بزرگ‌نمایی اختلال روان در ایران

به گزارش مجله خبری نگار/همشهری: آمار‌های اختلال روان در ایران عدد مشخصی ندارند؛ حتی پیمایش ۱۰‌ساله‌ای که اوایل دهه ۹۰ نخستین بخش آن انجام شد و قرار بود ۱۰ سال بعد دوباره تکرار شود هم هنوز به سرانجام نرسیده و نتایج نهایی آن اعلام نشده است. آن زمان اعلام شد که ۲۳.۶ درصد ایرانی‌ها از این مشکل رنج می‌برند، اما در سال‌های اخیر به‌ویژه بعد از شیوع پاندمی کرونا، عدد‌های مختلفی از شیوع اختلال روان در میان ایرانی‌ها عنوان می‌شود؛ از ۳۰ درصد تا ۵۰ درصد و حتی بیشتر.

در برخی موارد هم گفته می‌شود که ۶۰ درصد ایرانی‌ها از یک نوع اختلال روان رنج می‌برند و از آن آگاه نیستند. برخی شبکه‌های مجازی هم از نبود این آمار‌های مستند سوءاستفاده کرده و این اختلالات را به بخش قابل‌توجهی از مردم ایران نسبت می‌دهند، اما وزارت بهداشتی‌ها در جدیدترین اظهاراتشان این آمار‌ها را رد و اعلام کرده اند که نتایج نهایی همان پیمایش ۱۰ ساله تا چند‌ماه دیگر به‌صورت رسمی اعلام می‌شود، در حالی که گزارش مقدماتی پیمایش به ۳۰ درصد هم نمی‌رسد.

۶ عامل مهم در بروز اختلال روان

عوامل مختلفی بر سلامت روان افراد تأثیرگذار است، اما جدیدترین مطالعه از سوی محققان بریتانیایی اعلام می‌کند پرمخاطره‌ترین عاملی که بر سلامت افراد اثر منفی می‌گذارد، فشار ناشی از مشکلات مالی است. دانشمندان کالج دانشگاهی لندن (UCL) و کالج کینگز بریتانیا در این مطالعه ۶ عامل استرس‌زای رایج ازجمله فشار مالی، مسائل مراقبتی، احساس ناتوانی، سوگ از دست دادن، بیماری و طلاق را مورد بررسی قرار دادند که از بین آن‌ها فشار مالی پرخطرترین عامل برای سلامتی فرد اعلام می‌شود؛ به‌طوری که افراد با مشکل مالی، تقریباً ۶۰درصد بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی و روانی قرار دارند.

این نکته را حامد مصلحی، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت هم تأیید می‌کند و می‌گوید: «قطعا مسائل اجتماعی کشور بر سلامت روان افراد تأثیرگذار است؛ از مسائل شغلی تا برخورد‌های روزانه افراد با یکدیگر. به‌طور کلی هر چیزی که باعث ایجاد تنش و اضطراب در افراد شود، می‌تواند سلامت روان را مورد تهدید قرار دهد.»

او ادامه می‌دهد: «اختلالات روان ۳ سطح عوامل دارند؛ زمینه‌ساز، آشکارساز و استمراردهنده. در هر ۳ سطح هم عوامل شخصی، محیطی، وراثتی، جسمی و آمادگی روانشناختی فرد مؤثر است. محیط پراسترس هم فردی را که آمادگی بیشتری دارد، آسیب‌پذیرتر می‌کند؛ به همین دلیل هر چه در جوامع مختلف، سطح استرس و فشار‌های مختلف افزایش پیدا کند، انتظار داریم که بروز اختلال روان هم افزایش یابد.»

رابطه بیماری و آسیب روان

مصلحی با بیان اینکه بیماری‌ها هم می‌توانند منجر به افزایش اختلالات در افراد شوند، عنوان می‌کند: «بین ویتامین دی و افسردگی، بین دیابت و افسردگی، بین اضطراب و پرفشاری خون و... ارتباط وجود دارد. در مجموع هر عامل استرس‌زایی می‌تواند افزایش‌دهنده انواع اختلالات جسمی و روانشناختی باشد و کاهش‌دهنده سلامت.»

او تأکید می‌کند: «کار ما به‌عنوان وزارت بهداشت، هشدار دادن به سایر دستگاه‌ها برای کاهش و کنترل فضای محیط است و دوم پیداکردن زودهنگام کیس‌های آسیب‌پذیر برای ارائه دادن خدمات. در این‌باره روانشناسان بین محیط‌های پرفشار و بروز اختلالات نقش پیشگیرانه ایفا می‌کنند.»

این مسئول درباره راهکار‌هایی که باعث کاهش بروز این اختلالات می‌شود، توضیح می‌دهد: «تن‌ها راهکار، افزایش دسترسی به خدمات است و این مراقبت‌ها باید در سطوح خودش ارائه شود. به این معنا که اگر سطح اول مراقبت سلامت می‌تواند به فرد راهکار ارائه کند و در همین مقطع مشکل برطرف شود، دیگر نیاز به ارجاع به مراحل بعدی نیست.»

حلقه مفقوده خدمات روان‌درمانی

نکته مهم این است که نباید سلامت روان را منفک درنظر بگیریم. باید به همه بیماری‌ها اهمیت داده شود؛ چراکه مواردی وجود داشته که بیمار با تغییر در خلق‌و‌خو مراجعه می‌کند، اما بررسی‌ها در نهایت نشان می‌دهد که او مشکل گوارشی داشته است؛ بنابراین اهمیت به تمام ابعاد و بیماری‌ها باید درنظر گرفته شود؛ به همین دلیل است که سطح‌بندی این حوزه درنظر گرفته می‌شود و این اتفاق در مراکز سراج (سلامت روان جامعه‌نگر) در حال انجام است.

مصلحی با بیان این مطلب از ارائه تمامی خدمات روان‌شناختی در PHC (مراقبت‌های بهداشتی اولیه)، بیمارستان‌ها و مراکز سراج خبر می‌دهد و می‌گوید: «سراج حلقه مفقوده این حوزه بود که ما در حال تکمیل آن هستیم. در این مراکز مراقبت مشارکتی صورت می‌گیرد؛ یعنی پزشک، روانپزشک، روانشناس، مددکار‌اجتماعی و مردم به‌صورت مشارکتی با هم درنظر گرفته می‌شوند. زمانی که درباره یک مورد اختلال روان این همکاری چند جانبه شکل می‌گیرد، می‌توان امیدوار بود که مشکل فرد چه جسمی باشد و چه درباره روان برطرف خواهد شد.»

به‌گفته این مسئول در حال حاضر ۱۰ غربالگری در شبکه بهداشت وزارت بهداشت در حال انجام است: «در این غربالگری ما اختلالات را در مرحله اول بررسی می‌کنیم و درصورت وجود اختلال به سطح تخصصی ارجاع می‌شود. اما پیش از ارجاع آن میزان که خودمان درون شبکه بتوانیم مداخله کنیم، اقدامات لازم را انجام می‌دهیم و این در حالی است که در گذشته نخستین مرحله مراجعه به سطح تخصصی بود.»

یک الگو از کشور‌های پیشرفته

تمامی خدمات ارائه شده در سراج، دولتی و رایگان است و این نگرانی وجود دارد که محدودیت پذیرش برای افراد نیازمند در این حوزه ایجاد شود. مصلحی در این‌باره می‌گوید: «سراج الگو گرفته از کشور‌های پیشرفته برای خدمات روان است. در این کشور‌ها حتی زمانی که فرد از بیمارستان ترخیص می‌شود نیاز به خدمات روان جامع‌نگر دارد. در این‌باره ما هم باید چنین خدمتی را در کشور ایجاد می‌کردیم و برای افزایش دسترسی این خدمات به‌صورت دولتی ارائه می‌شود؛ البته که ظرفیت ارائه خدمات به‌صورت خصوصی هم وجود دارد، اما فعلا دولت در این‌باره پیشگام شده و به‌صورت کاملا رایگان این خدمات را ارائه می‌کند.»

مدیرکل دفتر سلامت روانی وزارت بهداشت درباره اینکه آیا مراکز موجود پاسخگوی جمعیت کشور است، افزود: «نیاز کلی کشور باید برآورد شود، اما در حال حاضر هر مرکز سراج قادر به ارائه خدمات به ۳۰۰ هزار کد ملی است و ۲۳ مرکز فعال هستند. در دنیا هم تکلیف کشور‌ها درخصوص سلامت روان افزایش دسترسی به خدمات تخصصی این حوزه است و ما هم تلاش می‌کنیم این عدد مراکز به‌زودی ۴ برابر شوند.»