ظهور و گسترش تفکر تشیع با حضور علی ابن موسی الرضا در ایران

به گزارش مجله خبری نگار، امام رضا (ع) تنها امام از امامان شیعه است که در ایران دفن شده است. آمدن امام رضا (ع) به ایران، یکی از عوامل مهم گسترش شیعه در ایران است.

به نقل از شیخ صدوق، امام رضا (ع) در مسیر حرکت از مدینه به مرو، در هر شهری از ایران که اقامت می‌کردند، مردم به سراغشان می‌آمدند و سؤالاتشان را از ایشان می‌پرسیدند و امام رضا (ع) پاسخ آنها را بر اساس احادیثی می‌داد که از امامان پیش از وی و پیامبر (ص) روایت شده بود و همین ارجاع به امامان، از عوامل توسعه تفکر تشیع بود.

ورود امام رضا (ع) به ایران و خراسان، زمینه گسترش طرف‌داران حضرت و تقویت شیعه را فراهم آورد. وجود امام در خراسان باعث آشنایی بیشتر مردم با شخصیت ایشان به‌عنوان امام شیعیان شد، تا اینکه علاقه‌مندان شیعه را روزبه‌روز بیشتر کرد. جایگاه علمی علی بن موسی‌الرضا و علوی بودن ایشان، مهم‌ترین عامل در توسعه مذهب شیعه در ایران بود.

هجرت امام رضا (ع) از مدینه به مرو، سبب پررنگ‌تر شدن علاقه‌مندی مردم ایران به اهل‌بیت (ع) شد

در زمینه سفر امام هشتم شیعیان از مدینه تا مرو، کتابی با عنوان «جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا (ع) از مدینه تا مرو» به قلم جلیل بر اساس نوشته شده که در آن مسیر سفر امام رضا (ع) بررسی و تقریباً بازسازی شده است. شاید بتوان گفت، تحولی که در اثر هجرت پیامبر خدا (ص) از مکه به مدینه ایجاد شد و گسترش اسلام را به دنبال داشت، در هجرت امام رضا (ع) هم تا حدی وجود داشت. چنان‌که هجرت ایشان از مدینه به مرو سبب برکات فراوان در این منطقه شد که نمونه‌ای از آن پررنگ‌تر شدن علاقه‌مندی مردم ایران به اهل‌بیت (ع) به‌ویژه حضرت رضا (ع) است.

رجاء بن ابی ضحاک که مأمور آوردن امام به مرو بود در مورد اتفاقات و حوادث طول سفر این‌گونه می‌گوید: مأمون مرا فرستاد که علی بن موسی‌الرضا را از مدینه به نزد او حاضر کنم و مرا امر کرد که او را از راه بصره، اهواز و فارس بیاورم و از راه قم نیاورم و امر کرد که شب و روز مواظب او باشم تا او را وارد خراسان سازم. پس من از مدینه تا مرو با او بودم و به خدا سوگند که من مردی پرهیزکارتر از او ندیدم. پس از نماز صبح روی به مردم می‌کرد و ایشان را حدیث و موعظه می‌فرمود. ایشان در هیچ شهری فرود نمی‌آمد مگر آنکه مردم روی به آن جانب می‌آوردند و معالم دین خود را از او پرسش می‌کردند.

وجود مبارک ثامن‌الحجج (ع) در ایران باعث تقویت تشیع، ارتقاء و افزایش شیعیان شد

در شهر‌ها و مناطق مختلف ایران، بنا‌هایی همچون مسجد، حمام و قدمگاه، به نام امام رضا (ع) نام‌گذاری شده که محل استقرار ایشان در مسیر حرکت به مرو بوده است. این خود گواهی است که آمدن امام رضا (ع) به ایران در گسترش شیعه در این کشور موثر بوده است.

همچنین برتری امام رضا (ع) درمناظرات با مأمون در زمینه امامت و نبوت، شخصیت علمی ایشان را به مردم نشان می‌داد. طبق گفته شیخ صدوق، هنگامی که به مأمون خبر دادند امام رضا (ع) جلسات کلامی برگزار می‌کند و مردم جذب او شده‌اند، به ماموران خود دستور داد مردم را از جلسه امام بیرون کنند.

وجود مبارک ثامن‌الحجج (ع) در ایران باعث تقویت تشیع، ارتقاء و افزایش شیعیان شد. از اقدامات عملی امام رضا (ع) در تقویت تفکر شیعی می‌توان به تشکیل جلسات مناظره، رفت‌وآمد شیعیان به محضر ایشان، نامه‌نگاری‌ها، پشتیبانی اقتصادی و کمک به مستمندان و پشتیبانی فرهنگی و تشویق شاعران اشاره کرد.

استقبال عظیم مردم نیشابور از امام هشتم، ریشه در محبوبیت ایشان داشت

در رفتار‌های اجتماعی امام رضا (ع)، مردم ایران از نزدیک شاهد برخورد بدون تکلف ایشان با مردم، تلاش ایشان برای برآورده‌کردن نیاز‌های مردم، دوری از روحیه اشرافی‌گری و ارائه مدل‌های جدید و تازه برای یک حکمران در پیشروی ایرانیان بودند. 

حجت‌الاسلام رضا برادران، نویسنده کتاب «مدخل امام رضا (ع)» و پژوهشگر تاریخ اهل‌بیت (ع) می‌گوید: استقبال عظیمی که از امام هشتم، در نیشابور به عمل آمد، قطعاً در محبوبیتی ریشه داشت که از سال‌ها قبل، اهل‌بیت (ع) در قلب ایرانیان داشتند. استقبال باشکوه مردم نیشابور از امام رضا (ع) در شرایطی صورت گرفت که مأموران مأمون نسبت به ارتباط مردم با امام سخت‌گیری می‌کردند، اما باز هم نتوانستند مانع از این ابراز علاقه و ارادت شوند.

محبوبیت امام رضا (ع) در ایران آن‌قدر زیاد می‌شود که در قرن پنجم هجری، امام محمد غزالی عالم بزرگ سنی‌مذهب در منطقه توس در نامه‌هایی به سلطان سلجوقی می‌نویسد که از مردم توس مالیات کمتر بگیرد. به این خاطر که این مردم در جوار فرزند رسول خدا (ص) هستند و اینجا یک مرکز معنوی است. این مطلب نشان‌دهنده عمق نفوذ امام رضا (ع) است که نه‌تن‌ها در بین شیعیان بلکه در بدنه جامعه غیر شیعی گسترش‌یافته است.

بدون تردید، حضور امام رضا (ع) در ایران نقطه عطفی در تاریخ تشیع این منطقه به شمار می‌آید. چراکه تلاش مأمون برای جلوگیری از فعالیت امام رضا (ع) و عدم ارتباط شیعیان با ایشان با شکست مواجه شد. آن حضرت تلاش کرد تا جایگاه معصومین (ع) را در این فرصت برای مردم تبیین کند، و از روش‌های گوناگون برای شناساندن شیعه بهره برد.