عبور بدون دغدغه آب شرب در پیک تابستان ۱۴۰۳

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: ایران به‌دلیل شرایط توپوگرافی و قرار گرفتن روی کمربند خشک جهان، در زمره کشور‌های خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته و خشکی جزو خصوصیات ذاتی هیدرولوژیک آن است، به‌طوری که متوسط بارندگی آن حدود ۲۴۹‌میلیمتر و یک‌سوم مقدار متوسط جهانی است.

عدم توزیع مکانی و زمانی مناسب بارش‌ها سبب شده منابع محدود آب به‌طور مساوی در اختیار مناطق گوناگون قرار نگیرد. محدودیت‌های طبیعی و اقلیمی از یک سو و افزایش جمعیت و گسترش فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی برای تأمین امنیت غذایی کشور از سوی دیگر سبب فشار آمدن بر منابع آب‌شیرین محدود کشور شده است. در کشور‌های مختلف جهان منبع آب‌شیرین مورد استفاده آب‌های تجدیدپذیر قرار گرفته است.

در واقع منظور از آب‌های تجدیدپذیر، آب‌های سطحی و زیرزمینی است که سالانه در اثر بارش‌ها و رواناب‌ها تجدید شده و دوباره به چرخه هیدرولوژی برمی‌گردند چنانچه سرانه آب تجدیدپذیر زیر یک‌هزار و ۷۰۰ مترمکعب در سال باشد با تنش دوره‌ای و زیر یک‌هزار مترمکعب در سال با کمبود آب مواجه هستند.

این شاخص هم‌اکنون در کشور یک‌هزار و ۳۰۰ مترمکعب در سال است که بیانگر تنش آبی شدید است. علاوه بر موارد فوق عوامل متعددی در ایجاد بحران و کمبود آب کشور دخیل است که ازجمله آن‌ها می‌توان به یکپارچه نبودن مدیریت منابع آب کشور و عدم توجه به آمایش سرزمین، ناهماهنگی در سیاستگذاری‌ها، ضعف همکاری و هماهنگی بین دستگاه‌ها، راندمان و بهره‌وری پایین مصرف آب در بخش‌های مختلف مانند کشاورزی به‌دلیل کمبود آگاهی کشاورزان در استفاده مناسب آب و سایر نهاده‌های کشاورزی، برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب سطحی و زیرزمینی و نادیده‌گرفتن ارزش اقتصادی آب در بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی اشاره کرد که اثرات زیانبار و غیرقابل برگشتی را از لحاظ فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی مانند خالی‌شدن سفره‌های آب زیرزمینی، فرونشست زمین در دشت‌های مختلف کشور، چالش‌های امنیتی و مهاجرت روستاییان به حاشیه شهر‌ها در پی دارد.

در این شرایط تأکید بر برنامه‌های تعادل‌بخشی از جمله احیای آب‌های زیرزمینی، حکمرانی مصوب و لزوم پیاده‌سازی آن براساس اصول توسعه پایدار و مدیریت یکپارچه منابع آب، استفاده بهینه از منابع آب و بازچرخانی آن و تقویت دیپلماسی آب با کشور‌های همسایه باید در قالب تنظیم بودجه سالانه در بخش‌های آب کشور در جهت تحقق برنامه‌های انجام‌شده و با در نظر گرفتن تأمین پایدار آب برای مصارف مختلف مطابق با پیش‌بینی جمعیت کشور تا افق سال ۱۴۰۲ باشد.

از طرفی با توجه به اینکه بیش از ۹۰ درصد از منابع آب سطحی و زیرزمینی در بخش کشاورزی با راندمان پایین مصرف می‌شود، ترویج و آموزش بهره‌برداران، ایجاد مشوق‌هایی برای کاهش بهره‌برداری و تغییر سیستم‌های سنتی، یکپارچه‌کردن اراضی کشاورزی، اصلاح الگوی کشت متناسب با ظرفیت‌های هر منطقه و ترغیب کشاورزان به کاشت محصولات با نیاز آبی پایین، کاهش صادرات آب مجازی و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز چاه‌های آب کشاورزی از مواردی است که جهت صرفه‌جویی و مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی در شرایط حاضر مؤثر خواهد بود. ایران با میانگین بارش سالانه (۲۵۴ میلیمتر) بلندمدت (و ۲۱۰ میلیمتر) در یکی از کم‌آب‌ترین منطقه‌های دنیا قرار گرفته است پوشش برفی کشور با وجود رشد اندک نسبت به سال گذشته، همچنان با کاهش ۱۰‌درصدی نسبت به متوسط بلندمدت مواجه است.

کاهش بارندگی‌های پاییز و زمستان دلیل کاهش بیش از ۱۰‌درصدی ورودی مخازن سد‌های کشور است و با تنظیم و اجرای برنامه دقیق منابع و مصارف حوضه‌های آبریز و مدیریت مستمر مخازن سدها، حجم مخازن کشور در شرایط تقریباً برابر با سال گذشته حفظ شده است. در این بین، یکی از مشکلات جدی در بخش آب ناترازی است؛ موضوعی که به بحرانی جدی تبدیل شده است. مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور با اعلام اینکه ۱۸ استان کشور شاهد ناترازی تولید و مصرف آب هستند، گفت: کشور چهارمین سال خشکسالی متوالی را می‌گذراند. هاشم امینی افزود: شرایط اقلیمی و بارش‌ها حاکی از آن است که ما چهارمین سال خشکسالی را داریم می‌گذرانیم و در روند‌های ۵۶ساله بارش‌های کشور به لحاظ کم‌بارشی رتبه ۵۴ را داریم.
وی ادامه داد: تفاوت این رتبه این است که استمرار چهار سال پشت سر هم خشکسالی را شاهد هستیم و قطعاً این شرایط بر میزان منابع آب شرب تأثیر گذاشته و خواهد گذاشت و یک ناترازی را در بخش آب شرب بر اساس رصد و پایشی که انجام شد خواهیم داشت.

مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور خاطرنشان کرد: مجموع وزارت نیرو پروژه‌هایی را در قالب پروژه‌های تأمین آب اضطراری تعریف کرده تا بتواند دغدغه مردم را در خصوص آب شرب و بهداشت رفع کند.

امینی گفت: در حدود ۱۸ استان شاهد ناترازی هستیم که پروژه‌های متعددی تعریف کردیم که به صورت شبانه‌روزی توسط شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور این پروژه‌ها در حال پیشرفت است. وی ادامه داد: به این ترتیب ما دغدغه‌ای از باب آب شرب و بهداشت در پیک تابستان ۱۴۰۳ نخواهیم داشت.

اما برنامه دولت سیزدهم برای رفع ناترازی آب چیست؟ صنعت آب در سطح کشور به دلیل کم آبی بسیار شدید و مواجهه با خشکسالی‌های پی در پی، دچار چالش است.

هر چند که به منظور رفع ناترازی آب در کشور نقشه راه آب با توجه به اسناد بالادستی تدوین شده که بر این اساس حجم آبرسانی تا پایان کار دولت، به ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.

از ابتدای این دولت، ۲۷۰ طرح اولویت‌دار در بخش آب توسط وزارت نیرو تدوین شد که به اقتضای شرایط به تعداد آن‌ها افزوده شد. در سال‌جاری نیز از مجموع طرح‌های اولویت‌دار کشور بالغ بر ۴۸ طرح آبرسانی، ۲۳ طرح تصفیه‌خانه فاضلاب، ۲۸ طرح شبکه آبیاری و زهکشی و ۲۵۰۰ طرح آبرسانی پیش‌بینی شده است. این طرح‌ها از آغاز سال ۱۴۰۲ یا به بهره‌برداری رسیده یا خواهد رسید. در کنار آن عددی که در طول فعالیت دولت سیزدهم در آب، برق و فاضلاب سرمایه‌گذاری خواهد شد بالغ بر ۱۲۰۰ هزار میلیارد تومان است که تا امروز معادل ۴۰۰ همت به بهره‌برداری رسیده و تا پایان دولت سیزدهم بیش از ۸۰۰ همت دیگر از طرح‌ها به بهره‌برداری می‌رسد. در یک تصویر کلی، به خوبی مشخص می‌شود که وزارت نیرو در دو سال گذشته به‌شدت تلاش کرده مشکل ناترازی آب را حل کند.

مشکلی که در دولت قبل به سوژه داغ و دائمی رسانه‌ها تبدیل شده بود، اما اکنون با تلاش شبانه‌روزی بسیاری از این موانع رفع شده، زیرا کیفیت آب خط قرمز وزارت نیرو است و وزارت نیرو هیچ‌گونه تساهل و تسامحی در این زمینه را نمی‌پذیرد.