تهران - دهلی نو و بررسی ابعاد و زمینه‌های سیاسی یک توافق ۱۰ ساله

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: این توافق در حالی روز گذشته به امضای مقام‌های دو کشور رسید که «اس. جایشانکار»، وزیر خارجه هند دستیابی به آن را هموارکننده راه سرمایه‌گذاری‌های بزرگ‌تر دهلی نو در بندر چابهار و سواحل جنوب شرقی کشور خوانده و بر این مهم، مهر تأیید زده که تهران و دهلی نو در آغاز راهی هستند که می‌تواند تأثیراتی حتی فراتر از روابط دوجانبه‌شان داشته باشد.

رابطه ایران با هند که پیش‌تر به دلیل جبر ناشی از فقدان انتخاب‌های متعدد از سوی دولت یازدهم و دوازدهم به واردات کالا‌های نه چندان ضروری از هند در مقابل فروش نفت به شرکت‌های نفتی این کشور منحصر شده بود، حالا در موقعیت متفاوتی قرار گرفته است. چه بازشدن دست ایران در برقراری روابط سیاسی و اقتصادی با کشور‌های مختلف جهان از قبال تحول در رویکرد سیاست خارجی ایران در دولت سیزدهم و برخورداری از حق انتخاب بیشتر سبب شده است که تهران در فصل تازه روابط خود با کشور‌هایی همچون هند از موضعی برابر و مبتنی بر برآورده شدن منافع اقتصادی میان مدت و بلندمدت خود وارد شود. این در حالی بود که تبلیغات گسترده طی ماه‌های گذشته بر این محور قرار داشت که مذاکرات ایران و هند پیرامون بندر چابهار را همچون ادوار گذشته، امری از پیش شکست خورده توصیف کنند، اما برخلاف این توصیف، اندوخته دیپلماتیکی که دولت سیزدهم در مدت سه سال از آغاز به کار خود فراهم ساخته، سبب شده است که اهداف تعیین شده در حوزه‌های متعدد اقتصادی و ترانزیتی در مسیر اجرا قرار گیرد. آنچه پیرامون دیپلماسی عملگرا و معطوف به تقویت روابط منطقه‌ای ایران مورد توجه قرار گرفته، از جمله مؤلفه‌های شکل دهنده به این قدرت است.

رویه منظم دیپلماتیک برای مانع‌زدایی

پیگیری موضوع همکاری ایران و هند در حوزه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری امری است که گرچه در همه ادوار سابقه داشته است، با این حال از آغاز به کار دولت سید ابراهیم رئیسی بود که تلاش برای ایجاد پیوند‌های تنگاتنگ اقتصادی رویه‌ای منظم پیدا کرد و با تحول و استمرار تلاش‌های دیپلماتیک، پیش راندن مناسبات راهبردی رابطه با قدرت‌های بزرگ آسیا از جمله هند، به رویکرد غالب دولت سیزدهم تبدیل شد. نتایج این مناسبات سه ساله تا امروز نشان از آن دارد که عزم جدی رئیسی بر تکمیل پروژه‌های نیمه کاره و مانع‌زدایی از به ثمر رسیدن پروژه‌هایی بوده است که بعضاً به دلیل نادیده‌انگاری از سوی دولت پیشین، معطل و بی‌ثمر مانده بودند.

رئیس جمهور برای رسیدن به این مهم کوشید محتوای دیدار‌ها و ملاقات‌های خود با رهبران دهلی نو در سال‌های آخر را از سطح تعارفات رایج بالاتر ببرد تا نشان دهد که بیش از فعال بودن سیاست خارجی به هدفمندی آن اعتقاد دارد و این اعتقاد خود را در پیگیری‌های منتهی به حل مشکلات پیش روی دو کشور در حوزه اقتصادی و در مهم‌ترین آن‌ها سرمایه‌گذای‌های حیاتی همچون «بند چابهار» نشان داده است. رساندن این پرونده به امضای یک توافق ۱۰ ساله که تا پیش از آن گفته می‌شد به دلیل تحریم‌های امریکا با دست‌انداز مواجه است، پس از ماه‌ها رایزنی و تبادل نظر در عالی‌ترین سطح اجرایی ایران و هند، تسهیل و ممکن شده و مجموعه این تماس‌ها دستیابی به اهداف مهمی را در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی دو کشور میسر ساخته است.

ثمره روشن همکاری

امضای مقام‌های ایران و هند، یکی از نمود‌های عینی فصل جدید روابط دو طرف بر محور توسعه است. ضرورت دستیابی به این توافق که در گفت‌وگوی تلفنی چندین ماه پیش «نارندرا مودی»، نخست وزیر هند و رئیس جمهور ایران مورد تأکید ویژه قرار گرفت، با اهدافی، چون فعال‌سازی کریدور شمال- جنوب و رونق یافتن برنامه‌های حمل و نقل میان دو کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مقام‌های دهلی نو بار‌ها بر اهمیت بندر چابهار در معماری اتصال بین منطقه‌ای و اوراسیا، تأکید کرده و با وجود پیشنهاد‌های مطرح شده همچون کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) برای تجارت فرامنطقه‌ای که پیش‌تر از سوی پاکستان ارائه شده بود، بندر چابهار را به عنوان مسیر اصلی تجاری به آسیای مرکزی، معرفی کرده و برای همکاری با دیگر کشور‌ها در این حوزه، رایزنی‌های گسترده‌ای را به جریان انداختند.

هند به واسطه توافق بندر چابهار امکانی را برای توسعه سرمایه‌گذاری در سواحل جنوب شرقی کشور و انتقال کالا‌های صادراتی خود از طریق این بندر به ایران، افغانستان و آسیای میانه فراهم می‌کند.

افزایش قابل توجه بهره‌وری از ظرفیت حمل و نقل دریایی در دریای عمان، بی‌نیاز شدن بسیاری از کشتی‌های تجاری از ورود به خلیج فارس و طی مسافت بیشتر، قرار گرفتن ایران در مسیر ترانزیتی هند تا آسیای میانه و در اهداف بلندمدت‌تر توسعه یافتن یکی از مناطق کم برخوردار ایران از جمله اهدافی است که می‌تواند در کنار به انجام رسیدن توافق بلندمدت چابهار برای کشور حاصل شود؛ مزایایی که با اهتمام ویژه دولت سیزدهم برای پیشبرد پیش‌نیاز‌های سیاسی و اقتصادی این همکاری همراه شده است. جذب سرمایه‌گذاری هند در این برنامه توسعه‌ای سبب خواهد شد که بندر چابهار از ظرفیت تخلیه و بارگیری حجم قابل توجهی در سال برخوردار شود.

این همه حاصل اجرایی شدن توافقنامه‌ای خواهد بود که امید می‌رود زیر سایه تمرکز دولت بر بهره‌مندی کامل از ظرفیت مناسبات منطقه‌ای محقق شود.

توافق چابهار در آینه رسانه‌های جهان

توافق تهران و دهلی نو برای اجرای سرمایه‌گذاری بلندمدت در بند چابهار مورد توجه بسیاری از رسانه‌های جهان قرار گرفته است. خبرگزاری امریکایی «بلومبرگ»، سخنان وزیر خارجه هند را که گفته است بدون یک توافق بلندمدت، سرمایه‌گذاری در یک بندر بسیار دشوار است، مورد توجه قرار داده و در گزارشی تصریح کرده است که «این توافق که از مدت‌ها پیش مورد بحث قرار گرفته، مسیر سرمایه‌گذاری‌های بزرگ‌تر در بندر را باز می‌کند.»

خبرگزاری رویترز نیز توافق چابهار را یک «قرارداد حیاتی» خوانده که اجازه همکاری طولانی مدت هند با ایران در سواحل جنوب شرقی آن را می‌دهد. روزنامه «اکونومیک تایمز» نیز گزارش داد که این قرارداد برای مدت ۱۰ سال، به هند امکان فعالیت گسترده‌ای را در بندر چابهار می‌دهد. به گزارش این رسانه، هند به دنبال توسعه بخشی از بندر است که در سواحل جنوب شرقی ایران در امتداد خلیج عمان قرار دارد تا برای حمل کالا به ایران، افغانستان و کشور‌های آسیای مرکزی، استفاده از بندر کراچی پاکستان، رقیب هند، اجتناب شود. همچنین قریب به اتفاق رسانه‌های هند دستیابی ایران و هند به توافق چابهار را در صدر اخبار خود قرار دادند.