قوالی؛ موسیقی عرفانی با مخاطبان جهانی

به گزارش مجله خبری نگار، «علی مولا علی مولا علی دم دم» و «مست قلندر، مست قلندر علی علی» دو قوالی شناخته‌شده میان مردم کشور ماست که با طنین قدرتمند و تأثیرگذار نصرت فاتح علی‌خان یا همان نصرت فتحعلی‌خان از قوالان مشهور پاکستان اجراشده است. تعداد زیادی از ما هنوز از پس گذشت سال‌ها نوای استوار و باصلابت این خواننده پاکستانی را در ذهنمان حفظ کرده‌ایم. خواننده‌ای که به همراه گروهش با خواندن این موسیقی و حرکات خاص دست و صورت چنان شور و حالی را به ذهن و جان مخاطب می‌اندازد که فراموش کردن این موسیقی را ناممکن می‌کند.

اجرا‌های نصرت فاتح علی‌خان در شاخه هنر «قوالی» به شمار می‌آید. قوالی مترادف خنیاگری است و یکی از شاخه‌های موسیقی عرفانی محسوب می‌شود که امروز بیشتر در کشور پاکستان و هند رواج دارد. این موسیقی آمیخته با عبادت است و ریشه آن به سده هفتم بازمی‌گردد. بسیاری از کارشناسان موسیقی، خاستگاه اولیه آن را هندوستان می‌دانند و معتقدند در ادامه در پاکستان و دیگر بخش‌های خراسان بزرگ رواج پیدا کرد. اگرچه ماهیت قوالی در طول زمان تا حدودی حفظ شده، اما چندان هم خالی از تغییر نبوده است. به عقیده بزرگان قوالی، این موسیقی سرشار از ذکر خداوند و عبادت است و شعر در آن اهمیت بسیاری دارد. اجرا‌ها در قوالی همواره به‌صورت گروهی و زمان اجرای آن معمولاً بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه است. «عزیز میان» که از قوالان سرشناس پاکستان است، یکی از طولانی‌ترین قوالی‌ها را به مدت دو ساعت اجرا کرده است.

بداهه‌پردازی در اجرا‌های قوالی بسیار اتفاق می‌افتد و همین بداهه‌پردازی‌ها باعث می‌شود این آثار همیشه نو و تازه به نظر برسند. ریتم‌ها و فضای معنوی با ترکیب مفاهیم مذهبی باعث برقراری ارتباط لذت‌بخش خواننده و مخاطب می‌شود و شنوندگان اثر مانند خواننده از خود بی‌خود می‌شوند و گذر زمان را حس نمی‌کنند.

ساز‌هایی ازجمله قره‌نی، هارمونیه، سارنگ و طبله بیشتر در قوالی استفاده می‌شود، اما در ۱۰ سال گذشته رفته‌رفته پای ساز‌های جدید که در موسیقی دیگر کشور‌های جهان مرسوم است نیز به قوالی بازشده است.

تعداد زیادی از قوالان تا امروز شعر‌های مولانا، حافظ و خیام را در قالب قوالی اجرا کرده‌اند. نصرت فاتح علی‌خان اهل پنجاب پاکستان از موفق‌ترین خوانندگان این عرصه بود، همچنین عزیز میان خواننده و موسیقی‌دان اهل پاکستان باقدرت خوانندگی بالا، راحت فتحعلی‌خان (برادرزاده نصرت فتحعلی‌خان) و امجد فرید صبری اهل پاکستان ازجمله بزرگ‌ترین قوالان به شمار می‌آیند. علاوه بر این نام‌ها نسل جدید پاکستان هم حرف‌های زیادی برای گفتن در هنر قوالی دارد.

«معظم علی میرزا» ازجمله نوجوانان پاکستانی است که در سال‌های گذشته به یکی از چهره‌های سرشناس این هنر تبدیل شد. او باوجود سن کم خود توانسته در کنار بزرگان قوالی توجه بسیاری از کشور‌های جهان را دوباره به قوالی پاکستان در قالبی متفاوت جلب کند. برای بررسی وضعیت قوالی امروز پاکستان و آشنایی بیشتر با این هنرمند نوجوان پاکستانی با او گفتگو کرده‌ایم.

لطفاً درباره قوالی پاکستان توضیح دهید.

قوالی از گذشته‌های دور در پاکستان رواج دارد، البته به‌تازگی قوالی به مفهوم گذشته کمتر شده و قوالی امروز با گذشته تفاوت‌هایی دارد، اما هنوز در زیارتگاه‌ها و محل‌های خاصی به‌صورت شبانه‌روزی و بی‌وقفه قوالی اجرا می‌شود. در قوالی، خوانندگان، بیشتر به بیان فضایل حضرت محمد (ص)، امام علی (ع) و پناه آوردن به خداوند متعال می‌پردازند. تا امروز قوال‌های مشهوری در پاکستان فعالیت داشته‌اند که استادان «نصرت فاتح علی‌خان» و «عزیز میان» از آن جمله هستند. نصرت فاتح علی‌خان برای اجرای قوالی به کشور‌های زیادی سفرکرده است. شور، شوق و حرارت خوانندگی این استاد بزرگ، نوجوانان زیادی مانند من را برای ورود به این عرصه تشویق کرده است.

درباره آثاری که خودتان خوانده‌اید توضیح دهید.

یکی از آثاری که بنده آن را در بیان فضایل پیامبر (ص) و امام علی (ع) و التجا به درگاه خداوند خوانده‌ام قطعه «تو کریمی» است که از میان دیگر آثارم بیشتر شنیده‌شده است. در قوالی التجا به درگاه خداوند به این دلیل انجام می‌شود که پروردگار متعال، حاجت ما را روا کند.

چه ساز‌هایی در قوالی به کار می‌رود؟

قوالی بیشتر به‌صورت هارمونی اجرا می‌شود و تعداد ساز‌ها در این نوع از موسیقی بسیار گسترده است. مهم‌ترین ساز‌ها در قوالی قره‌نی، هارمونیه و طبله است.

تا امروز در چه کشور‌هایی اجرا داشته‌اید؟

تا امروز برای اجرا به دبی، عراق، سوریه، پاکستان، آفریقا، تانزانیا و ایران سفر کرده‌ام. تا زمانی که به ایران نیامده بودم فکر می‌کردم قوالی در ایران شناخته‌شده نیست، اما پس از دو بار سفر به ایران متوجه شدم که بسیاری از ایرانی‌ها نه‌تن‌ها با قوالی آشنایی خوبی دارند بلکه بزرگان قوالی مثل نصرت فاتح علی‌خان و قوالی‌های مشهور او را می‌شناسند و تعدادی از آثار این قوال بزرگ را شنیده‌اند؛ و سخن پایانی
بعد از هر بار سفرو اجرا در ایران با شور و اشتیاق بیشتری از سوی مردم برای شنیدن قوالی مواجه می‌شوم و این شور و اشتیاق برای من خوشحال‌کننده است. علاقه مردم ایران به قوالی همیشه برای من حس و حال خوبی را به همراه دارد.

منبع: خراسان