نیم نگاهی به الهه پررمز و راز رومی و پیروانش

به گزارش مجله خبری نگار، سال ۱۹۵۴، وقتی یک سر بزرگ از جنس سنگ مرمر در جریان ساخت و ساز یک ساختمان کشف شد، لندن به کانون شگفتی باستان‌شناسی تبدیل شد. خیلی زود مشخص شد این سر متعلق به مجسمه‌ی یک الهه رومی به نام میترا است که فرقه‌ی مرموزی آن را می‌پرستیدند.

این فرقه بین قرن‌های اول و چهارم پس از میلاد در امپراتوری روم گسترش یافته بود. به رغم کشف معابد مخفی این فرقه که امیدی برای کشف رمز و راز‌های میترا است، درباره‌ی این فرقه و نحوه پرستش آن هنوز اطلاعات نسبتاً کمی در دست است. با این حال، در مطلب پیش رو ۱۰ حقیقت درباره‌ی این آیین رازآمیز را می‌خوانید.

۱. فرقه‌ی مرموز، یک ایزد گاوکُش به نام میترا را می‌پرستید

در تندیس‌ها و حجاری‌های یافت شده‌ای که میترا (Mithras) را به تصویر کشیده‌اند، او را در حال کشتن یک گاو مقدس نشان می‌دهند، اگرچه باستان‌شناسان و مورخان امروز اطمینان ندارند معنای آن چیست. در ایران، میترا بزرگ‌ترین ایزد پیش از پیدایش زرتشت است و از دیرباز، پرستش این ایزد در میان طوایف آریایی مرسوم بوده و پیروان بسیاری داشته است. میترا در ایران خدای خورشیدِ در حال طلوع، قرارداد‌ها و دوستی بود و در حال ناهار خوردن با خدای خورشید یا سُل (Sol) نشان داده میشد. میترا نگهبان تغییر منظم فصول و نظم کائنات بود. نقش او با نقش سُل در هر دو سیستم باور رومی و ایرانی هم‌پوشانی داشت.

۲. میترا نشات‌گرفته از ایران بود

میترا شخصیتی ستودنی در مذهب زرتشت خاورمیانه‌ای بود. وقتی ارتش امپراتوری روم به غرب بازگشتند، فرقه‌ی میترا را با خودشان به روم آوردند. نسخه‌ی دیگری از این ایزد برای یونانی‌ها شناخته‌شده بود و همین امر دنیای ایرانی و یونانی‌رومی را به هم نزدیک می‌کرد.

۳. فرقه‌ی مرموز میترا نخستین بار در قرن یکم در روم ظاهر شد

مقرّ این فرقه در روم بود، اما به سرعت در ۳۰۰ سال بعدی در سراسر امپراطوری گسترش یافت و عمدتاً تاجران، سربازان و مجریان امپراتوری را جذب خود می‌کرد. تنها مردان اجازه ورود به این فرقه را داشتند. شاید همین امر بخشی از دلیل جذب سربازان رومی به این فرقه شده بود.

۴. اعضای فرقه در معابد زیرزمینی ملاقات می‌کردند

یک میترائیوم (یا مهرکده) با نقاشی دیواری در کاپوآی ایتالیا که ایزد گاوکش را به تصویر می‌کشد

میترائیوم‌ها (یا مهرکده‌ها) فضا‌های خصوصی، تاریک و بدون پنجره‌ای بودند که هدف از ساخت آن‌ها تکرار همسانِ صحنه‌ی اسطوره‌ای میترا در حال کشتن یک گاو مقدس (تاروکتونی: گاوکُشی) درون غار بوده است. داستانی که در آن میترا گاو را می‌کشد ویژگی بارز میترائیسم رومی است که در تصاویر خاورمیانه‌ای اصلی از این ایزد دیده نشده است.

۵. رومی‌ها به این فرقه میترائیسم نمی‌گفتند

نویسندگان عصر روم با عباراتی نظیر «اسرار میترایی» به این فرقه اشاره می‌کردند. «اسرار رومی» فرقه یا سازمانی بود که عضویتش محدود به کسانی بود که با رازداری وارد فرقه شده و با همین ویژگی توصیف می‌شدند. بدین لحاظ، سوابق مکتوب کمی در توصیف این فرقه وجود دارد و همین امر به مرموز ماندن این فرقه کمک کرده است.

۶. برای ورود به این فرقه باید مجموعه‌ای از تشریفات را پشت سر می‌گذاشتند

برای اعضای فرقه، قانون سختی شامل ۷ وظیفه‌ی مختلف وجود داشت که کشیشان مهرکده معین کرده بودند و پیروان فرقه برای پیشرفت باید آن‌ها را با موفقیت پشت سر می‌گذاشتند. موفقیت در این آزمون‌ها برای اعضای فرقه به معنای برخورداری از محفاظت الهیِ خدایان دنیوی بود.

موزاییکی با شمشیر، هلال ماه، هسپروس/فسفر و چاقوی هرس، قرن دوم پس از میلاد. این‌ها نماد‌های سطح پنجم ورود به فرقه بودند.

۷. یافته‌های باستان‌شناسی منبع اصلی آگاهی امروز درباره‌ی میترائیسم بوده‌اند

دیدن مکان‌ها و مصنوعات آن دوران نشان می‌دهد این فرقه‌ی اسرارآمیز چگونه در سراسر امپراتوری رومی پرستش میشد. این یافته‌ها شامل ۴۲۰ سایت، حدود ۱۰۰۰ نسخه‌ی خطی، ۷۰۰ تصویر که صحنه‌ی گاوکشی را نشان می‌دهند و حدود ۴۰۰ بنای تاریخی می‌شود. با این حال، حتی معنای این گنجینه از منابع درباره‌ی این فرهنگ مرموز همچنان محل بحث و مناقشه است و همچنان رمز و راز میتراییسم برای هزاره‌ی بعدی هم کشف‌نشده باقی می‌ماند.

۸. لندن رومی هم میترای اسرارآمیز را می‌پرستید

مجسمۀ میترا که در نیمۀ قرن بیستم در لندن کشف شد

در ۱۸ سپتامبر ۱۹۵۴، یک سر از جنس مرمر متعلق به مجسمه‌ای از میتراس زیر خرابه‌های لندنِ پس از جنگ کشف شد. این سر را متعلق به میترا می‌دانند، چون او معمولاً کلاهِ دوکی‌شکل و نرمی به نام کلاه فریگی به سر داشت. در قرن سوم پس از میلاد، یک لندنیِ رومی جنب رودخانه‌ی والبروک که هم‌اکنون از بین رفته، معبدی برای میترا ساخته بود. این یافته‌ی قرن بیستمی منجر به این شد که باستان‌شناسان تایید کنند این سازه‌ی زیرزمینی در واقع معبدی است که وقف میترا شده است. این یافته به یکی از مهمترین رویداد‌ها در تاریخ باستان‌شناسی بریتانیا تبدیل شده است.

۹. تصور می‌شود میترا را در روز کریسمس جشن می‌گرفتند

برخی مورخان باور دارند که پیروان میترا او را در ۲۵ دسامبر هر سال جشن می‌گیرند و در واقع میترا را با انقلاب زمستان و تغییر فصول پیوند می‌دهند. برخلاف کریسمس که نشانه‌ی تولد عیسی مسیح است، این جشن‌ها بسیار خصوصی بودند. مبنای این باور این است که ۲۵ دسامبر روز جشن ایرانی سُل (خدای خورشید) هم هست (جشن یلدا) که میترا رابطه‌ی نزدیکی با آن دارد. با این حال، از آنجا که اطلاعات درباره‌ی فرقه‌ی میترائیسم بسیار کم است، دانشمندان از این موضوع اطمینان ندارند.

۱۰. میترائیسم رقیب مسیحیت آغازین بود

در قرن چهارم، پیروان میترا با سرکوب از سوی مسیحیانی مواجه شدند که فرقه‌ی آن‌ها را تهدیدی علیه مسیحیت قلمداد می‌کردند. در نتیجه، این مذهب سرکوب شد و تا پایان قرن در امپراتوری روم غربی ناپدید شد.

منبع: historyhit