ماجرای استفاده روسیه از پهپاد‌های ایرانی برای حمله به اوکراین به کجا رسید؟

به گزارش مجله خبری نگار، بحث استفاده از پهپاد‌های ایرانی توسط روسیه در اوکراین یکی از داغ‌ترین بحث‌های این روز‌ها در داخل و خارج از کشور است، موضوعی که باعث وقوع تنش جدیدی بین ایران و اوکراین و البته کشور‌های غربی شده است. در حالی که اوکراین و کشور‌های غربی مدعی هستند حملات پهپادی اخیر روسیه به زیرساخت‌های اوکراین عمدتاً با پهپاد‌های خریداری شده از ایران صورت گرفته، ایران و روسیه بار‌ها این موضوع را رد کرده و وزارت امور خارجه ایران نیز مکرراً تاکید کرده که به هیچ کدام از طرفین جنگ در این ماجرا سلاح نداده است. اوکراین و غرب مدعی هستند شواهد بسیاری در اختیار دارند که نشان می‌دهد پهپاد‌های ایرانی در اوکراین به کار گرفته شده اند و حتی ادعا دارند برخی از این پهپاد‌ها را ساقط کرده و قطعات آن‌ها نشان می‌دهد ایرانی هستند، اگر چه هنوز این ادعا‌ها در این زمینه توسط هیچ ارگان معتبری راستی آزمایی نشده است.

اوکراین در روز‌های اخیر مدعی شده که تاکنون صد‌ها فروند از این پهپاد‌ها را ساقط کرده و البته ده‌ها فروند نیز به گواه تصاویر به هدف برخورده اند که قطعی گسترده برق در بسیاری از شهر‌های اوکراین را در پی داشته است. در این مقاله می‌خواهیم روایت اوکراین و کشور‌های عضو ناتو را در مورد پهپاد‌های ایرانی که مدعی هستند در اوکراین به کار گرفته شده تشریح کنیم. لازم به ذکر است که روزیاتو ارسال پهپاد از طرف ایران به روسیه را تایید نکرده و تنها روایت غرب از این ماجرا را در قالب این مطلب بیان کرده است، مطلبی که ترجمه‌ای از مقاله اخیر وبسایت شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا است.

روسیه شروع به استفاده گسترده از پهپاد‌های ساخت ایران و مهمات‌های پرسه زن در اوکراین کرده است و از آن‌ها برای حمله زیرساخت‌های این کشور استفاده می‌کند. تاکنون، تاثیر عملیاتی این پهپاد‌ها محدود به پشت جبهه بوده است، اما اگر روسیه در تعداد بیشتر از آن‌ها استفاده کرده، آن‌ها را در ترکیب با دیگر سیستم‌ها یا به شکل گروهی به کار گرفته یا آن‌ها را بهتر در عملیات‌های نظامی اش ترکیب کند، می‌توانند تهدیدی قابل توجه برای نیرو‌های اوکراینی و زیرساخت‌ها و همچنین غیرنظامیان در این کشور باشند.

روسیه دچار تنزل رتبه قابل توجهی شده و از یکی از بزرگ‌ترین تامین کنندگان تسلیحات نظامی برای ایران به کشوری تبدیل شده که به شدت به هواپیما‌های بدون سرنشین (پهپاد) ایرانی و مهمات‌های پرسه زن وابسته است. این استفاده [از پهپاد‌های ایرانی]تایید می‌کند که برنامه‌های هواپیما‌های بدون سرنشینِ خود روسیه برای این کار به کار گرفته نشده اند؛ همان چیزی که در مورد نیروی هوایی این کشور صدق می‌کند که نتوانسته سیستم‌های دفاع هوایی اوکراین را نابود کرده یا کنترل فضای هوایی این کشور را بدست گیرد، در حالی که پشتیبانی باکیفیتی از نیرو‌های زمینی ایجاد نکرده است.

نیرو‌های روسی در حال حاضر دستکم از سه نوع مختلف سیستم‌های ساخت ایران استفاده می‌کنند- دو مورد از آن‌ها پیش‌تر توسط این نویسنده به عنوان کاندیدا‌های محتمل برای فروش به مسکو شناسایی شده بودند: مهاجر ۶ که یک پهپاد تهاجمی تاکتیکال با برد ۲۰۰ کیلومتر است که توانایی پرتاب مهمات‌های نقطه زن کوچک و موشک‌های ضد تانک را داراست؛ و مهمات‌های پرسه زن شاهد ۱۳۶ (در کنار برادر کوچکترش شاهد ۱۳۱). پلتفرم‌های مهاجر و شاهد ذاتاً در زمینه قابلیت‌ها و هدف استفاده با هم متفاوت هستند. اولی کاربرد‌های بیشتری داشته و برای عملیات شناسایی، تجسس و جمع آوری اطلاعات در کنار عملیات‌های تهاجمی [حمله]به کار می‌رود؛ دیگری یک موشک کوچک با قابلیت هدایت ماهواره‌ای است که تنها برای حمله مستقیم به اهداف به کار می‌رود.

مسکو مجبور شده به سراغ هواپیما‌های بدون سرنشین در آنسوی آب‌ها و در ایران برود، زیرا دسترسی ثابتی به پهپاد‌های جنگی خود نداشته و تاثیرگذاری آن‌ها چندان قابل توجه نبوده است، پهپاد‌هایی مانند Forpost-R که یک کپی دارای لایسنس از نمونه اسراییلی Searcher Mk. II است و همچنین Orion (Inokhodets). بدون این گزینه‌های جایگزین، نیرو‌های روسی فاقد پهپاد‌هایی هستند که بتواند دقت شناسایی هدف بالایی داشته و توانمندی‌های تهاجمی با دقت بالا برای هدف قرار دادن آن‌ها داشته باشند. ارتش روسیه تعداد محدودی از این سیستم‌ها در اختیار داشته و آن‌ها را به شکلی نامناسب با واحد‌های نظامی اش ترکیب کرده که به نتایج محدود در شناسایی، مقابله و نابودی واحد‌های دشمن منجر شده است. این عملکرد نامناسب در چگونگی سازگار کردن و استفاده موثر از هواپیما‌های بدون سرنشین به نتایج ضعیفی در روی زمین منجر شده و شکست عملیات پهپادی کلی روسیه را به تصویر می‌کشد. بر اساس اظهارات و شکایت‌های سربازان روسی، این موضوع به طور ویژه در مورد گشت زنی، شناسایی و نابودی اهداف و همچنین آگاهی موقعیتی صدق می‌کند. ارتش روسیه اخیراً تلاش کرده این موضوع را حل کند، برای مثال از طریق کارگاه آموزشی کوادکوپتری Dronnitsa به معنای پهپاد در اوایل ماه سپتامبر و جلسات آموزش استفاده از هواپیما‌های بدون سرنشین برای سربازانی که تازه به خدمت فرا خوانده شده اند. این موضوع از تغییر در ذهنیت افسران روسی خبر می‌دهد، اگر چه می‌توان گفت که این آموزش‌ها بیش از حد محدود و خیلی دیر بوده است.



مهاجر ۶ شبیه پهپاد ترکیه‌ای TB۲ است که نیرو‌های نظامی اوکراینی در حال استفاده هستند (اگر چه TB۲ برد پروازی بیشتری نسبت به مدل ایرانی داشته و ارتفاع پرواز بالاتری دارد). مهاجر می‌تواند تا چهار موشک نقطه زن سری قائم، موشک‌های هدایت شونده ضد تانک الماس یا راکت‌های غیرنقطه زن Hydra حمل کند، در حالی که سنسور‌های گرمایی و مسافت یاب لیزری آن بدین معناست که امکان بکارگیری هم در عملیات روزانه و هم شبانه را داراست. نیرو‌های روسی احتمالاً می‌خواهند از این پلتفرم برای شناسایی و درگیر شدن با اهداف با ارزش بالا مانند سیستم‌های توپخانه‌ای دوربرد، نقاط فرماندهی و کنترل و حوزه‌های تجمعی تاکتیکال در عمق پشت خطوط اوکراین استفاده نماید. این موضوع، همچنین، هدف اصلی استفاده از مهاجر ۶ و نوعی از توانایی در زمینه هواپیما‌های بدون سرنشین است که روسیه تاکنون به مقدار قابل توجهی فاقد آن بوده است.

مهمات‌های پرسه زن، از جمله پهپاد‌های شاهد

در کنار مهاجر ۶، روسیه در حال استفاده از مهمات‌های پرسه زن شاهد ۱۳۱ و ۱۳۶ (که نام آن‌ها توسط روس‌ها به Geran ۱ و ۲ تغییر داده شده) برای جبران عملکرد ناامید کننده نیروی هوایی و دسترسی رو به کاهش به مهمات‌های دوربرد برای حملات با دقت بالاست. تعداد این موشک‌ها از زمان شروع جنگ به شدت کاهش یافته است و تولید آن‌ها ممکن است به دلیل تحریم‌های غرب در مورد قعطات الکترونیکی کلیدی بسیار دشوارتر شده باشد.

روسیه عمدتاً از مهمات‌های پرسه زن شاهد برای حمله به اهداف غیرنظامی و زیرساخت‌های بخش انرژی استفاده می‌کند. حملات به اهداف نظامی، شامل توپخانه‌ها و مراکز فرماندهی، تنها استثنای این قانون بوده اند که می‌تواند بر اهمیت استراتژیک این سلاح‌ها از دیدگاه عملیاتی صرف تردید وارد کند. با این وجود، اشتباه خواهد بود که به سرعت نقش آن‌ها را نادیده گرفت، به ویژه با توجه به تاثیر روانی که روی مردم اوکراین داشته و امکان استفاده از این سیستم‌ها در تعداد انبوه و هماهنگ (به شکل دسته جمعی) وجود دارد.


پهپاد‌های شاهد چندین نقطه قوت دارند. آن‌ها هر دو از طریق کانتینر‌هایی که روی کامیون سوار می‌شوند به سرعت قابل پرتاب در تعداد انبوه بوده و نسبتاً ارزان قیمت هستند، و هر کدام تقریباً ۲۰،۰۰۰ دلار هزینه دارند. همچنین آن‌ها دارای برد بلند حدود ۱،۵۰۰ کیلومتری و ۹۰۰ کیلومتری به ترتیب برای نمونه‌های ۱۳۶ و ۱۳۱ هستند. علاوه بر این، طراحی و سرعت کروز پایین شان بدین معنی است که به راحتی می‌توانند از شناسایی شدن توسط رادار‌ها فرار کنند. از این رو، امکان اعزام آن‌ها به صورت گسترده می‌تواند سیستم‌های دفاع هوایی اوکراینی را اشباع کرده و صدمات قابل توجهی وارد کنند. تحویل مورد ادعای پهپاد‌های کامیکازه آرش ۲ – که برد بیشتر و کلاهک سنگین تری دارند- می‌تواند به روسیه امکان دهد که صدمات بزرگ تری، در عمق بیشتر خاک اوکراین، در پی داشته باشد.

دو سیستم شاهد موشک‌های با بال‌های مثلثی و سایز نسبتاً کوچک، با سرعت پرواز پایین (۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت) هستند که عمدتاً بر سیستم ماهواره‌ای مسیریابی جهانی (GNSS) یا موقعیت یابی جهانی (GPS) و سیستم‌های هدایت اینرسیال برای حمله با مختصات جغرافیایی متکی هستند. همچنین می‌توان آن‌ها را به دوربین تصویرساز مادون قرمز (IIR) یا جستجوگر ضد تشعشع برای شناسایی هدف و سرکوب سیستم‌های دفاع هوایی مجهز کرد. این بدان معناست که این پهپاد‌ها تنها علیه اهداف ثابت از پیش تعیین شده (برخلاف پهپاد‌های کامیکازه که می‌توانند اهداف ثابت یا متحرکشان را خود انتخاب کنند) موثر هستند.


به عنوان یک راه حل برای حل این مشکل، مشاوران نظامی روسیه استفاده از آن‌ها همراه با «پهپاد‌های شناسایی کننده» مانند مهاجر ۶ را به عنوان بخشی از یک اینترفیس واحد که «مجموعه شناسایی-حمله» نام گرفته را پیشنهاد کرده اند. وقتی به این روش به کار گرفته شوند، پهپاد‌های شناسایی کننده اهداف را پیدا کرده و به سرعت مختصات آن را به پهپاد شاهد یا واحد فرماندهی مرکزی هواپیما‌های بدون سرنشین منتقل می‌کنند، که تاخیر زمانی بین شناسایی هدف تا درگیر شدن با آن را کاهش می‌دهد. این موضوع، همچنین، دقت این سیستم‌ها علیه اهداف متحرک مانند سیستم‌های توپخانه‌ای HIMARS و ستون‌های مکانیزه را بهبود بخشیده و تاثیر عملیاتی آن‌ها را افزایش می‌دهد. در حال حاضر، غیرمحتمل است که روسیه ظرفیت بکارگیری چنین اکوسیستم نظامی و استفاده از هواپیما‌های بدون سرنشین و مهمات‌های پرسه زن با هم به این شکل را داشته باشد.



پهپاد‌های شاهد محدودیت‌هایی نیز دارند. مهندسان اوکراینی که قطعات مهمات‌های پرسه زن ساقط شده شاهد‌ها را بررسی کرده اند تایید می‌کنند که قطعات داخلی آن‌ها مانند واحد‌های پردازش و سیستم هدایت GNSS آن‌ها عمدتاً در تراز غیرنظامی بوده و در مقابل جنگ الکترونیکی آسیب پذیر هستند. اگر سیگنال ماهواره‌ای مختل شده یا دچار اشکال شود، پهپاد‌های شاهد می‌تواند به یک سیستم پشتیبان موقعیت یابی اینرسیال متکی باشد، اگر چه دقت آن‌ها به مقدار قابل توجهی کاهش می‌یابد. روسیه ماژول‌های مسیریابی ماهواره‌ای GNSS انعطاف پذیرتری برای ایجاد حفاظت بیشتر در مقابل جنگ الکترونیک روی این پهپاد‌ها نصب کرده است، اما به گفته منابع اوکراینی، این روش ظاهراً کاملاً موثر نبوده است. علاوه بر این، استفاده از تله‌های راداری توسط نیرو‌های اوکراینی، در صورت نصب این جستجوگر‌های ضدتشعشع روی این پهپاد‌ها می‌توانند آن‌ها را فریب دهند. آخرین، اما نه کم اهمیت‌ترین آن ها، سرعت کم و ارتفاع پروازی پایین آن‌ها بدین معناست که در مقابل موشک‌های ضد هوایی دوش پرتاب مانند استینگر یا توپ‌های ضد هوایی مانند Gepard آلمانی آسیب پذیر هستند. برخی سربازان اوکراینی مدعی شده اند که می‌توان با مسلسل‌های سنگین دوران اتحاد جماهیر شوروی آن‌ها را ساقط کرد.


در انتهای این مقاله آمده است که برای کمک به ساقط کردن این پهپادها، غرب باید سیستم‌های دفاع هوایی کوتاه و میان برد بیشتری را در سریع‌ترین زمان ممکن در اختیار اوکراین قرار دهد. همچنین در این مقاله پیشنهاد داده می‌شود که سیستم‌های دفاعی NASAMS and IRIS-T بهترین گزینه‌ها برای دفاع از زیرساخت‌های حیاتی و شهر‌های اوکراین هستند، اما غرب باید ارسال سیستم‌های خودکششی را در میان گزینه‌های خود قرار دهد، از جمله سیستم فرانسوی Crotale و توپ‌های خودکار ضد هوایی بیشتری مانند Gepard.

منبع:روزیاتو