«آب‌بازی» کلاس درس طبیعت برای کودکان

به گزارش مجله خبری نگار، ما که از نسل خانه‌های حیاط‌دار به جا مانده‌ایم ظهر‌های داغ تابستان را با آب‌بازی در حیاط به خاطر داریم. حتی صدای مادرمان را یادمان است که به خیس شدن رخت‌های پهن‌شده روی بند اعتراض می‌کرد.

آب‌بازی در ایران ما رسمی قدیمی است. در ایران باستان بیشتر جشن‌ها و رسم‌های تیر ماه با رسم «آب‌پاشی» همراه بوده و با هدف دعا برای بارش باران و خنک شدن گرمای تیر تابستان برگزار می‌شده‌اند.

به بهانهٔ «جشن آب‌پاشونک» به سراغ «زهرا شاه‌محمدی» مشاور و روان‌درمانگر کودک رفتیم تا از مزایای آب‌بازی برای کودکان آگاه‌مان کند.

کلاس درس طبیعت برای کودک

امروزه به‌خاطر تغییر سبک زندگی، ارتباط انسان با طبیعت و محیط‌های طبیعی بسیار محدود شده و کودکان اغلب مشغول بازی با مصنوعات ساختهٔ بشر هستند. 

درحالی‌که انسان در محیط طبیعی رشد کرده و از دل طبیعت بیرون آمده. اما به‌جای اینکه در شکل سکونت خود تغییر ایجاد کند، سبک زندگی‌اش را تغییر داده و ارتباطش را با طبیعت قطع کرده است.

این قطع رابطه با طبیعت، فرصت رشد طبیعی و کسب تجربیات شگفت‌انگیزی را از کودکان گرفته است. ارتباط کودکان با عناصر طبیعت، مانند آب و خاک، آثار عمیق و مثبتی بر رشد و تکامل آنها دارد. 

تجربه‌های طبیعی که کودکان از طریق بازی و تعامل با محیط پیرامون خود به دست می‌آورند، به شکلی بی‌واسطه و مستقیم بر توسعهٔ مهارت‌های گوناگون آنها اثرگذار است.

شاه‌محمدی با این مقدمه می‌گوید «ارتباط کودکان با عناصر طبیعت، فراتر از خلق لحظات شاد و سرگرم‌کننده، به‌عنوان یک عامل مهم در توسعهٔ رشد همه‌جانبهٔ آنها نقش دارد. در واقع طبیعت، به‌عنوان یک کلاس درس بزرگ و همه‌جانبه، زمینه‌ساز رشد و پیشرفت در تمامی ابعاد زندگی کودکان است.»

فواید آب‌بازی برای کودک

در میان عناصر طبیعت، بازی با آب یک فعالیت جذاب و آموزنده برای کودک است که به اعتقاد شاه‌محمدی «باعث رشد کودکان در ابعاد مختلف فیزیکی، شناختی، عاطفی و اجتماعی، و تبدیل شدن آنها به فردی سالم‌تر، خلاق‌تر و توانمندتر می‌شود.»

شاه‌محمدی ابعاد و جزئیات این رشد را این‌گونه توصیف می‌کند:

۱. رشد فیزیکی

*توسعهٔ مهارت‌های حرکتی درشت: بازی در آب، نیاز به حرکات بزرگ و پیچیده دارد؛ مانند شنا کردن، پریدن و دویدن در آب که باعث تقویت عضلات بزرگ و بهبود هماهنگی بدن می‌شود.

*تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف: استفاده از اسباب‌بازی‌های کوچک در آب، گرفتن و رها کردن اشیا و بازی با آب باعث بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف مانند گرفتن، چنگ‌زدن و دستکاری اشیا می‌شود.

*افزایش تعادل و هماهنگی: حرکت در آب به بهبود تعادل و هماهنگی کودک کمک می‌کند. چون مقاومت آب نیاز به کنترل بیشتر بدن و تقویت حس وستیبولار (تعادل) دارد.

۲. رشد شناختی

*تقویت مهارت‌های حل مسأله: آب‌بازی شامل فعالیت‌هایی مانند ساختن سازه‌ها، پر و خالی کردن ظروف و مشاهدهٔ تغییرات در حجم و سطح آب است که مهارت‌های حل مسأله و تصمیم‌گیری را تقویت می‌کند.

*افزایش تمرکز و توجه: کودکان هنگام آب‌بازی نیاز به تمرکز بیشتری دارند تا فعالیت‌های خود را به‌درستی انجام دهند. این موضوع به بهبود توانایی تمرکز و توجه آنها کمک می‌کند.

*توسعهٔ خلاقیت و تخیل: آب‌بازی فرصت‌هایی برای خلق داستان‌ها و سناریو‌های خیالی فراهم می‌کند که باعث توسعهٔ خلاقیت و تخیل در کودکان می‌شود.

۳. رشد عاطفی

*کاهش استرس و اضطراب: آب‌بازی به‌طور طبیعی آرامش‌بخش است و به کاهش استرس و اضطراب کودکان کمک می‌کند. صدای آب و حس لمس آن تأثیر آرامش‌بخشی بر روان کودک دارد.

*افزایش احساس شادابی و نشاط: بازی در آب با ایجاد لحظات خوش و سرگرم‌کننده، احساس شادابی و نشاط را در کودکان افزایش می‌دهد.

*تقویت اعتماد به نفس: انجام فعالیت‌های مستقل در آب، مانند شنا کردن یا انجام بازی‌های مختلف، باعث افزایش حس اعتماد به نفس و استقلال در کودکان می‌شود.

۴. رشد اجتماعی

*توسعهٔ مهارت‌های ارتباطی: آب‌بازی معمولاً به‌صورت گروهی انجام می‌شود و کودکان را ترغیب به ارتباط و تعامل با همسالان خود می‌کند که منجر به بهبود مهارت‌های ارتباطی آنها می‌شود.

*تشویق به همکاری و کار گروهی: انجام بازی‌های گروهی در آب مانند مسابقه‌ها یا ساختن سازه‌ها، باعث تقویت روحیهٔ همکاری و کار گروهی در کودکان می‌شود.

*توسعهٔ مهارت‌های اجتماعی: تعامل با دیگران در طول آب‌بازی به کودکان کمک می‌کند مهارت‌های اجتماعی خود را بهبود ببخشند و بتوانند بهتر با همسالان خود همکاری و تعامل کنند.

چند روش آب‌بازی در خانه

با وجود این همه مزایا ممکن است بعضی والدین خانه‌های آپارتمانی را مناسب این‌گونه بازی ندانند. اما شاه‌محمدی پیشنهاد‌هایی عملی برای آب‌بازی کودکان در آپارتمان دارد:

۱. حمام آبی با اسباب‌بازی‌ها

وان حمام (یا لگن بزرگی) را با آب گرم پر کنید و اسباب‌بازی‌های ضدآب (مانند اردک پلاستیکی، قایق کوچک، فنجان و ظروف پلاستیکی) را داخلش قرار دهید. کودکان می‌توانند با اسباب‌بازی‌ها بازی کنند، آب را جابه‌جا کنند و داستان‌های خیالی بسازند.

۲. استخر بادی کوچک

استخر بادی را در حمام پر از آب کنید و اسباب‌بازی‌های آبی را داخلش قرار دهید. همراهی والدین در این فعالیت لازم است.

۳. بازی با حوضچه‌های آبی

چند حوضچهٔ کوچک پلاستیکی را پر از آب کنید و اسباب‌بازی‌های مختلف (مانند قاشق‌ها، فنجان‌ها و حیوانات پلاستیکی) را در آن قرار دهید. کودک با انتقال آب بین حوضچه‌ها و بازی با اسباب‌بازی‌ها سرگرم می‌شود و مفاهیمی مثل حجم، اندازه، کوچک، بزرگ و... را یاد می‌گیرد.

۴. نقاشی با آب

قلم‌موی نقاشی را در آب فرو کنید و به کودک اجازه دهید روی سطح صاف (مانند دیوار یا کف حیاط) نقاشی بکشد. این فعالیت هم سرگرم‌کننده است و هم به تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف کودک، هماهنگی چشم و دست و خلاقیت او کمک می‌کند.

۵. آب‌بازی با بطری‌های اسپری

بطری‌های اسپری را با آب پر کنید و به کودک بدهید تا با اسپری کردن آب بر روی گیاهان، دیوار‌ها یا حتی همدیگر بازی کنند.

۶. مسابقهٔ قایق‌سازی و شناور کردن

به کودک کمک کنید تا با استفاده از بادکنک و نی، قایق‌هایی بسازد که روی آب شناور شوند. این قایق‌ها را با همراهی کودک در یک حوضچه یا وان آب شناور کنید. اگر قایق را کمی به روغن آغشته کنید، در آب غرق نمی‌شود.

۷. ساخت آبرنگ طبیعی

گل‌ها و گیاهان رنگارنگ را با استفاده از هاون خرد کنید و سپس آب به آن اضافه کنید. کودکان می‌توانند با استفاده از این آبرنگ‌های طبیعی روی کاغذ نقاشی کنند.

۸. آب‌بازی با حباب‌ها

محلول حباب‌ساز (مثل مخلوط آب و صابون) را همراه با کودکان تهیه کنید تا آنها با چوب‌های حباب‌ساز، حباب‌های بزرگ و کوچک بسازند.