«چرخه فناوری فضایی» چیست و در اختیار چند کشور قرار دارد؟

جمهوری اسلامی ایران در سال ۸۷ و با پرتاب ماهواره «امید» توسط ماهواره‌بر «سفیر» به چرخه کامل فناوری فضایی دست یافت.

به گزارش مجله خبری نگار، روند پرشتاب جوامع بشری و نیاز روز افزون آنها به شیوه‌های نوین ارتباطی و روشهای بهتر برای کسب اطلاعات از زمین، و امکانات و مزایای بسیاری همچون انعطاف پذیری، پوشش گسترده، سرعت عمل بالا و نبود موانع طبیعی که ماهواره‌ها برای دستیابی به این مهم فراهم می‌آرودند، موجب شد تا از اواسط دهه 50 میلادی تحقیق و توسعه در حوزه‌ فضایی و ساخت و پرتاب ماهواره‌ به فضا روند رو به رشدی در جهان به خود بگیرد.
بر همین اساس در سال 1957 اولین ماهواره ساخت بشر با نام اسپوتنیک 1 توسط روسیه به فضا پرتاب شد و چندی بعد نیز آمریکایی‌ها اولین ماهواره خود با نام Explorer I را به فضا پرتاب کردند.

از آغازین روز‌های تلاش بشر برای دستیابی به فضا تاکنون حدود 6 هزار ماهواره به فضا پرتاب شده است که از این تعداد، 1985 ماهواره هم اکنون به صورت عملیاتی در حال فعالیت هستند.

سابقه بهره‌بردای از فناوری فضایی و ماهواره در ایران به سال 1348 و زمانی‌که یک آنتن 30 متری در اسد آباد همدان برای ارتباط گیری با ماهواره‌های سازمان بین المللی مخابرات جهانی نصب شد برمی‌گردد.

پس از آن نیز تلاش‌هایی در حوزه فناوری فضایی در کشور شکل گرفت که ثبت بین المللی اولین امتیازهای مداری در سال 1355 را می‌توان مهتمرین گا‌م‌ فضایی کشور تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی دانست.

اما ورود جدی ایران به عرصه فناوری فضایی از اواسط دهه هفتاد و تشکیل سازمان فضایی کشور از سال 1382 آغاز شد. ساخت مدل مهندسی و فضایی ماهواره مصباح با همکاری یک شرکت ایتالیایی توسط نیروهای متخصص داخلی در سال 1378 تا 1380، ساخت اولین ماهواره سنجشی کشور توسط روسیه به نام ماهواره سینا به سفارش وزارت علوم تحقیقات و فناوری در سال 1384، ساخت و پرتاب موفقیت آمیز ماهواره امید، نخستین ماهواره ایرانی و ورود ایران به باشگاه کشورهای فضایی در سال 1387، پرتاب ماهواره نوید درسال 1390، ثبت اولیه بین المللی 14 موقعیت مداری در سال های 1390 و1391، پرتاب ماهواره ملی فجر در سال 1393 و ثبت اولیه بین المللی 4 موقعیت مداری در سال 1394 از جمله گام های ایران در جهت استفاده از فناوری ماهواره است. همچنین پرتاب اولین موجود زنده در سال 91 توسط کاوشگر پیشگام نیز از جمله مهمترین گام‌های ایران در حوزه فضایی است.

اما نکته مهمی که در این بین وجود دارد، دستیابی ایران به چرخه کامل فناوری فضایی است. جمهوری اسلامی ایران در سال 87 و با پرتاب ماهواره «امید» توسط ماهواره‌بر «سفیر» به چرخه کامل فناوری فضایی دست یافت.

جالب است بدانید که امروزه از 92 کشور دارای ماهواره در فضا، تنها 58کشور توانمندی ساخت ماهواره را دارند و از این تعداد نیز تنها 10 کشور قادر به پرتاب ماهواره به فضا هستند. این بدان معنی است که تنها 10 کشور دنیا دارای چرخه کامل فناوری فضایی هستند که ایران نیز یکی از این کشورهاست.

چرخه فناوری فضایی از 8 بخش مختلف تشکیل شده که خلق ایده و مشخص شدن هدف، اولین بخش این چرخه است.

بخش دوم این چرخه شامل توسعه و ساخت المان‌ها و پیش نیاز های لازم در این حوزه است.

بخش بعدی شامل تهیه زیر ساخت های لازم فناوری فضایی مانند آزمایشگاه‌ها و ساخت سیستم‌های فضایی است.

در بخش بعد طراحی و ساخت سیستم‌های زمینی یعنی پایگاه‌های پرتاب ماهواره است که خود به سه بخش سکوی پرتاب، مرکز کنترل و سایت فنی است.

در بخش چهارم این چرخه، پروسه پرتاب ماهواره به فضا قرار دارد که از فناوری بسیار پیچیده برای ساخت ماهواره‌برها بهره می‌برد. گام بعدی چرخه فضایی قرارگیری ماهواره در مدار است که با توجه به کاربرد ماهواره، قرارگیری آن  در یکی از مدارهای سه گانه لئو، مئو و ژئو مد نظر است. مرحله دیگر نیز ساخت ایستگاه‌های زمینی برای دریافت اطلاعات ماهواره‌هاست و درنهایت ارائه خدمات به مشتریان.

ایران تاکنون 8 برنامه پرتاب ماهواره داشته است که همگی در فاز تحقیق و توسعه بوده و برخی از آنها نیز با موفقیت در مدار قرار گرفته‌اند. ماهواره‌ امید در سال 87، ماهواره‌‌های نوید و رصد در سال 90 ، ماهواره  فجر در سال 93 با موفقیت در مدار قرا گرفتند اما ماهواره های دوستی و  پیام در سال 97 و ماهواره طلوع در سال 96 با پرتاب ناموفق روبرو بودند و برنامه ماهواره ناهید-1 نیز پیش از پرتاب در تابستان سال 98 لغو شد.

طی روزهای آینده نیز ماهواره ظفر که توسط متخصصان دانشگاه علم و صنعت طراحی و ساخته شده است توسط ماهواره بر سیمرغ به فضا پرتاب خواهد شد که برای آن، ماموریت سنجشی تعریف شده است.

ماهواره ظفر جرمی معادل 113 کیلوگرم دارد و ابعاد آن نیز 120*90*90 سانتی متر است و قرار است در مدار 530کیلومتری قرار گیرد. این ماهواره می‌تواند هر 94 دقیقه یکبار یک گردش کامل به دور زمین انجام دهد و عمر مفید آن 2.5 سال عنوان شده است. این ماهواره همچنین از دوربین‌های تصویر برداری با دقت تفکیک 25 متر (و در نمونه دیگر 16 متر) برخوردار است.

بر اساس هدفگذاری انجام شده، اولین پرتاب انسان به فضا در سال 1404 برنامه ریزی شده و قرار است در آینده نزدیک ماهواره‌بر جدیدی با قدرت بیشتر -برای رسیدن به مدار ژئو- با نام «سروش» نیز طراحی و تولید شود. همچنین بنا به گفته وزیر ارتباطات، علاوه بر ماهواره ظفر، 6 ماهواره دیگر نیز در نوبت پرتاب قرار دارند.

منبع: تسنیم