ساخت دومین سد بزرگ خراسان رضوی روی دور تند

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: بعد از سال‌ها حرکت لاک‌پشتی، احداث سد مخزنی شوریجه در یکی دو ماه اخیر سرعت گرفته و اکنون پیشرفت فیزیکی آن به ۴۵ درصد رسیده است. اگر چه نسبت به توجیه فنی این سد و حقابه کشاورزان در این پروژه حرف و حدیث‌هایی وجود دارد. یک شهروند سرخسی در این باره گفت: شرایط کنونی به گونه‌ای است که حقابه اراضی کشاورزی پایین دست به کلی نادیده گرفته شده و آب دو سد شوریجه و دوستی فقط به مصرف شرب مشهد اختصاص یافته است. علی مره‌ای می‌گوید: رفع مشکلات سوء مدیریت آب در سرخس نیازمند سند راهبردی و تدبیر آب است تا آثار سد‌های ساخته شده روی رودخانه‌های کشف رود و هریرود را بر دشت سرخس و وضعیت گرادیان آب‌های منابع زیرزمینی دشت سرخس به سمت ترکمنستان را بررسی کند و وضیعت نامشخص حقابه‌های کشاورزان سرخس از سد دوستی و سد شوریجه معلوم و حقابه‌های افراد به صورت سند رسمی از طرف شرکت آب منطقه‌ای استان اعلام شود.

علی اصغر صفائیان دبیر نظام صنفی کشاورزی شهرستان سرخس نیز گفت: یکی از دغدغه‌های فعلی مردم سرخس این است که حقابه کشاورزان برای ۱۰ هزار هکتار زمین زراعی آبی به میزان ۷۰ میلیون مترمکعب از سد شوریجه تعریف شود و سند حقابه قبل از شروع بهره‌برداری با حضور نمایندگان کشاورزان و اتاق اصناف کشاورزی (نظام صنفی کشاورزی) تهیه شود تا به سرنوشت حقابه‌های کشاورزان از سد دوستی دچار نشود.

۴۵ درصد پیشرفت فیزیکی

مدیر پروژه سد شوریجه در بازدید میدانی از این سد، پیشرفت فیزیکی عملیات اجرایی آن را ۴۵ درصد اعلام کرد. سید مجید حسینی افزود: سد مخزنی شوریجه شهرستان سرخس در فاصله ۱۲۰ کیلومتری از شهر مشهد، روی رودخانه کشف رود با مساحت حوضه آبریز ۱۵۶۵۰ کیلومتر مربع و آورد سالانه ۳۰ میلیون متر مکعب واقع شده است و با هدف تأمین بخشی از آب شرب شهر مشهد و جلوگیری از خروج آب‌های مرزی از کشور در دست اجراست. وی گفت: این سد از نوع خاکی با هسته رسی با ارتفاع ۵۱ متر از پی و طول تاج ۳۷۴ متر دارای مخزنی به گنجایش ذخیره سازی حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب است. آب مازاد بر ظرفیت مخزن از طریق سرریز اوجی آزاد به عرض ۶۶ متر و با ظرفیت ۱۳۵۵ متر مکعب بر ثانیه به طور مطمئن به پایاب منتقل می‌شود.

اتمام پروژه تا شهریور ۱۴۰۴

وی بیان کرد: سیستم انحراف سد شامل فراز بند خاکی همگن به طول ۲۵۵ و ارتفاع ۲۱ متر و تونل انحراف نعل اسبی با مقطع ۶ در ۶ به طول ۱۴۵ متر و با ظرفیت آب گذری ۳۶۴ متر مکعب برثانیه واقع در جناح راست احداث شده است. حجم آب تخصیص یافته به شهر مشهد از طریق خط انتقال آب لوله فولادی به قطر ۱۲۰۰ میلی متر و به طول حدود ۱۶ کیلومتر توسط ایستگاه پمپاژ با ارتفاع پمپاژ ۲۲۵ متر از پایاب سد به مخزن ایستگاه پمپاژ شماره ۳ خط انتقال دوستی وارد و در ادامه از طریق خط انتقال آب سد دوستی به مشهد منتقل می‌شود. حسینی بیان کرد: با توجه به برنامه ریزی‌های صورت گرفته عملیات اجرایی سد در شهریور ماه سال ۱۴۰۴ به اتمام می‌رسد.

کمبود شدید منابع آبی در دشت سرخس

سرپرست شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی نیز گفت: کاهش میزان بارندگی و خشکسالی‌های متمادی، کمبود منابع آبی را در بخش‌های زیادی از کشور به همراه داشته است. این موضوع در استان‌های کم برخوردار از بارش ها، محسوس‌تر بوده و سطح آب دشت‌های واقع در استان‌های خشک و نیمه خشک به شدت افت کرده و گاهی منابع آبی آن‌ها با وضعیت بحرانی مواجه شده است. استان خراسان رضوی نیز از این قاعده مستثنا نبوده و دشت‌های مشهد و سرخس با کمبود شدید منابع آبی مواجه اند. محمد علی نعمت نژاد افزود: با توجه به ممنوعه بودن دشت سرخس و کاهش منابع آبی زیر زمینی این دشت، شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی تصمیم به اجرایی کردن پروژه سد شوریجه گرفت.

وی بیان کرد: رودخانه کشف‌رود بعد از رودخانه اترک بزرگ‌ترین رودخانه شمال‌شرق کشور است. وسعت حوضه آبریز این رودخانه تا مـحل سد شوریجه حدود ۱۵۶۵۰ کیلومترمربع بوده که از شرق شهرستان قوچان سرچشمه گرفته است و در محل پل‌خاتون در پایین‌دست سد دوستی به رودخانه هریرود می‌ریزد.

سرشاخه‌های مهم این رودخانه عبارت‌اند از: فریزی، ارداک، طرق، کارده، میامی، دولت‌آباد، کلاته‌منار و براشک که روی سرشاخه‌های ارداک، طرق، کارده و دولت‌آباد سد مخزنی احداث شده و آب مازاد و سیلاب‌های بقیه سرشاخه‌ها به همراه روان آب دشت‌های مشـهد و نریمانی، روان آب این رودخانه را تشکیل می‌دهند. با توجه به برداشت آب در سرشاخه‌ها، رودخانه اصلی دبی پایه نداشته و صرفاً سیلاب‌های غیرقابل‌کنترل سرشاخه‌ها و دشت‌های حوضه آبریز در این رودخانه جریان یافته و با پیوستن به رودخانه هریرود در محدوده شهرستان سرخس از مرز خارج و وارد خاک ترکمنستان می‌شود.

جلوگیری از خروج آب از مرز‌های کشور

نعمت نژاد اضافه کرد: آورد سالانه رودخانه ۳۰ میلیون مترمکـعب برآورد شده که در فـصول زمـستان و بـهار به‌صورت سیلاب در رودخانه جریان می‌یابد و با احداث سد شوریجه و مهار این سیلاب‌ها و روان آب‌های رودخانه کشف رود، ضمن جلوگیری از خروج آب از مرز‌های کشور، آب‌های مهار شده در مخزن سد به مصرف شرب شهر مشهد، کشاورزی دشت سرخس و صنعت پایین دست سد خواهد رسید.

مدیر دفتر طرح‌های توسعه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان نیز گفت: مطالعات احداث سد مخزنی روی شاخه اصلی رودخانه کشف‌رود، دارای سابقه بیش از ۳۰ سال است. ابتدا در سال ۱۳۶۸ توسط سازمان جهاد سازندگی خراسان مکان‌یابی ساختگاه اولیه و زمین‌شناسی در محدوده روستای شوریجه انجام شده است و در سال ۱۳۷۴ مطالعات مرحله اول احداث سد مخزنی روی رودخانه کشف‌رود به شرکت مهندسی مشاور سروآب واگذار شد. مهدی حسین پور افزود: در این مرحله از مطالعات، گزینه‌های ساختگاه سد روی رودخانه اصلی با توجه به توپوگرافی مسیر رودخانه در حد فاصل روستای پل‌گزی (مجاور رودخانه و در فاصله ۱۱۰ کیلومتری مشهد) تا روستای پس‌کمر (مجاور رودخانه و در فاصله ۱۰ کیلومتری پل‌خاتون و مرز ترکمنستان) بررسی شد.

در نهایت گزینه واقع در فاصله ۲ کیلومتری روستای پل‌گزی انتخاب و مطالعات مرحله اول روی آن انجام شد. سپس در سال ۱۳۸۴ شرکت آب منطقه‌ای خراسان تصمیم به ادامه مطالعات گرفته و مطالعات بازنگری مرحله اول و انجام مطالعات مرحله دوم را به شرکت مهندسی مشاور طوس آب واگذار کرد. پس از پایان بازنگری مطالعات مرحله اول و به دست آمدن نتایج آن، با توجه به کمبود شدید منابع آب در دسترس در دشت‌های مشهد و سرخس و نیاز روزافزون بخش‌های شرب، کشاورزی و صنعت پایین‌دست، پیشنهاد استفاده از آب تنظیمی سد شوریجه برای تأمین نیاز‌های مذکور با استفاده از تأسیسات موجود در منطقه، نظیر خط انتقال آب سد دوستی به مشهد، سد انحرافی (شیرتپه) و شبکه آبیاری سرخس و ... بررسی شد. حسین پور گفت: عملیات اجرایی احداث سد از سال ۱۳۹۳ آغاز شده و اعتبار هزینه شده تا پایان سال مالی ۱۴۰۱ حدود ۲۹۲ میلیارد تومان بوده است. همچنین اعتبار در نظر گرفته شده در سال ۱۴۰۲ مبلغ ۱۲۰۰ میلیارد تومان است.

کاهش خسارات ناشی از سیلاب‌های فصلی با احداث سد شوریجه

فرماندار سرخس هم گفت: آب این سد برای مصارف شرب مشهد، تامین آب صنعت و کشاورزی شهرستان سرخس در نظر گرفته شده است و مازاد آن، در سال‌های پرآب در اختیار کشاورزان سرخسی نیز قرار خواهد گرفت. وی افزود: با بهره‌برداری از سد شوریجه نه تنها بروز خسارت ناشی از سیلاب‌های فصلی کاهش می‌یابد، بلکه امکان بهره‌مندی پایدار از روان آب‌هایی که از دسترس خارج می‌شد، برای بخش کشاورزی فراهم خواهد شد. حسن نوری زاده افزود: مهم‌ترین ویژگی این سد این است که کل حوضه آبریز آن داخلی است. وی یاد آور شد: برای تامین آب شرب شهرستان سرخس، از سد شوریجه سهمی دیده نشده است.