علت گرایش به خودارضایی در کودکان چیست؟ چه باید کرد

به گزارش مجله خبری نگار، طبیعتِ کودک ایجاب می‌کند که تمایلاتِ جنسی و کنجکاوی خود را برای درک تفاوت‌های موجود بین جنسیت‌ها، از طرق مختلف ابراز کند. چگونگیِ این اقدام، به فرآیند رشد کودکان وابسته است. از همین رو، تشخیص و درکِ تمایز بین یک «رفتار جنسی نرمال» و یک «رفتار جنسی غیرنرمال» در هر گروه سنی می‌تواند از اهمیت بالایی برخوردار باشد.

پیش از هر چیز باید توجه داشت که اِبراز تمایلات جنسی از طریق یک رفتار جنسی نرمال و سالم، از جنبه‌های اساسیِ «انسان بودن» محسوب می‌شود. این کاملا طبیعی است که کودکان هم‌راستا با رشد و توسعه‌ی فردی در تمام زمینه‌ها، بر وسعتِ ادراکِ خود از تمایز‌ها و تمایلات جنسی بیفزایند. اما به نظر می‌رسد برخی از رفتار‌های جنسی کودکان در طیفی خارج از محدوده‌ی نرمال طبقه‌بندی می‌شوند. والدین می‌توانند با درکِ چرایی و چگونگیِ این رفتار‌ها در کودکان، به کلید اصلی حل بحران دست یابند. این موضوع، رویکرد اصلی این مقاله در پرداختن به مقوله‌ی «خودارضایی در کودکان» است.

محققان دریافته‌اند ۹۴ درصد از مردان و ۸۵ درصد از زنان در طول زندگی‌شان خودارضایی کرده‌اند. پرداختن به این موضوع، از آن جهت از اهمیت فراوانی برخوردار است که «خودارضایی» معمولا از آن دسته موضوعات ممنوعه به حساب می‌آید که کمتر کسی قصد دارد در مورد آن صحبت کند و این محدودیت در کودکان بسیار شدیدتر است. همین موضوع باعث شده است که مواجهه‌ی نادرست و غیراصولی برخی والدین با مقوله‌ی خودارضایی در کودکان، به پدید آمدنِ بحران‌های خانوادگی و حتی تهدید سلامت یا آینده‌ی جنسی فرزندان منجر شود.

«خودارضایی» چیست؟

«خودارضایی» به معنای تحریک اندام تناسلیِ خود به قصد کسب لذت و آرامش است. کودکان در طی خودارضایی، ممکن است خود را با دست یا دیگر وسایل مالش دهند. نکته‌ی قابل‌توجه این است که «خودارضایی» با «بررسی طبیعی اندام تناسلی» متفاوت است. بررسی طبیعی اندام تناسلی معمولا در کودکانِ دو ساله و هنگام حمام کردن مشاهده می‌شود؛ نوعی معاینه‌ی طبیعی و فردی به قصد کنجکاوی.

اما در فرآیند خودارضایی، کودک معمولا گیج، برافروخته و کاملا مشغول به نظر می‌رسد. یک کودک ممکن است چند مرتبه در روز یا تنها یک بار در هفته خودارضایی کند. لازم به ذکر است که کودکان در هنگام خواب‌آلودگی، بی‌حوصلگی یا در هنگام تماشای تلویزیون و لحظات استرس‌زا بیشتر خودارضایی می‌کنند. همچنین در صورتی که کودکان در برابر تمایل به خودارضایی قادر به مقاومت نباشند و تاثیرات گسترده‌ای بر زندگی روزمره‌ی آن‌ها برجای بگذارد، به این شرایط «خودارضایی اجباری» می‌گویند.

خودارضایی در کودکان

«رفتار‌های جنسی غیرنرمال» در کودکان کدامند؟

در صورتی که کودکان و نوجوانان، رفتار‌های زیر را از خود بروز دهند، نیاز به «ارزیابی» دارند. مقصود از ارزیابی، حصولِ درک و شناخت در مورد چراییِ این رفتارهاست. این تشخیص غالبا به یک ارزیابی تخصصیِ روانشناختی یا پزشکی نیاز دارد.

کودکان صفر تا چهار سال

* «خودارضایی اجباری» تا حدی که باعث آسیب به خود شود.

* تظاهر به داشتنِ فعالیت جنسی یا شبیه‌سازیِ آن

* وادار ساختنِ سایر کودکان به فعالیت جنسی

* دست زدن به اندام تناسلی دیگران

کودکان پنج تا نُه سال

* به‌طور قابل‌توجهی درگیر رفتار جنسی با کودکانِ کوچک‌تر از خود باشد.

* با حیوانات رابطه‌ی جنسی داشته باشد.

* تمایل به ورود به اتاق خواب کودکان (به قصد برقراری تماس یا فعالیت جنسی با کودک دیگر)

کودکان ۱۰-۱۳ سال

* خودارضایی اجباری

* مجبور کردنِ دیگران به فعالیت جنسی

* مبادله‌ی پول یا کالا به‌منظورِ فعالیت جنسی

* ارسال یا انتشار تصاویر جنسی از خود یا شخص دیگر

خودارضایی در سنین مختلف

چرا کودکان خودارضایی می‌کنند؟

«خودارضایی» بعضا رفتاری طبیعی در بسیاری از کودکان نوپا و پیش‌دبستانی است. بر اساس آمار، یک‌سوم کودکان در این گروه سنی و در حین واکاوی بدن «خودارضایی» را کشف می‌کنند. اغلبِ کودکان صرفا به این دلیل که از «خودارضایی» احساس خوبی دریافت می‌کنند، به این عمل ادامه می‌دهند. اما نوزادان غالبا به دلیل عدم رضایت از چیزی- مانند برداشتن پستانک- شروع به خودارضایی می‌کنند. شاید تکان‌دهنده باشد که بدانیم نوزادان در اوایل دوران کودکی، اندام تناسلی خود را کشف می‌کنند. به‌طور دقیق‌تر، نوزادان این کاوش را از شکم مادرشان آغاز می‌کنند و این یک بخش بسیار طبیعی از رشد انسان محسوب می‌شود. نوزادان قبل از یک سالگی شروع به لمس یا گرفتن اندام تناسلی خود می‌کنند. لازم به ذکر است که این رفتار «خودارضایی» به حساب نمی‌آید و نوعی کاوش نوزاد از بدن خود، از لحظه‌ی شروع تواناییِ تکان دادن اندام‌هایش محسوب می‌شود. هرچند که این واکاوی ممکن است در نهایت به تحریک تناسلی منجر شود.

تحقیقات نشان داده است که نوزادان تا سن دوسالگی و تا زمانی که از نظر فیزیولوژیکی بتوانند خودارضایی کنند، از تکان دادن اندام تناسلی برای تحریک و لذت بردن خود استفاده می‌کنند. هر چند که مطالعاتی وجود دارد که در قالب آن بیان می‌شود که نوزادان زیرِ دو سال قادر به خودارضایی هستند، اما مطالعات دیگر این موضوع را رد می‌کنند و آن را تنها نوعی بازی با اندام تناسلی می‌دانند.

اما کودکان تا سه‌سالگی می‌توانند از طریق خودارضایی ارگاسم را تجربه کنند. پسرها، در حالی که مشغول فعالیت‌های دیگری مانند استحمام یا تماشای تلویزیون هستند، شروع به گرفتن و نوازش آلت تناسلی خود می‌کنند یا اندام تناسلی خود را روی سطوح صاف می‌مالند. آن‌ها این اقدام را تا زمانی انجام می‌دهند که به ارگاسم برسند. این فرآیند در دختر‌ها نیز از طریق لمس اندام تناسلی صورت می‌پذیرد. آن‌ها با تحریک کلیتوریس و واژن یا تکان دادن خود بر روی اجسام نرم (مانند پتو، عروسک یا اسباب‌بازی‌ها) به دنبال کسب یک تجربه‌ی لذت‌بخش یا رسیدن به ارگاسم هستند. تمام این احساسات جدید یا لحظات لذت‌بخش در کودکان، برای والدین و مراقبان قابل ردیابی هستند و می‌توانند سوالاتی را در مورد تمایلات جنسی کودکان ایجاد کند.

کودکان کمتر از چهار سال غالبا با برهنه بودن احساس راحتی می‌کنند، از لمس اندام تناسلی خود، دیگر کودکان یا بزرگسالانِ آشنا (مخصوصا پدر) لذت می‌برند، به لمس سینه‌ی زنان علاقه نشان می‌دهند و تمایل دارند تا بزرگسالان را در زمان تعویض لباس تماشا کنند.

کودکان زیر پنج سال ممکن است در مقابل دیدگانِ اطرافیان خودارضایی کنند؛ زیرا کودک در چنین سنی همچنان قادر به تحلیل این موضوع نیست که چنین عملی از لحاظ اجتماعی قابل‌قبول نیست. البته که کودکانِ بزرگتر از پنج سال نیز ممکن است در ملاءعام خودارضایی کنند، اما احتمال آن کمتر است.

بسیاری از نوجوانان و بزرگسالان بر اساس چیزی که به خاطر می‌آورند، گزارش می‌دهند که اولین احساسِ لذت‌بخش تناسلی، جاذبه‌ی جنسی یا ارگاسم خود را بین سنین سه تا پنج‌سالگی تجربه کرده‌اند. مطالعات نشان داده است که در این گروه سنی، کودکان در اوایل دوران کودکی این خاطرات را به‌وضوح ذخیره و حفظ می‌کنند، حتی اگر تجربیات دیگری قبل از سه‌سالگی داشته باشند.

این رفتار‌ها در کودکان پنج تا نه سال به شیوه‌ای دیگر رخ می‌دهد. کودکان در این سن هنگام رفتن به توالت یا دوش گرفتن، شروع به حفظ حریم خصوصی می‌کنند و به کنجکاوی و طرح سوال در مورد مسائل جنسی می‌پردازند.

دلایل خودارضایی در کودکان

همچنین کودکان ده تا سیزده سال، غالبا به گفتار جنسی روی می‌آورند، جملات‌شان با اصطلاحات جنسی همراه است و به روابط دوست‌دختر- دوست‌پسر علاقه نشان می‌دهند.

خودارضایی یکی از رایج‌ترین رفتار‌های جنسی است که والدین در مورد آن غالبا دچار تشویش و سردرگمیِ فراوان می‌شوند. از آنجایی که خودارضایی در لحظه به تسکین روان می‌انجامد و یک رفتار «خودآرام‌بخش» به حساب می‌آید، بنابراین این عمل هنگام استرس و عدم آرامش کودکان می‌تواند افزایش یابد. خودارضایی کودکان معمولا در موقعیت‌هایی مانند طلاق والدین یا اختلاف در مورد حضانت کودک بیشتر می‌شود.

کودکان در سنین مختلف، رفتار‌های جنسی طبیعی از خود نشان می‌دهند که هر کدام از این موارد می‌تواند در صورت تشدید به خودارضایی ختم شود. از طرفی دیگر، درگیری‌های لفظی و فیزیکیِ دائمی بین والدین می‌تواند با تشدید استرس در کودکان، بستر را برای خودارضایی آن‌ها فراهم کند.

یکی دیگر از محرک‌های مهم خودارضایی می‌تواند «تروما» باشد؛ به این معنا که کودک تحت سوء‌استفاده‌ی جنسی قرار گرفته باشد. یک کودک، نوجوان یا بزرگسال ممکن است حول رفتار‌ها یا مضامین مرتبط با تجربیات تروماتیک خود رفتار کند. اگرچه ممکن است عجیب به نظر برسد، اما برای هر یک از ما و مخصوصا کودکان طبیعی است که خود را در موقعیت‌هایی قرار دهیم که در اصل تلاشی ناخودآگاه برای پردازش تروما‌های ما باشد و یکی از این موقعیت‌ها «خودارضایی» است. در صورتی که احساس می‌کنید خودارضاییِ کودک شما برآمده از تجربیات تروماتیک اوست، بهتر است این موضوع را از طریق یک روانشناس پیگیری کنید.

چه باید کرد؟

باید به این نکته توجه داشت که کودکان، به تنبیه یا فشار برای توقف کامل خودارضایی واکنش نشان می‌دهند. از همین رو، درک دلایل مختلف رفتار‌های جنسیِ کودکان بسیار مهم است. زیرا کودکان زبان، تجربه یا تواناییِ لازم را برای کمک گرفتن در اختیار ندارند و این بزرگسالان هستند که باید واکنش‌ها و رفتار‌ها را با شناخت و دقت فراوان تفسیر و بررسی کنند که آیا رفتار مذکور از محدوده‌ی نرمال فراتر رفته است یا خیر؟

همانطور که گفته شد، موقعیت‌های استرس‌زا باعث افزایش خودارضایی در کودکان می‌شود، به همین دلیل، والدین باید همواره در جستجوی پاسخ این سوال باشند که چه چیز‌های دیگری ممکن است باعث استرس کودک شما شود و او را به‌سمت خودارضایی سوق دهد؟

از آنجایی که اندام تناسلی اساسا به‌نحوی طراحی شده است که هنگام لمسِ آن احساس خوبی را به همراه داشته باشد، بنابراین «خودارضایی» را می‌توان یک «رفتار هنجاری» به حساب آورد؛ رفتاری که در قالب کنکاشِ بدن، بخشی از فرآیند رشد محسوب می‌شود. نقش والدین در این مسیر آن است که به فرزندان خود کمک کنند تا «مرز‌های سالم» این نوع لمس را شناسایی کنند.

° کودکان خردسال (کمتر از سه سال) عمدتا درک صحیحی از نحوه‌ی رفتار در جمع ندارند. آن‌ها ممکن است در جمع برهنه شوند یا اندام تناسلی خود را لمس کنند. والدین باید بدانند که کودکان در این سن به‌ندرت می‌توانند اِلِمان‌های جنسی را تصور کنند و هنگام لمس خود فقط از یک «حس فیزیکی جدید» لذت می‌برند. در چنین شرایطی، بهتر است والدین با آن‌ها صحبت کنند و به آن‌ها توضیح دهند که برهنگی و دست زدن به اندام تناسلی در حضور دیگران، از سوی بزرگسالان نیز انجام نمی‌شود و متعاقبا برای کودکان نیز حرکت مقبولی به حساب نمی‌آید.

° تماس فیزیکی با کودک خود را افزایش دهید. برخی از کودکان اگر در طول روز بیشتر در آغوش گرفته شوند، کمتر خودارضایی خواهند کرد. سعی کنید مطمئن شوید که فرزندتان، هر روز حداقل یک ساعت محبت فیزیکی از شما دریافت می‌کند. از همین رو، بهتر است والدین در رابطه‌ی خود با کودکان محبت بیشتری به خرج دهند، موهایشان را بهم بزنند، آن‌ها را در آغوش بگیرند و با کلام خود به آن‌ها آرامش ببخشند.

افزایش تماس فیزیکی با کودک

° در مورد کودکان دبستانی یا سنین چهار تا هشت سال، موضوع کمی متفاوت است. این کودکان همزمان با ورود به مدرسه، نسبت به رفتار‌ها و فرهنگ‌های مختلف آشنا می‌شوند و شرایطی ساده‌تر برای گفتگو در مورد خودارضایی می‌یابند. کودکان در این سن، در مواجهه با احساس تنهایی یا طردشدگی از جانب همکلاسی‌هایشان ممکن است به خودارضایی روی بیاورند. اما آرامش ناشی از خودارضایی در کودکان دبستانی عمدتا به پنهان کردن رفتار و احساسات آن‌ها از بزرگسالان منجر می‌شود. والدین باید توجه داشته باشند که از مطرح کردن «موضوع خودارضایی» اجتناب نکنند. در صورت اجتناب از این موضوع، والدین باعث گسترش احساس گناه و شرم در کودک می‌شوند که این احساس از هر چیز دیگری برای کودکان مخرب‌تر است. هر چه کودک در طول دوران کودکی خود شرم یا احساس گناه بیشتری را تجربه کند، آسیب بیشتری به عزت‌نفس و خودآگاهی او وارد می‌شود. عزت‌نفس پایین یا خودآگاهی ضعیف می‌تواند به انواع عوارض جانبی ناسالم در بزرگسالی منجر شود؛ عوارضی مانند اعتیاد، شرم بدنی، بی‌بند‌وباری جنسی، بیماری‌های روانی، مشکلات جنسی و غیره.

° مکالمه‌ی شما با کودک‌تان در مورد خودارضایی، نباید به صورت توصیفی و مستقیم باشد. اما از طرفی دیگر، این مکالمات نباید به‌قدری مبهم باشد که کودکان در فهمِ چیستیِ بحث دچار مشکل شوند. والدین باید با یک لحن طبیعی و به‌سادگی توضیح دهند که چگونه برخی از قسمت‌های بدن، هنگام لمس احساس خوبی را به همراه دارند. این شروع، می‌تواند به والدین کمک کند تا زمینه برای گفتگو‌های آتی و صادقانه هموار شود. در ادامه، والدین می‌توانند به تشریح مرزها، باید‌ها و نباید‌های این نوع لمس بپردازند. اهمیت گفتگو با فرزندان در مورد خودارضایی زمانی مشخص می‌شود که کودکان عمدتا هیچ پیش‌زمینه‌ای در مورد احساسات خود ندارند و اساسا نمی‌دانند چه چیزی خوب است و چه چیزی خوب نیست. عدم گفتگو در مورد چنین مسائلی باعث سردرگمی فرزندان‌تان می‌شود.

° والدین باید به‌طور جدی از محکوم ساختن فرزندان خودداری کنند. این شامل هرگونه نگاه غضبناک، گریستن یا دادو‌فریاد است. والدین باید از ممانعت کلامی، به کار بردن لحن و واژگان قهرآمیز و همچنین تنبیه به دلیل خودارضایی به‌شدت خودداری کنند. این‌گونه رفتار‌ها منجر به جنگ قدرت می‌شود که والدین را در این مسیر عمدتا مغلوب می‌سازد. از بزرگترین آسیب‌هایی که والدین می‌توانند به کودکان وارد کنند به کار بردن چنین جملاتی است: «خودارضایی» زندگی جنسیِ تو را در آینده خراب می‌کند، مانع بچه‌دار شدن تو می‌شود یا روی کف دستت مو رشد می‌کند! درست است که والدین قصد دارند با ایجاد احساس شرمساری در کودکان، خودارضایی آن‌ها را متوقف کنند، اما حقیقت امر این است که ما به‌عنوان یک والد باید در راستای یک هدف والاتر، یعنی تربیت یک فرد بالغ و سالم عمل کنیم. پس بهتر است به جای ایجاد حس شرمساری، در جستجوی احساس تنهایی یا ترسِ کودک خود باشیم و از او در این رابطه سوال کنیم. کودکانی که در بسیاری از زمینه‌ها (خانه، دوستان، مدرسه و فعالیت‌های شخصی) احساس خوبی نسبت به خود دارند، احتمال کمتری دارد که به تحریکات تناسلی عادت کنند.

° بیش از اینکه به دنبال از بین بردن این رفتار در کودک‌تان باشید، بیشتر به دنبال یافتن ریشه‌های خودارضایی او باشید. اگر شما به‌عنوان یک والد بتوانید از فرزندتان در یافتن راه‌حل‌ها حمایت کنید، نیاز کودک به خودارضایی نیز کاهش خواهد یافت. پس زمانی که متوجه خودارضایی فرزندتان شدید، در نظر بگیرید که چرا انجام این کار برای او کاملا منطقی به نظر می‌رسد؟ پاسخ به این سوال باید شما را آماده کند تا با ترسیم یک طرح دقیق و شخصی، کودک خود را در این مسیر همراهی کنید.

° حواس‌پرتی را امتحان کنید. اگر در لحظات نامناسب دست‌های فرزندتان به‌سمت اندام تناسلی‌اش منحرف می‌شود، یک اسباب‌بازی یا کتاب مورد علاقه‌اش را همواره در دسترس داشته باشید تا در چنین لحظاتی آن را در اختیارش بگذارید. می‌توانید از او بخواهید تا در حل کردن یک پازل به شما کمک کند یا با شما بازی کند.

سرگرم کردن کودکان با اسباب بازی

سرگرم کردن کودکان با اسباب بازی

سخن پایانی

در صورتی که در زمینه‌ی مواجهه با خودارضایی کودکان خود در سنین مختلف سردرگم شده‌اید و در مورد علل و راهکار‌ها دچار تردید هستید، بهتر است از مراقبت‌های تخصصی، مانند بهره‌گیری از مشاوران و روانشناسان مجرب بهره‌گیری کنید. اگر فرزندتان در حضور دیگران خودارضایی می‌کند یا درصدد ارضا کردن کودک دیگری از این طریق ا‌ست یا حتی خودارضاییِ او موجب پدید آمدنِ علائم رفتاری یا احساسیِ شدیدی مانند انزوای اجتماعی، پرخاشگری و غمگینی شده است، ضروری‌ست که به دنبال کمک‌های تخصصی باشید. ما در «کلینیک نیک‌آرام» با بهره‌گیری از روانشناسانی که به‌طور تخصصی در این زمینه فعالیت می‌کنند، به کلیه‌ی ابهامات و سوالات شما پاسخ می‌دهیم و شما را در این مسیر از رشد و بلوغ جنسی فرزندان‌تان همراهی می‌کنیم.

منبع: نیک‌آرام