تهران در دوران پزشکیان از عراق چه می‌خواهد؟

به گزارش مجله خبری نگار، نور نیوز نوشت: رئیس‌جمهور صبح روز چهارشنبه ۲۱ شهریور در نخستین سفر خارجی خود عازم بغداد پایتخت عراق شد. این سفر به دعوت رسمی «شیاع السودانی» نخست‌وزیر عراق انجام شد. مسعود پزشکیان را در این سفر هیئت‌های عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی همراهی می‌کنند. وی با نخست‌وزیر، رئیس‌جمهور، رؤسای مجلس و دستگاه قضایی این کشور دیدار و اسناد همکاری مشترک را امضا می‌کند. دیدار با تجار و ایرانیان ساکن عراق، زیارت حرم امیرالمؤمنین (ع) و امام حسین (ع) بازدید از برخی پروژه‌های شرکت‌های ایرانی در بصره و سفر به اقلیم کردستان، از دیگر برنامه‌ها مهم رئیس‌جمهور در این سفر است. چرایی انتخاب بغداد به‌عنوان نخستین مقصد سفر رئیس‌جمهور ایران، در شرایط کنونی، از یک سو نشان‌دهنده اهمیت همسایه غربی ایران و از سوی دیگر حکایت از وجود فرصت‌ها و نیز چالش‌هایی در روابط دو کشور است.

چرا عراق مهم است؟

حضور در منطقه غرب آسیا و وجود هزاران کیلومتر مرز مشترک دریایی و زمینی با ۱۵ کشور همسایه، پرداختن به روابط با آنها، برنامه‌ریزی، اصلاح و تثبیت این روابط را ضروری می‌سازد.

این مهم درباره همسایه غربی کشور یعنی جمهوری عراق با ۱۴۰۰ کیلومتر مرز مشترک و اشتراکات مذهبی و فرهنگی بی‌شمار، به طور ویژه‌تر موردتوجه است. عراق قرن‌هاست با وجود تمام فراز و نشیب‌ها روابط مستحکمی با ایران داشته است. سفر پزشکیان به این کشور، تأکید دوباره بر تحکیم هر بیشتر این روابط است. تهران و بغداد با وجود تمام دخالت‌های فرامنطقه‌ای می‌توانند در تأمین امنیت منطقه و توسعه سیاسی و اقتصادی یکدیگر نقش قابل‌توجهی ایفا کنند. سفر امروز مسعود پزشکیان به عراق نیز در همین راستا قابل‌ارزیابی است.

البته باید توجه داشت که رابطه ایران و عراق هم مانند تمام روابط دوجانبه کشور‌ها دارای فراز و فرود‌ها و چالش‌ها و فرصت‌هاست. بررسی دقیق تمام این شرایط می‌تواند راهگشای فرصت‌های آینده باشد. از سوی دیگر آغاز سفر‌های رئیس‌جمهور جدید ایران از کشوری همسایه، در پس تمام تحلیل‌ها، حامل این پیام است که تهران همچنان سیاست حسن هم‌جواری و گسترش روابط با همسایگان را از الویت‌ای راهبردی خود و واجد فرصت‌های بزرگ می‌داند

چالش‌های روابط تهران -بغداد

با وجود روابط خوب ایران و عراق، بررسی چالش‌های پیش روی و همکاری و تعامل جدی برای رفع آنها می‌تواند زمینه‌ساز توسعه بیش‌ازپیش مناسبات دو کشور باشد. مهم‌ترین این چالش‌ها عبارت‌اند از:
الف) عراق سال‌هاست مقصد اصلی و شریک تجاری بسیاری از تاجران ایرانی و شرکت‌های دولتی است و میزان تبادلات و تعاملات اقتصادی میان دو کشور به گفته «عبدالامیر ربیهاوی» مدیرکل دفتر غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران می‌تواند تا سال ۱۴۰۷ به تجارتی ۲۰ میلیارددلاری با عراق دست یابد.

به گفته وی عراق در سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ بالاترین رشد اقتصادی را در منطقه داشته است و باتوجه‌به اینکه ۱۰ میلیارد دلار صادرات سالانه ایران به عراق مربوط به کالای دارای ارزش‌افزوده است، می‌توان گفت عراق شریک اول تجاری ایران است. اعداد و ارقام قابل‌توجه مورد اشاره که می‌تواند اقتصاد هر دو سوی مرز را به ثبات و توسعه برساند، اما با برخی معضلات قابل‌حل روبروست که همه آنها از تحریم‌های غیرقانونی آمریکا علیه ایران منشأ می‌گیرند.

در حال حاضر و به گفته «عقیل موسوی» نایب‌رئیس اتاق بازرگانی عراق حدود ۱۱ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران به‌صورت دینار در بانک‌های این کشور به‌صورت بلوکه و غیرقابل‌استفاده مانده و به یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی پیش‌روی دو کشور تبدیل شده است. پولی که حاصل صادرات کالا و تأمین برق و گاز عراق از سوی ایران بوده و به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران امکان بازگرداندن آنها بسیار پایین است.

ب) وجود مرز‌های طولانی آبی و خاکی میان دو کشور اهمیت تردد و ارتباط از راه‌های مرزی را روزبه‌روز بیشتر می‌کند. به همین دلیل موضوع خطوط ترانزیتی و به‌ویژه خط ارتباطی موسوم به صلح می‌تواند از پر وند‌های چالش‌برانگیز میان دو کشور ارزیابی شود. خط ارتباطی صلح قرار است ترکیه را از طریق عراق به خلیج‌فارس مرتبط سازد. برخی کارشناسان عدم حضور ایران در این خط ارتباطی را به‌نوعی به معنای دورزدن تهران تفسیر می‌کنند. این موضوع زمانی اهمیت می‌یابد که بدانیم پروژه خط راه‌آهن ایران و عراق به‌کندی پیش می‌رود. پروژه‌ای که طی آن راه‌آهن ایران به جنوب عراق و نیز از طریق سنندج و کرمانشاه به اقلیم کردستان عراق متصل می‌شود.

پ) برخی توسعه‌طلبی‌های منفی در حوزه آب و ایجاد سد در مسیر رود‌های دجله و فرات و تغییرات زیست‌محیطی ناشی از آن به‌ویژه در حوزه محیط‌زیست و دیدگاه‌های متفاوت درباره میادین مشترک گازی و نحوه بهره‌برداری از آنها در حوزه انرژی می‌تواند در صورت عدم تبیین درست مسئله و راهکار سنجی به چالش‌هایی عمیق‌تر تبدیل شود. مسئله لایروبی اروندرود هم از موضوعات مورد اختلاف میان دو کشور است که باید در اسناد بالادستی و تفاهم‌نامه‌های امضا شده مورد بررسی کارشناسانه قرار گیرد تا راهکار قابل‌قبول برای آن یافت شود.

ت) امنیت در مرز‌های ایران، به‌عنوان مهم‌ترین خط‌قرمز جمهوری اسلامی، گرچه همواره از سوی همسایه غربی خود مهم و محترم شمرده شده است، اما وجود نیرو‌های فرامنطقه‌ای و گروهک‌های تروریستی در این کشور عاملی ناامن‌ساز است که می‌تواند روابط دو کشور را تحت تأثیر عراق دهد. باتوجه‌به این شرایط، ایران انتظار همراهی و همکاری فزون‌تر از سوی بغداد به ویزه اجرای دقیق قرارداد امنیتی میان دو کشور را دارد.

توسعه بیشتر روابط؛ راهکار‌هایی برای مقابله با چالش‌ها

در اولویت‌بندی مسائل پیش‌روی دو کشور موضوع روابط اقتصادی و امنیت در اولویت نخست هستند و ازاین‌رو راهکار‌هایی برای ارتقا این دو می‌تواند، راهگشای توسعه روابط باشد. موضوع پول‌های بلوکه شده ایران در بانک‌های عراق را با گشایش اعتبارات LC از سوی دولت و نیز استفاده از آن در واردات کالا‌های عراقی ساماندهی کرد. به نظر می‌رسد در این سفر، سفارت ایران در عراق کارویژه‌ای برای این مهم برای خود تعریف خواهد کرد تا بتواند بیشترین حمایت را از تجار و بازرگانان ایرانی داشته باشد.

تأکید بر پیگیری و تکمیل خطوط ترانزیتی جدید از مسیر عراق مانند پروژه کلان خط‌آهن ایران ــ عراق ــ سوریه زمینه دسترسی به آب‌های مدیترانه را هم برای این کشور و هم بر‌ای کشورهایی، چون چین و هند هموار ساخته و از خطر دور خوردن در مسیر‌های ترانزیتی تا حد زیادی خواهد کاست

تهران و بغداد برای رسیدن به ثبات و امنیت در درون مرز‌های خود نیازمند بیشترین همراهی و هوشیاری هستند و امضای تفاهم‌نامه امنیتی میان دو پایتخت هم در این زمینه قابل‌ارزیابی است. ایران باید از سوی همسایه غربی خود به اطمینانی درباره امنیت خود برسد و در سایه آن بتواند مناسبات دوجانبه را گسترش دهد. واقعیت آن است که جمهوری اسلامی ایران در طول یک دهه گذشته برای امن‌سازی مرزهایش با عراق و حتی داخل عراق هزینه‌های بسیاری داده است و بر همین اساس بغداد در مقابله با گروه‌های تروریستی و خروج نظامیان آمریکا از این کشور به ایران اطمینان لازم را دهد. از سوی دیگر جنگ غزه و ماجراجویی‌های اخیر اسرائیل، ضرورت هم‌افزایی دو کشور را برای ایجاد امنیت بومی در منطقه بدون حضور و دخالت نیرو‌های فرامنطقه‌ای را مضاعف کرده است. بی شک تشریک‌مساعی تهران - بغداد در این حوزه راهبردی و امنیت‌ساز می‌تواند بستر‌های مناسب برای توسعه روزافزون مناسبات دو کشور در سایر حوزه‌ها فراهم نموده، چشم‌انداز و افق روشنی پیش روی آنها باز نماید.