آشنایی با عوامل انفجار در کارگاه‌های صنعتی!

به گزارش مجله خبری نگار/بهار،به‌طورکلی، عوامل انفجار در کارگاه‌های صنعتی را می‌توان به سه دسته اصلی عوامل انسانی، عوامل فنی و عوامل محیطی تقسیم نمود. درک صحیح این عوامل و پیشگیری از آنها برای تضمین ایمنی کارگران و حفظ تجهیزات صنعتی از اهمیت فراوانی برخوردار است.

برق‌گرفتگی و خطرات ناشی از تجهیزات برقی

برق‌گرفتگی یکی از دلایل اصلی مرگ و میر و انفجار در کارخانه‌های صنعتی است و می‌تواند به سوختگی‌های شدید، آسیب‌های عصبی و ایست قلبی منجر شود. خطرات ناشی از تجهیزات برقی بسیار متنوع و پیچیده هستند و اغلب به دلیل نادیده گرفتن اصول ایمنی پایه ایجاد می‌شوند.

از جمله رایج‌ترین این خطرات که نقش مهمی در انفجار در محیط‌های صنعتی نیز دارد، می‌توان به تماس مستقیم با سیم‌های برق‌دار، عدم عایق‌بندی مناسب کابل‌ها، استفاده از تجهیزات فرسوده یا آسیب‌دیده و همچنین کار در محیط‌های مرطوب اشاره کرد.

همچنین، اتصال کوتاه در سیم‌های برق نیز می‌تواند حرارت بسیار بالا و فشار انفجاری تولید کند. این پدیده باعث سوختگی‌های شدید و آسیب‌های مکانیکی به فرد و محیط اطراف می‌شود.

راهکار جلوگیری از برق‌گرفتگی

برای جلوگیری از برق‌گرفتگی و انفجار در محیط‌های صنعتی، مجموعه‌ای از اقدامات پیشگیرانه و کنترلی باید به‌صورت سیستماتیک اجرا شود. اولین گام، استفاده از کفپوش عایق برق، تجهیزات حفاظت فردی (PPE) مناسب مانند دستکش‌ها و کفش‌های عایق برق است. همچنین، باید موارد زیر نیز رعایت شود:

• آموزش‌های تخصصی تمامی کارکنانی که با تجهیزات برقی سروکار دارند در زمینه ایمنی برق

• بازرسی و نگهداری دوره‌ای از سیستم‌های برقی، سیم‌کشی‌ها و دستگاه‌ها برای شناسایی و رفع نقایص احتمالی

• استفاده از سیستم‌های حفاظتی مانند کلید‌های قطع کننده جریان نشتی که می‌تواند در صورت وقوع اتصال کوتاه، جریان برق را به سرعت قطع کند.

• نصب تابلو‌های هشدار دهنده، ایجاد مناطق مجاز برای کار با برق و پیروی دقیق از دستورالعمل‌های «قفل‌گذاری/برچسب‌گذاری» (LOTO) برای جلوگیری از روشن شدن ناخواسته دستگاه‌ها در حین تعمیر و نگهداری

عدم تهویه مناسب و خطرات گاز‌های سمی

عدم تهویه مناسب در محیط‌های صنعتی می‌تواند منجر به تجمع گاز‌های سمی، بخارات شیمیایی و گرد و غبار‌های قابل اشتعال شود که خطرات جدی برای سلامتی و ایمنی کارکنان به همراه دارند.

علاوه‌براین، در فضا‌های بسته مانند مخازن، سیلو‌ها یا تونل‌ها، فقدان تهویه کافی می‌تواند باعث کاهش اکسیژن و در نتیجه خفگی شود. تجمع گاز‌های قابل اشتعال مانند متان یا بخارات مواد شیمیایی فرار نیز ریسک انفجار را به شدت افزایش می‌دهد.

گاز‌های سمی مانند مونوکسید کربن یا هیدروژن سولفید که بی‌رنگ و بی‌بو هستند، در صورت استنشاق می‌توانند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به سیستم تنفسی و عصبی وارد کرده و حتی به مرگ منجر شوند.

راهکار جلوگیری از عدم تهویه مناسب

برای پیشگیری از خطرات ناشی از عدم تهویه، باید سیستم‌های تهویه مکانیکی و طبیعی به‌صورت بهینه طراحی و اجرا شوند. برخی از مهم‌ترین راهکار‌ها برای تهویه مناسب و پیشگیری از انفجار در کارگاه‌های صنعتی، عبارتند از:

برای پیشگیری از خطرات ناشی از عدم تهویه، باید سیستم‌های تهویه مکانیکی و طبیعی به‌صورت بهینه طراحی و اجرا شوند. برخی از مهم‌ترین راهکار‌ها برای تهویه مناسب و پیشگیری از انفجار در کارگاه‌های صنعتی، عبارتند از:

• استفاده از سیستم‌های تهویه موضعی برای جمع‌آوری و حذف آلاینده‌ها در منبع تولید؛ این سیستم‌ها به طور مستقیم بخارات و گاز‌های سمی را پیش از پراکنده شدن در محیط کار جذب می‌کنند.

• بازرسی و نگهداری منظم از کانال‌های تهویه، فیلتر‌ها و فن‌ها برای اطمینان از عملکرد صحیح آنها

• نصب سنسور‌های تشخیص گاز و آلارم‌های هشداردهنده در مناطقی که احتمال تجمع گاز‌های خطرناک وجود دارد.

• آموزش کارکنان برای شناسایی بوی مواد شیمیایی یا علائم فیزیکی مسمومیت

• اطلاع از مسیر‌های خروج اضطراری

کمبود آموزش ایمنی برای کارکنان

وقتی کارکنان با خطرات محیط کار، نحوه صحیح استفاده از تجهیزات یا رویه‌های اضطراری آشنا نباشند، احتمال بروز خطا در آنها و انفجار در محیط‌های صنعتی به شدت افزایش می‌یابد.

همچنین، آموزش ناکافی می‌تواند منجر به استفاده نادرست از ماشین‌آلات، نادیده گرفتن پروتکل‌های ایمنی یا واکنش دیرهنگام و غلط در مواقع بحرانی شود. عدم آگاهی از نقشه‌های خروج اضطراری یا محل کپسول‌های آتش‌نشانی نیز می‌تواند در شرایط آتش‌سوزی یا انفجار، منجر به از دست رفتن جان افراد شود.

راهکار جلوگیری از کمبود آموزش کارکنان

برای بهبود آموزش ایمنی باید یک برنامه جامع و مستمر برای کارکنان طراحی و پیاده‌سازی شود. این برنامه باید شامل آموزش‌های پایه برای کارکنان جدید و آموزش‌های دوره‌ای و بازآموزی برای تمامی پرسنل باشد. سایر تمهیدات لازم برای بهبود فرایند آموزشی و جلوگیری از انفجار در محیط‌های صنعتی، عبارتند از:

• تهیه و تدوین محتوای آموزشی بر اساس نوع فعالیت‌های صنعتی هر کارگر و خطرات موجود در آن محیط کاری

• استفاده از شبیه‌سازی‌های عملی، کارگاه‌های تمرینی و آموزش‌های تعاملی به‌جای آموزش‌های نظری صرف

• ایجاد یک سیستم ارزیابی برای سنجش دانش و مهارت کارکنان پس از اتمام دوره‌های آموزشی

فرسودگی تجهیزات و عدم نگهداری مناسب

با گذشت زمان و استفاده مکرر، قطعات مکانیکی و برقی دستگاه‌ها دچار فرسایش می‌شوند. این فرسودگی می‌تواند منجر به نشت مواد، اتصال کوتاه، از کار افتادن سیستم‌های حفاظتی، یا خرابی ناگهانی ماشین‌آلات شود. سهل‌انگاری در مراقبت از دستگاه‌ها نیز باعث می‌شود مشکلات کوچک به مرور زمان به خطرات بزرگ و فاجعه‌آمیز تبدیل شوند.

متاسفانه در بسیاری از موارد، مدیران برای کاهش هزینه‌ها، نگهداری دوره‌ای را نادیده می‌گیرند، غافل از آنکه هزینه یک حادثه بسیار بیشتر از هزینه‌های نگهداری منظم است.

چگونگی نگهداری مناسب از تجهیزات

نگهداری مناسب از تجهیزات نیازمند یک برنامه سیستماتیک و دقیق است که شامل نگهداری پیشگیرانه (Preventive Maintenance) و نگهداری پیشگویانه (Predictive Maintenance) می‌شود.

در نگهداری پیشگیرانه، بازرسی‌ها و تعمیرات در فواصل زمانی مشخص و بر اساس توصیه‌های سازنده انجام می‌شود که شامل تعویض قطعات فرسوده، استفاده از کفپوش عایق برق، روغن‌کاری و تنظیمات دستگاه‌ها است.

در نگهداری پیشگویانه، با استفاده از فناوری‌های نوین مانند تحلیل ارتعاشات، تصویربرداری حرارتی و پایش وضعیت دستگاه‌هایی مانند ترانسفورماتور اورهال برق، مشکلات احتمالی قبل از وقوع شناسایی و رفع می‌شوند. این رویکرد به جلوگیری از خرابی‌های ناگهانی و افزایش طول عمر تجهیزات کمک می‌کند.

همچنین، ثبت دقیق سوابق تعمیر و نگهداری، آموزش تیم‌های فنی برای انجام صحیح کارها، و استفاده از قطعات یدکی با کیفیت نیز از دیگر اصول مهم برای نگهداری بهینه تجهیزات و پیشگیری از انفجار در کارخانه‌های صنعتی هستند.

وجود مواد قابل اشتعال در محیط‌های کاری

وجود مواد قابل اشتعال و انفجار در محیط‌های صنعتی، یک خطر دائمی و جدی در بروز انفجار در محیط‌های صنعتی است. این مواد می‌توانند شامل گاز‌های فرار، مایعات قابل اشتعال (مانند بنزین و حلال‌ها)، گرد و غبار‌های صنعتی و مواد شیمیایی واکنش‌پذیر باشند. تجمع مواد قابل اشتعال در فضای بسته یا تهویه نشده، می‌تواند محیط را به یک «مثلث آتش» تبدیل کند که با یک جرقه کوچک باعث انفجار در محیط‌های صنعتی شود. البته علاوه بر مواد قابل اشتعال، برخی مواد شیمیایی نیز در صورت تماس با هم یا با هوا می‌توانند واکنش‌های شدید و انفجاری داشته باشند.

مرگ و میر و انفجار در محیط‌های صنعتی می‌تواند ناشی از خطرات برق‌گرفتگی و تهویه نامناسب، کمبود آموزش، فرسودگی تجهیزات و عدم نگهداری صحیح مواد و دستگاه‌ها باشد. اتخاذ رویکرد‌های پیشگیرانه و حرفه‌ای در کنار سرمایه‌گذاری روی آموزش‌های مستمر، نگهداری منظم از تجهیزات، بهبود سیستم‌های تهویه و کنترل دقیق مواد خطرناک، نه تنها می‌تواند بسیاری از این حوادث را مهار و از جان کارکنان محافظت کند، بلکه به بهبود بهره‌وری و پایداری مالی یک مجموعه صنعتی نیز می‌افزاید.