تصویر اقتصاد پس از احیاء برجام

به گزارش مجله خبری نگار/اسکناس: کارشناسان می‌گویند اگر تجارت به شرایط عادی برگردد، حداقل در کوتاه مدت کسی انتظار افزایش نرخ تورم را ندارد؛ یعنی انتظارات تورمی هم یا حذف می‌شود و یا به حداقل ممکن می‌رسد؛ البته همه آنچه گفته شد، برای شرایطی است که برجام احیا شود؛ اما اگر نشود، به دلیل مشکلاتی که در نقل و انتقالات پولی و اخلالی که در صادرات و واردات کالا‌ها ایجاد می‌شود، انتظار این است که نرخ دلار افزایش یابد و انتظار افزایش نرخ تورم را نیز داشته باشیم و در نهایت افزایش نرخ ارز و تورم می‌تواند بر تمام متغیر‌های اقتصادی کشور اثرگذار باشد. البته بعید است که در ماه‌های آینده شاهد تورمی، چون تورم خرداد باشیم و بخش عمده شوک افزایش قیمت ارز در خرداد ماه تخلیه شده است؛ اما در هر حال اگر شرایط صادرات و واردات همچنان مثل قبل بماند، انتظار اینکه شاخص‌های پولی اصلاح شود، دور از ذهن خواهد بود. فعالان اقتصادی و کارشناسان می‌گویند، در صورت نهایی شدن توافق برجام و برطرف شدن تحریم‌ها و محدودیت‌ها بر اقتصاد ایران شایسته است که رویکرد مدیریت اقتصاد به سمت اقتصاد توسعه‌ای تغییر کند که این غایب بزرگ اقتصاد کشور در دهه گذشته است. بیم آن می‌رود که مشابه تجربه دور اول برجام این فرصت موقت باشد، بنابراین بخش خصوصی پیشنهاد می‌کند اقدامات سیاستی به تفکیک بازه زمانی کوتاه‌مدت و میان‌مدت در دستور کار دولت قرار گیرد. آزادسازی منابع مالی بلوکه شده ایران و همچنین فروش نفت کشور با قیمت‌های بالا منابع ارزی قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به سال‌های اخیر در دسترس مدیران کشور قرار خواهد داد.

البته یک خطای راهبردی و همچنین واردات بی‌رویه کالا‌های مصرفی و لوکس و افزایش قاچاق و پیگیری سیاست‌های ناپایدار عوامگرایانه و ایجاد رونق بی‌کیفیت و موقتی در اقتصاد کشور است. کاهش موقت نرخ ارز به زیر نرخ‌هایی که رقابت‌پذیری اقتصاد ملی را کاهش دهد. اگر چه رفاه کوتاه‌مدتی را به دنبال خواهد داشت، اما به جریان فرار سرمایه از کشور و کاهش صادرات غیرنفتی دامن می‌زند.

درهمین خصوص وحید شقاقی شهری، یک استاد دانشگاه اظهار کرد: به طور قطع برجام حلال تمام مشکلات نیست و در دهه ۱۴۰۰ کشورمان با ابرچالش‌های پیچیده و در هم تنیده از جمله تنش آبی، خروج سرمایه، استهلاک زیرساخت‌ها، پیری جمعیت، کاهش نرخ جمعیت، ریزگرد‌ها و ... مواجه است. وحید شقاقی‌شهری درباره اثرگذاری توافق در مذاکرات و احیای برجام در اقتصادی ایران اظهار داشت: معتقدم هیچ راهی جز دیپلماسی چه آشکار و چه پنهان و تعامل وجود ندارد و عملا هیچ یک از طرفین به دنبال برهم زدن مذاکرات نیستند. خواسته هر طیف ادامه این است که مذاکرات را ادامه دهند و از پای میز مذاکره بیرون نروند. از این رو برآورد من این است که مذاکرات به نتیجه خواهد رسید.

وی با بیان اینکه معتقدم مذاکرات به برجام حداقلی یا برجام حداکثری به نتیجه می‌رسد، گفت: هر چند از محتویات برجام اطلاعی نداریم و شاید احیای برجام به دور‌های بعدی مذاکرات موکول شود و یا در همین دور از مذاکرات برجام احیا شود، اما معتقدم به یک برجام حداکثری یا حداقلی خواهیم رسید. این کارشناس اقتصادی با تاکید بر اینکه چالش‌ها و ابرچالش‌های ایران عمیق‌تر شده است، ادامه داد: نسبت به سه دهه گذشته چالش‌ها و ابر چالش‌های ایران زیادتر و عمیق‌تر شده است و با گذشت زمان و عدم اصلاحات ساختاری، عدم اصلاحات نهادی و عدم انجام جراحی‌های سطحی و عمقی، ابرچالش‌های اقتصادی کشورمان عمیق‌تر شده و افزایش یافته است. اما آیا برجام می‌تواند مشکلات اقتصادی ایران را برطرف کند؟

پاسخ این پرسش با قطعیت «خیر» است. شقاقی‌شهری افزود: با برجام مشکلات سخت و پیچیده اقتصاد یاران حل نمی‌شود، اما باید توجه داشته باشیم که عدم احیای برجام خودش یکی از این چالش‌های اقتصادی کشورمان محسوب می‌شود و با توافق برای احیای برجام یکی از چالش‌های کشور برطرف خواهد شد. وی گفت: با برجام، پول‌های بلوکه کشور آزاد می‌شود و درآمد‌های حاصل از صادرات و فروش نفت افزایش می‌یابد و هزینه‌های واردات و صادرات برای فعالان اقتصادی کشورمان کاهش پیدا می‌کند و این علایمی هستند که به سرعت پس از احیای برجام دیده خواهند شد. به سرعت می‌توانیم کاهش هزینه‌های مبادلاتی در تجارت را ببینیم چراکه واسطه‌ها حذف می‌شوند. این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه با برجام به یک آرامش نسبی در داخل کشور می‌رسیم، اظهار داشت: با توافق در مذاکرات انتظارات تورمی کاهش پیدا می‌کند و علایم اولیه احیای برجام، خروج از بی‌ثباتی شرایط است.

وی تاکید کرد: معتقدم می‌توانستیم از فرصت برجام سریع‌تر استفاده کنیم و امکان استفاده از امتیازات فی مابین برجام حداقلی یا حداکثری پیش از این وجود داشت. فهم من این است که می‌توانستیم پیش از این و در روند مذاکرات صادرات نفت را بدون تحریم‌ها آغاز کنیم و مذاکرات را هم ادامه دهیم. شقاقی‌شهری گفت: به طور قطع برجام حلال تمام مشکلات نیست و در دهه ۱۴۰۰ کشورمان با ابرچالش‌های پیچیده و در هم تنیده از جمله تنش آبی، خروج سرمایه، استهلاک زیرساخت‌ها، پیری جمعیت، کاهش نرخ جمعیت، ریزگرد‌ها و ... مواجه است. وی با اشاره به بحران خروج سرمایه از کشور ادامه داد: در حالی که برای سرمایه گذاری بر روی حوزه‌های آبی، انرژی و زیرساخت‌ها به ۴۰۰ میلیارد دلار نیاز داریم، اما خروج سرمایه از کشور رو به افزایش بوده و این شرایط سختی را برای کشور ایجاد کرده است. این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: اگر عقلانیت و خردگرایی وجود داشته باشد در هیچ دوره‌ای هیچ بن‌بستی وجود نخواهد داشت.

شقاقی‌شهری در پاسخ به این سوال که افزایش فروش نفت از اثرات روند مذاکرات نبوده، گفت: نمی‌توان افزایش فروش نفت و افزایش درآمد‌های نفتی را سیگنال مثبتی از روند مذاکرات دانست چراکه شرایط جهانی، بین‌المللی و منطقه‌ای ایجاب می‌کرد که طرف مقابل در برابر تحریم‌های نفتی ایران کوتاه بیاید. در حال حاضر تورم جهانی افزایش یافته به طوریکه ژاپن که سالیان سال تورم منفی و صفر درصد داشت امروز تورم این کشور به ۲.۵ درصد رسیده و تورم اروپا هم ۸ درصد است و از کشور‌های همسایه، ترکیه تورم بی‌سابقه ۸۰ درصدی را تجربه کرده، از سوی دیگر اروپا به شدت به انرژی نیاز دارد. از این رو شرایط پیچیده جهانی ایجاب می‌کرد که فروش نفت ایران افزایش پیدا کند. وی ادامه داد: شرایط ایجاد شده ناشی از جنگ روسیه و اوکراین و تورم جهانی، وضعیتی را به وجود آورد که به صورت نانوشته از فشار تحریم‌های حوزه نفت ایران کاسته شود. البته در همین شرایط شاهد اعمال تخفیفات روسیه برای فروش نفت به هند و چین هستیم به طوریکه تخفیفات نفت روسیه به ۳۵ دلار هم رسیده و این می‌تواند صادرات نفت ایران را تحت شعاع قرار دهد.

این کارشناس اقتصادی درباره اثرگذاری توافق بر روی بازار ارز، اظهار داشت: در حال حاضر نرح دلار نیمایی ۲۶ هزار و ۷۰۰ تومان است و در عین حال قیمت نفت و مشتقات نفتی بالا است و با احیای برجام بخشی از پول‌های بلوکه شده آزاد می‌شود بنابراین پمپاژ درآمد ارزی صورت می‌گیرد و شاهد تکانه‌های منفی در بازار ارز در کوتاه مدت خواهیم بود. شقاقی شهری گفت: معتقدم با احیای برجام در کوتاه مدت قیمت دلار ۲۵ هزار تومان خواهد بود و کمتر از این عدد نخواهد شد چراکه از شرایط آینده مطمئن نیستیم و از سوی دیگر آبان ۱۴۰۱ انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا برگزار می‌شود که احتمالا شاهد پیروزی جمهوری‌خواهان در کنگره و سنا خواهیم بود و پس از آن انتخابات امریکا مجددا اغاز می‌شود و به طور قطع در دوره تبلیغات نامزد‌ها شاهد وعده‌هایی از سوی نامزد‌ها درباره ایران خواهیم بود که به انتظارات تورمی در ایران دامن می‌زند.

وی با اشاره به شرایط پیچیده کشورمان در دهه ۱۴۰۰ تاکید کرد: باید توجه داشته باشیم که تنش‌های آبی، سدسازی کشور‌های همسایه و ایجاد ریزگردها، ناترازی صندوق‌های بازنشستگی و بانک‌ها کار را برای ما سخت‌تر کرده است و در این شرایط شاهد خروج سرمایه انسانی و جوانان و سرمایه مالی از کشور هستیم و نرخ رشد جمعیت در ۵۰ سال گذشته به کمترین حد خود رسیده و طبق آمار‌ها نرخ رشد جمعیت در سال گذشته ۷ دهم درصد بود؛ بنابراین دهه بسیار پیچیده و مبهمی را پیش رو داریم که اگر عقلانیتی وجود نباشد شاهد تعمیق چالش‌ها خواهیم بود.