌ی مسائل روز نوجوانان را در اختیار آنها قرار دهد و بر اهمیت سلامت روان تأکید کند، نوجوانانی که از افسردگی یا اضطراب رنج می‌برند، اغلب بیشتر در معرض آسیب‌های فضای مجازی قرار می‌گیرند؛ بنابراین، پشتیبانی سلامت روان در مدرسه و دسترسی به مشاوره تخصصی ضروری است.

وی با بیان اینکه اگرچه تمرکز اصلی بر آسیب‌هاست، اما نمی‌توان از تأثیرات مثبت فضای مجازی غافل شد، ادامه داد: این فضا می‌تواند ارتباط با همسالان را حتی خارج از محدودیت‌های زمانی و مکانی مدرسه تقویت کند، که به نوبه خود به اعتماد به نفس نوجوان کمک می‌کند، همچنین، نوجوان می‌تواند از محتوای آموزشی و الهام‌بخش مانند سبک لباس پوشیدن مناسب، نکات بهداشتی، مهارت‌های زندگی، یا حتی آموزش‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف بهره ببرد.

این مدرس دانشگاه عنوان کرد: دسترسی به اطلاعات عمومی و تخصصی، کارگاه‌های آنلاین، و فرصت‌های آموزشی که پیش از این به دلیل محدودیت‌های جغرافیایی یا اقتصادی در دسترس نبودند، اکنون به‌راحتی قابل‌دسترس هستند و می‌توانند به رشد فردی و خودباوری نوجوان بینجامند، علاوه بر این، فضای مجازی امکان ارتباط با اقوام و دوستان دور را فراهم و حس تعلق و حمایت اجتماعی را تقویت می‌کند؛ حتی برخی نوجوانان با ایجاد صفحات شخصی و دریافت بازخورد‌های مثبت، می‌توانند عزت نفس خود را افزایش دهند یا با به اشتراک‌گذاری دانش خود، احساس مفیدبودن کنند.

وی در پایان اضافه کرد: باید توجه داشت که فضای مجازی ذاتاً خوب یا بد نیست، بلکه چگونگی استفاده از آن است که تعیین‌کننده تأثیرات آن است، با آموزش، نظارت هوشمندانه، ایجاد فضای گفتگوی باز و تقویت تعاملات واقعی، می‌توان از نوجوانان در برابر آسیب‌ها محافظت کرد و به آنها اجازه داد تا از فرصت‌های بی‌نظیر این فضا برای رشد و پیشرفت خود استفاده کنند.