چرا احساسات در بعضی خواب‌ها انقدر واقعی است؟

به گزارش مجله خبری نگار/همشهری آنلاین، رؤیای شفاف (Vivid Dream) رؤیایی است که آن را با وضوح و جزئیات کامل به خاطر می‌سپارید. این نوع رؤیا‌ها می‌توانند نشان‌دهنده‌ی وضعیت بدن و مغز شما باشند؛ چه این وضعیت ناشی از استرس، تغییرات هورمونی، دارو‌ها یا پردازش‌های احساسی باشد.

به نقل از انلی مای هلث؛ آیا تا به حال از خوابی بیدار شده‌اید که آن‌قدر واقعی به نظر برسد که بتوانید هر چهره، صدا یا احساسی را به وضوح به یاد بیاورید؟ این همان چیزی است که رؤیای شفاف یا vivid dream نامیده می‌شود.

برخلاف رؤیا‌های معمول که طی چند ثانیه فراموش می‌شوند، رؤیا‌های شفاف در ذهن می‌مانند و اغلب تا روز بعد شما را غرق در تفکر، هیجان یا تأثیر عاطفی خود می‌کنند. اما چرا این نوع رؤیا‌ها اتفاق می‌افتند؟ مغز ما هنگام چنین خواب‌هایی چه وضعیتی دارد؟ و آیا باید نگران آنها باشیم؟

برای پاسخ به این پرسش‌ها، با دکتر نیدهین موهان، متخصص داخلی در بیمارستان نارایانا در شهر بنگلور گفت‌و‌گو کردیم. او توضیح داد رؤیا‌های شفاف چه هستند و چرا آنها را تجربه می‌کنیم.

رؤیای شفاف چیست؟

رؤیای شفاف، رؤیایی است که آن را با وضوح زیاد به خاطر می‌سپارید. این رؤیا‌ها از نظر بصری یا احساسی بسیار شدیدند و حتی پس از بیدار شدن نیز خاطره‌شان روشن و ماندگار است.

دکتر موهان می‌گوید: «اغلب رؤیا‌های معمولی بلافاصله پس از بیداری از ذهن پاک می‌شوند، اما رؤیا‌های شفاف از نظر احساسی و تصویری آن‌قدر قوی‌اند که مانند صحنه‌ای از یک فیلم، در ذهن باقی می‌مانند.»

در مغز هنگام رؤیا‌های شفاف چه می‌گذرد؟

مغز انسان مرکز خاصی به‌نام «مرکز رؤیای شفاف» ندارد؛ اما به گفته‌ی دکتر موهان، نواحی خاصی مانند دستگاه لیمبیک (که پردازش احساسات را انجام می‌دهد) و لوب پیشانی (مرتبط با تصمیم‌گیری و حافظه) هنگام رؤیا‌های شفاف فعال‌تر می‌شوند.

با این حال، رؤیا‌های شفاف حاصل فعالیت بخش‌های مختلفی از مغز هستند و به ناحیه‌ی خاصی محدود نمی‌شوند.

رؤیا‌های شفاف چه زمانی رخ می‌دهند؟

دکتر موهان توضیح می‌دهد: «شدیدترین رؤیا‌ها معمولاً در مرحله‌ی خواب REM (حرکات سریع چشم) اتفاق می‌افتند؛ زمانی که مغز بسیار فعال است و رؤیا‌ها بیشترین شدت را دارند. این مرحله اغلب در اواخر چرخه‌ی خواب، معمولاً در ساعات پایانی شب یا نزدیک زمان بیداری رخ می‌دهد.»

طبق گزارش بنیاد خواب، مراحل REM در طول شب به‌تدریج طولانی‌تر می‌شوند و آخرین چرخه می‌تواند تا یک ساعت ادامه یابد. بنابراین، احتمال تجربه‌ی رؤیای شفاف در اواخر خواب بیشتر است—البته به شرط آن‌که هنگام یا بلافاصله پس از رؤیا بیدار شوید. در غیر این‌صورت، احتمال به‌خاطر سپردن رؤیا بسیار پایین است.

چه عواملی رؤیا‌های شفاف را تحریک می‌کنند؟

عوامل مختلفی می‌توانند شدت و وضوح رؤیا‌های شبانه را افزایش دهند:

• استرس و اضطراب: مهم‌ترین عامل محسوب می‌شوند. تجربیات احساسی یا احساسات حل‌نشده می‌توانند باعث بروز رؤیا‌های شدید شوند، زیرا مغز در تلاش است آنها را در شب پردازش کند.

• داروها: به‌ویژه دارو‌های ضدافسردگی از نوع مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) و مکمل‌های ملاتونین می‌توانند تعادل شیمیایی مغز را تغییر داده و رؤیا‌ها را تشدید کنند.

• کم‌خوابی: وقتی دچار کم‌خوابی می‌شوید، مغز تلاش می‌کند در خواب بعدی، مرحله‌ی REM را جبران کند که ممکن است به رؤیا‌های شدیدتر منجر شود.

• مواد محرک و مخدر: موادی مانند ماری‌جوانا، کوکائین یا برخی دارو‌ها می‌توانند رؤیا‌های شفاف ایجاد کنند.

• بارداری: به‌ویژه در سه‌ماهه‌ی اول و سوم، اختلال در خواب و نوسانات هورمونی ممکن است رؤیا‌های واضح‌تری ایجاد کنند.

• بیماری‌های عصبی: رؤیا‌های شفاف در برخی بیماران مبتلا به پارکینسون یا اختلالات مغزی دیده شده‌اند، هرچند که لزوماً نشانه‌ی بیماری خاصی نیستند.

آیا رؤیا‌های شفاف نشانه‌ای از پردازش روانی یا تروما هستند؟

دکتر موهان می‌گوید: «بله، می‌توانند چنین باشند. رؤیا‌های شفاف اغلب بازتاب تلاش مغز برای پردازش احساسات، تروما یا مسائل حل‌نشده هستند. در واقع نوعی فیلم ذهنی‌اند که ناخودآگاه شما برای تخلیه‌ی احساسات سنگین پخش می‌کند.»

برخی درمانگران حتی از تکنیک‌های مبتنی بر رؤیا (مانند بازآفرینی پایان یک کابوس تکرارشونده) استفاده می‌کنند تا به افراد در مواجهه و تغییر بار احساسی آن رؤیا کمک کنند.

آیا باید نگران رؤیا‌های شفاف بود؟

لزومی ندارد. رؤیا‌های شفاف گاه‌به‌گاه، به‌ویژه اگر آزاردهنده نباشند، کاملاً طبیعی‌اند.

«اما اگر رؤیا‌ها به‌طور مکرر، آزاردهنده یا با بیماری‌های روانی مانند افسردگی یا اضطراب همراه باشند، باید مورد توجه قرار گیرند. در موارد نادر، رؤیا‌های شدید ممکن است باعث پریشانی روانی یا تشدید افکار خودکشی در افرادی شوند که از مشکلات روانی پیش‌زمینه‌ای رنج می‌برند.»

آیا رؤیا‌های شفاف می‌توانند مفید باشند؟

پژوهش‌ها هنوز در حال بررسی این مسئله هستند. علاقه‌ی رو به افزایشی در میان محققان وجود دارد تا دریابند آیا رؤیا‌های شفاف در پردازش هیجانی یا تثبیت حافظه نقش دارند یا نه.

دکتر موهان می‌گوید: «برخی افراد می‌گویند رؤیا‌های شدید نوعی رهایی عاطفی یا شفافیت ذهنی برایشان به همراه دارد. هرچند هنوز به‌طور علمی ثابت نشده، اما شاید مزایای پنهانی در این نوع رؤیا‌ها وجود داشته باشد که به مغز کمک می‌کند مسائل را در خواب حل‌وفصل کند.»

نتیجه‌گیری

دکتر موهان در پایان تأکید می‌کند که رؤیا‌های شفاف تنها نمایش‌های شبانه‌ی ذهن نیستند. آنها بازتابی از آن چیزی هستند که بدن و مغز شما در حال تجربه‌ی آن است—چه استرس باشد، نوسانات هورمونی، دارو یا نیاز به پردازش احساسی.

این رؤیا‌ها در اغلب موارد بی‌خطرند، اما ممکن است پیامی از سوی ذهن باشند؛ پیامی برای توقف، استراحت و مواجهه‌ی عمیق‌تر با احساسات درونی.

توجه: این مقاله شامل اطلاعات ارائه‌شده توسط یک متخصص است و صرفاً برای اهداف اطلاع‌رسانی تهیه شده است. در صورت مواجهه با هرگونه مشکل سلامت جسمی یا روانی، حتماً با پزشک یا متخصص مربوطه مشورت نمایید.