پروانه در رشت پرواز کرد

به گزارش مجله خبری نگار، پروانه معصومی ـ بازیگر سینما و تلویزیون دیروز در بیمارستانی در شهر رشت درگذشت.

بازیگری با بیش از نیم قرن فعالیت هنری که در همه این سال‌ها در حافظه ایرانیان به عنوان چهره‌ای موقر و بازیگری خلاق و با اخلاق ثبت شده است. پیکر پروانه معصومی پس از انتقال به تهران روز چهارشنبه (۸ آذر ماه) در امامزاده ابوطالب فرحزاد به خاک سپرده می‌شود. سیدمهدی حقی از نزدیکان پروانه معصومی در گفتگو با ایسنا، با اعلام جزئیاتی از مراسم تشییع پیکر این هنرمند، بیان کرد: سه‌شنبه، ۷ آذرماه ساعت۱۰ صبح مراسم تشییع از ساختمان بیمارستان خاتم‌الانبیا (ص) به‌سمت شهرداری رشت برگزار می‌شود. پس از آن پیکر این هنرمند به تهران منتقل شده و در آرامگاه خانوادگی ایشان در امامزاده ابوطالب به خاک سپرده خواهد شد. حقی تأکید کرد: اراده خانم معصومی بر این بود که در امامزاده ابوطالب فرحزاد و در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شوند. او در عین حال یادآور شد: از سوی خانه هنرمندان تلاش بسیاری برای خاکسپاری ایشان در قطعه هنرمندان صورت گرفت، اما خانواده خانم معصومی تأکید داشتند ایشان در امامزاده ابوطالب به خاک سپرده شوند.

حضور در تلویزیون

از حضور در سریال «امام علی» (ع) تا بازی در «مسافر ری» و «یوسف پیامبر»

پروانه معصومی نخستین حضورش در تلویزیون به دهه ۶۰ برمی‌گردد. نخستین حضور معصومی در سریال «کوچک جنگلی» به کارگردانی بهروز افخمی بود؛ سریالی که سال ۶۶ از تلویزیون پخش شد. بعد از چند سال با داوود میرباقری همکاری داشت و در سریال «امام‌علی» (ع) بازی کرد. معصومی نقش «هاجر» همسر مالک اشتر را در سریال بازی می‌کرد. وی در گفت‌وگویی درباره حضورش در این سریال عنوان کرده: «زمانی در این مجموعه حاضر شدم که همه سکانس‌های این مجموعه ضبط شده بود و در ادامه صحنه‌های مربوط به من فیلمبرداری شد که ضبط تمامی این سکانس‌ها ۱۰ روز طول کشید.» «سوخته‌دلان» و «ایستگاه» از دیگر سریال‌هایی بودند که معصومی در اواخر دهه ۷۰ بازی کرد و «مسافر ری» داوود میرباقری از دیگر آثار شناخته‌شده‌ای بود که او در آن به ایفای نقش پرداخت. دهه ۸۰ جزو سال‌های پر کار معصومی در تلویزیون بود. دهه‌ای که با حضور در سریال «پلیس جوان» سیروس مقدم آغاز شد و با «ملکوت» محمدرضا آهنج به پایان رسید. او در این ۱۰ سال در ۱۲ سریال تلویزیونی بازی کرد که «یوسف پیامبر» فرج‌الله سلحشور شاخص‌ترین‌شان بود؛ سریالی که تکرارش، این شب‌ها از شبکه آی‌فیلم پخش می‌شود. همکاری با فریدون حسن‌پور، جمال شورجه، باشه آهنگر، شاهد احمدلو، عبدالحسن برزیده، رامبد جوان در این دهه دیده می‌شود.

حضور پروانه معصومی بعد‌ها در سریال‌های مناسبتی بیشتر دیده شد که «ملکوت»، «راز پنهان»، «مثل هیچ‌کس» و... ازجمله آنهاست. در سال‌های اخیر حضور پروانه معصومی در تلویزیون کمتر شده بود. او سال ۹۸ در سریال «شرایط خاص» وحید امیرخانی در نقش یک زن کارخانه‌دار بازی کرد؛ سریالی که به آنتن نوروز رسید و بعدتر و در سال ۱۴۰۰ در سریال «در کنار پروانه‌ها» به ایفای نقش پرداخت؛ سریال ۳۱ قسمتی به کارگردانی داریوش یاری که مهر‌ماه ۱۴۰۰ در شبکه ۲ روی آنتن رفت.

گزیده‌کار در دهه ۵۰، پرکار در دهه ۶۰

پروانه معصومی چگونه از سینمای روشنفکری به سینمای جریان اصلی پیوست

از معدود بازیگران زن سینمای قبل از انقلاب‌که پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم امکان فعالیت هنری یافت و قدر دید. پروانه معصومی در دهه ۵۰، بازیگر سینمای روشنفکری بود و به‌عنوان چهره‌ای بود که در آثار متفاوت و متمایز از سینمای جریان اصلی نقش‌آفرینی می‌کرد. به واسطه نقش‌های نجیبانه‌اش از معدود بازیگران زنی بود که در دهه ۶۰ به حضورش در سینمای ایران تداوم بخشید.

تصویر زن ایرانی در دهه ۵۰ با آنچه از زنان در فیلم‌های دهه ۶۰ به تصویر کشیده شد، به کل متفاوت بود. معصومی در دهه ۵۰ بازیگر ثابت فیلم‌های بهرام بیضایی بود و با هژیر داریوش و منوچهر انور نیز همکاری می‌کرد. پرسونای بازیگری معصومی در دهه ۵۰، هیچ نسبتی با تصویر غالب بازیگران زن سینمای فارسی نداشت. به همان نسبت که «غریبه و مه» و «کلاغ» فاصله‌ای بعید با محصولات سینمای فارسی و حتی با بخشی از فیلم‌های منسوب به جریان موج نو داشت، نقش‌های معصومی هم بی‌ربط به زنان سینمای فارسی بود. «رگبار» به‌واسطه بیان ملموس و قصه‌گویی کلاسیکش، در قیاس با فضای انتزاعی مثلا «غریبه و مه» بیشترین شهرت را برای پروانه معصومی به ارمغان آورد. همکاری‌های بعدی معصومی و بیضایی، خیلی دیده نشد. «غریبه و مه» پس از حضور در جشنواره جهانی تهران، در اکران عمومی با استقبال مواجه نشد. فیلم «کلاغ» هم آبان۱۳۵۷ در شرایطی اکران شد که چند روز بعد سینما‌ها در جریان رخداد‌های انقلاب، تعطیل شدند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در فاصله سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۲ تکلیف سینمای ایران نامعلوم بود و تغییر گسترده و مداوم مدیران سینمایی هم به این بلاتکلیفی دامن می‌زد. در آن سال‌ها یکی از پرسش‌های اصلی فیلمسازان این بود که چگونه باید زنان را در فیلم‌ها به تصویر کشید؟

مثال معروف این بلاتکلیفی و پرسش هم فیلم «سفیر» ساخته فریبرز صالح است که نه‌تن‌ها هیچ بازیگر زنی نداشت که در صحنه‌های بازار کوفه‌حضور داشته باشد حتی در لانگ‌شات‌هم خبری از زنان نبود. ابهام و بلاتکلیفی درباره تصویر زن در سینمای ایران فقط منحصر به فیلمسازان نبود و حتی مدیران هم تصویر روشنی از این ماجرا در ذهن نداشتند. احتمالا به همین دلیل تا جشنواره چهارم فیلم فجر، جایزه بهترین بازیگر زن اهدا نمی‌شد. در سومین جشنواره فیلم فجر، پروانه معصومی برای بازی در فیلم «گل‌های داوودی» لوح زرین بهترین بازیگر را گرفت و نامش به‌عنوان نخستین زنی که جایزه جشنواره فجر را گرفته ثبت شد.

این دورانی است که پروانه معصومی تبدیل به پرکارترین بازیگر زن سینمای ایران شده بود و با فیلمسازان بسیاری همکاری می‌کرد؛ از کارگردان‌های سینمای روشنفکری قبل از انقلاب، چون جلال مقدم و ناصر تقوایی تا سینماگران نسل انقلاب مانند رسول صدرعاملی و سیامک شایقی. دهه ۶۰ دهه درخشش پروانه معصومی به‌عنوان بازیگر سینمای جریان اصلی بود. تنوع نقش‌هایش در این سال‌ها کمتر مورد اشاره قرار گرفته است. مثلا میان نقش‌آفرینی معروفش در ملودرام پرفروش «گل‌های داوودی» به مادری نگران تا «راه دوم» حمید رخشانی، یکی از متفاوت‌ترین ملودرام‌های دهه ۶۰، به‌عنوان زن متعلق به طبقه متوسط شهری که با همسرش اختلاف دارد، فاصله زیادی بود. سال۱۳۶۶ و در ششمین جشنواره فیلم فجر پروانه معصومی برای دومین بار جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن‌فیلم های «جهیزیه برای رباب» و «شکوه زندگی» را برد. برای ۲ نقشی که تفاوت‌های محسوسی با یکدیگر داشتند.

جهیزیه برای رباب ساخته سیامک شایقی فیلم رئالیستی محبوب منتقدان دهه ۶۰ و شکوه زندگی به کارگردانی حسن محمدزاده، ملودرامی تجاری بود. از نقش‌های مهم معصومی در این سال‌ها جز «ناخدا خورشید» تقوایی که از بهترین‌های سینمای پس از انقلاب است، باید به «خارج از محدوده» بنی‌اعتماد اشاره کرد. «طوبی» خسرو ملکان فیلمی که با محوریت حضور زن شکل گرفته بود و حضور معصومی در آن پررنگ بود، موفقیتی در گیشه نیافت.

«سال‌های خاکستر» و «تماس» آخرین فیلم‌های معصومی در دهه ۶۰ بودند که در فیلم تماس، معصومی علاوه بر بازیگری، طراحی صحنه و لباس فیلم را هم بر عهده داشت. پایان دهه ۶۰ پایان دوران پرکاری معصومی در سینمای ایران بود.

در ابتدای دهه ۷۰ در «ناصرالدین شاه اکتور سینما» به نقطه آغاز دوران شهرت و فعالیت حرفه‌ای‌اش بازگشت و نقش آتیه فیلم «رگبار» را بازآفرینی کرد. از دهه ۷۰ پروانه معصومی از بازیگر سینما به بازیگر سریال‌های تلویزیونی تغییر مسیر داد. تعداد فیلم‌های سینمایی‌اش به مرور کمتر و کمتر شد و بیشتر از پرده سینما روی آنتن تلویزیون دیده شد.

علت زندگی در شمال

حقیقتش این است که در تهران خانه‌ای نداشتم و با موجودی‌ای که آن زمان داشتم شاید می‌توانستم یک آپارتمان خریداری کنم. آپارتمان‌نشینی را دوست ندارم و دوست دارم در هر موقعیتی که هستم آسمان بالای سرم را ببینم. به شمال آمدم تا استراحت کنم و آرامشم را داشته باشم.