غفلت فاجعه آفرین محیط زیستی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: «محیط زیست» و نعمت‌های طبیعی مقابل چشمانمان در حال نابود شدن است و حالا در شرایطی که پدیده تغییر اقلیم روند این نابودی را سرعت بخشیده، به جای این که بیشتر هوایش را داشته باشیم، اما همچنان به آن نامهربانیم. انتقاد سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس به همین موضوع است: «بودجه سازمان محیط زیست در تمامی سالیان گذشته و از بدو تشکیل تاکنون برای آن مبلغ ناچیزی در نظر گرفته شده است.»

سهم ناچیز محیط زیست از بودجه عمومی

رفیعی نظری هم به بودجه سال آینده افکنده و گفته است: «بودجه محیط زیست به دو بخش تقسیم می‌شود که یک بخش آن بودجه حوزه محیط زیست است که متاسفانه سهم آن از بودجه عمومی کل کشور قابل توجه نیست و به طور معمول زیر ۵ درصد بوده و برای سال ۱۴۰۳ هم بودجه مناسبی دیده نشده است. بخش دوم بودجه سازمان محیط زیست است که در تمامی سالیان گذشته و از بدو تشکیل تاکنون برای آن بودجه ناچیزی در نظر گرفته شده و این که آیا عمدی در این باره وجود دارد یا خیر قابل تحلیل و بررسی است. در واقع میزان بودجه در نظر گرفته و ساختار و امکانات این سازمان پاسخگوی وظایف، مسئولیت‌ها و انجام تکالیف آن نیست.

چالش‌های محیط زیستی در نقطه بحران

امروز فقر بودجه‌ای و نامهربانی به این حوزه که بیش از ۱۱ درصد پهنای کشور را در اختیار دارد، عرصه‌هایی همچون تغییر اقلیم، فرونشست زمین، ناپایداری محیط زیست، تخریب جنگل‌ها و تنش و بحران آب و توسعه صنعتی در حریم تالاب‌ها را با چالش اساسی در کشور رو به رو کرده است. «شاخه بین گروهی محیط زیست فرهنگستان علوم» در سال ۱۴۰۲ پس از کاوش گسترده در وضعیت زیست محیطی کشور، نتایج بررسی‌های خود را منتشر و طی آن تصریح کرد: «چالش‌های فزاینده محیط زیستی ایران اکنون به نقطه بحران رسیده است.» بخش‌های مهم این بررسی‌ها را با هم مرور می‌کنیم:

-وخامت وضع محیط زیست ایران یک خطر بالقوه بی‌ثبات کننده امنیت ملی برای ایران است.

-ایران از نظر انتشار گاز‌های گلخانه‌ای به‌ویژه دی‌اکسید کربن بر اساس آمار سال ۲۰۱۹ اولین کشور در خاورمیانه و هشتمین کشور در جهان است که به مدرنیزه نشدن و بهره‌وری پایین صنعتی و تولید و مصرف غیر بهینه محصولات هیدروکربوری و توسعه نامناسب انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر در ایران مربوط است.

-تغییر اقلیم موجب تشدید و تکرار سوانح طبیعی مانند خشکسالی و سیلاب شده است. بعضی تخمین‌ها نشان می‌دهد که ایران در سده بیست و یکم با افزایش بیش از ۲ درجه سانتی‌گراد میانگین دما و کاهش ۳۵ درصدی بارندگی مواجه خواهد شد.

-طی ۶دهه اخیر، میلیون‌ها هکتار از سطح جنگل‌های کشور کم شده است. مساحت جنگل‌های ایران از سال ۱۳۶۹ از ۱۹ میلیون هکتار تا سال ۱۳۹۴ به ۷.۱۰ میلیون هکتار کاهش یافت. اگر با همین روند پیش برویم، تا ۷۵ سال دیگر اثری از جنگل‌های امروزی ایران باقی نمی‌ماند.

-بر اساس گزارش تایید شده توسط سازمان جهانی خواربار و کشاورزی، ایران سالانه ۲ میلیارد تن خاک از دست می‌دهد که به این معنی است که به طور متوسط ۷ تا ۱۰ تن در هر هکتار از خاک ایران فرسایش می‌یابد. با توجه به این که کل فرسایش خاک در جهان ۲۴ میلیارد تن است، در واقع یک دوازدهم کل فرسایش خاک جهان در ایران رخ می‌دهد.

-حدود ۳۵۰ هزار چاه غیرمجاز و حدود ۵۵۰ هزار چاه مجاز در کشور گزارش شده است. تعداد چاه‌های غیرمجاز و مجاز ایران در سال ۵۷، حدود ۶۰ هزار حلقه بود.

-تغییر اقلیم، خشکسالی، پروژه‌های انتقال آب نامناسب و رعایت نکردن اصول و مبانی آمایش سرزمین در مکان‌یابی جمعیتی و صنعتی موجب تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی، خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، فرونشست زمین در خیلی از دشت‌ها و انتشار ریزگرد‌ها شده است.

-برآورد می‌شود حدود ۶۶ درصد از دشت‌های کشور در معرض پدیده فرونشست باشند (حدود ۱۲ میلیون هکتار) که عمدتا به دلیل برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی رخ می‌دهد.

-از بین رفتن گونه‌های حیات‌وحش: تعداد سم‌داران (کَل، بز، قوچ، میش، آهو، جبیر، گوزن، گورخر، شوکا و ...) نسبت به زمان تاسیس سازمان محیط زیست (سال ۱۳۵۰) ۹۰ درصد کمتر شده است.

بودجه‌های محیط زیستی همسایه

در شرایطی که در حوزه عرصه‌های رو به نابودی محیط زیست کشور به سر می‌بریم و نمایندگان مجلس نیز از کاهش بودجه‌های زیست محیطی انتقاد می‌کنند، کشور همسایه غربی ما ترکیه فقط طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ بودجه‌های محیط زیستی خود را ۵۲ درصد رشد داده است.

کاهش بودجه سنواتی ۱۴۰۳

با وجود تابلوی غم انگیز محیط زیست کشور در مقابل دیدگان مسئولان تصمیم گیر، جلال محمودزاده عضو کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست به تازگی از کاهش بودجه‌ای محیط زیست انتقاد کرده و گفته است: «متأسفانه محیط زیست اولویت دولت نیست و این را می‌توان از بودجه‌ای که به این سازمان اختصاص می‌دهد، متوجه شد؛ امسال نیز بودجه سازمان حفاظت محیط زیست به جای این که افزایش پیدا کند، کاهش پیدا کرده است.»

بودجه کمتر از نیم درصدی

بودجه سازمان حفاظت محیط زیست در هیچ دوره‌ای با وظایف آن همخوانی نداشته و درحالی که این سازمان وظیفه حفاظت از ۱۱ درصد مساحت کشور را بر عهده دارد، درصدی که از بودجه کشور به محیط زیست اختصاص پیدا می‌کند، کمتر از نیم درصد کل بودجه است. انتخاب به نقل از علی سلاجقه معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نوشته است: بین ۰.۱۲ تا ۰.۱۷ اعتبارات کل کشور به بخش محیط زیست اختصاص پیدا می‌کند که این عدد به قدری پایین است که اصلاً قابل بیان نیست. این عدد در مقابل این پهنه گیتی و عرصه سرزمینی کشور بسیار ناچیز است.