بالاخره ۸ میلیارد نفر شدیم! عددهایی جدید درباره جمعیت جهان

به گزارش مجله خبری نگار، جمعیت جهان در سال جاری میلادی بیش از ۷۵ میلیون نفر افزایش یافت تا برای اولین بار، جمعیت جهان در اولین روز سال ۲۰۲۴ به ۸ میلیارد نفر برسد. به گزارش «دویچه‌وله» و بر اساس آمار اداره سرشماری آمریکا که روز پنج شنبه هفتم دی منتشر شد، جمعیت جهان در اولین روز اول سال ۲۰۲۴ میلادی به بیش از ۸ میلیارد نفر خواهد رسید. اداره سرشماری آمریکا می‌گوید نرخ رشد جهانی در سال جاری میلادی کمی کمتر از یک درصد بود.

طبق آمار اداره سرشماری، از آغاز سال ۲۰۲۴ در هر ثانیه ۳/۴ تولد و دو مرگ در سراسر جهان ثبت می‌شود. جمعیت ایران هم در اولین روز سال میلادی، بیش از ۸۷ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر است. در پرونده امروز زندگی‌سلام و به بهانه این که جمعیت جهان از مرز ۸ میلیارد نفر گذشت، از سال‌هایی خواهیم گفت که جمعیت جهان رند شدند، از خاص‌ترین آمار‌های جمعیتی جهان، از جمعیت قاره‌ها، پرجمعیت‌ترین کشور‌ها و ... خواهیم گفت. با ما همراه باشید.

تاریخچه آمارگیری جمعیت جهان از قرن ۱۷

تاریخچه آمارگیری جمعیت جهان به یک مسیر طولانی و پیچیده از تغییرات اجتماعی، فرهنگی و فناورانه بازمی‌گردد. در ابتدا، اطلاعات جمعیتی به‌صورت سنتی و محدود در تمدن‌های باستانی بود. برخی تخمین‌های اولیه از جمعیت را از راه ثبت تعداد افراد به‌منظور مالیات‌گیری یا نظارت بر تعداد نیروی نظامی کشور‌ها می‌گرفتند. مفهوم آمار جمعیت در اوایل دوره مدرن به‌ویژه در قرن ۱۷ میلادی توسعه یافت. تا قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی، تلاش‌هایی برای جمع‌آوری دقیق‌تر و گسترده‌تر اطلاعات جمعیتی به‌ویژه در کشور‌های اروپایی انجام شد. این تلاش‌ها اغلب برای برآورد منابع اقتصادی و اجتماعی برای پروژه‌ها و برنامه‌های دولتی انجام می‌شد. با پیشرفت فناوری، به‌ویژه تلگراف و روش‌های پستی، انتقال اطلاعات با سرعت بیشتری جلو رفتند. این انتقال سریع داده‌ها موجب بهبود امکانات آمارگیری شد.

در قرن ۱۹، با ایجاد نخستین دوره‌های سرشماری جمعیت در برخی کشورها، اطلاعات دقیق‌تری از ترکیب سنی، جنسیت و سایر جزئیات جمعیتی جمع‌آوری شد. امروزه، جمع‌آوری آمار جمعیت جهان به‌وسیله دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و سازمان‌های آماری ملی انجام می‌شود. این فرایند از طریق فناوری‌های پیشرفته و روش‌های مدرن آماری صورت می‌گیرد. یکی از اصولی‌ترین روش‌ها برای جمع‌آوری آمار جمعیت، اجرای دوره‌های سرشماری است. در این روش، افراد یک کشور در بازه‌های زمانی معین سرشماری می‌شوند. این سرشماری‌ها به‌وسیله برگه‌های آماری تکمیل می‌شود که شامل اطلاعات مختلفی ازجمله سن، جنسیت، شغل، تحصیلات، وضعیت تأهل و ... است.

جمعیت قاره‌ها و پیش‌بینی از آینده آن‌ها

هم اکنون آسیا پرجمعیت‌ترین قاره جهان است، به نحوی که حدود ۴ میلیارد و ۷۵۲ میلیون نفر معادل ۵۹.۳ درصد جمعیت جهان در قاره آسیا زندگی می‌کنند. قاره آفریقا هم دارای یک میلیارد و ۴۱۶ میلیون نفر معادل ۱۷.۷ درصد جمعیت جهان است. در قاره اروپا ۷۵۱ میلیون نفر معادل ۹.۴ درصد جمعیت جهان زندگی می‌کنند. در قاره آمریکای شمالی، ۶۰۵ میلیون نفر معادل ۷.۶ درصد جمعیت جهان حضور دارند. در قاره آمریکای جنوبی ۴۴۱ میلیون نفر معادل ۵.۵ درصد جمعیت جهان زندگی می‌کنند. کمترین جمعیت هم در قاره اقیانوسیه حضور دارند. در این قاره ۴۴ میلیون نفر معادل ۰.۵ درصد جمعیت جهان زندگی می‌کنند.

طبق پیش‌بینی‌ها درباره آینده، درصد جمعیت قاره آفریقا تا پایان قرن حاضر از ۱۷.۷ درصد جمعیت جهان به ۳۵ درصد خواهد رسید. اروپایی‌ها هم تقریبا ۱۰ درصد جمعیت جهان را دارند که نسبت به جمعیت این قاره در سال ۱۹۵۰ میزان ۵۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد. همچنین گزارش‌های سازمان ملل حاکی از آن است که درصد جمعیت اروپا از کل جمعیت جهان همچنان کاهش خواهد یافت و در سال ۲۱۰۰ به حدود ۶ درصد خواهد رسید. هم اکنون ۵۹.۳ درصد جمعیت جهان در قاره آسیا زندگی می‌کنند که این رقم در پایان قرن حاضر به ۴۵ درصد کاهش خواهد یافت.

رده‌بندی پرجمعیت‌ترین کشور‌ها

اکنون چین با یک میلیارد و ۴۱۲ میلیون نفر پرجمعیت‌ترین کشور جهان است که پس از آن هند با یک میلیارد و ۴۰۸ میلیون نفر در رتبه دوم قرار دارد. جالب است بدانید بیش از ۷۰ درصد جمعیت جهان در ۲۰ کشور پرجمعیت زندگی می‌کنند. این در حالی است که حدود ۳۶ درصد از جمعیت جهان صرفا در دو کشور چین و هند حضور دارند. اگرچه چین در حال حاضر پرجمعیت‌ترین کشور جهان است، اما جمعیت هند با سرعت بسیار بیشتری در حال رشد است. انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۴، هند جایگاه نخست این رتبه‌بندی را به دست آورد. هم اکنون بعد از چین و هند، آمریکا، اندونزی و پاکستان، رتبه‌های سوم تا پنجم پرجمعیت‌ترین کشور‌های جهان را تشکیل می‌دهند. فهرست کشور‌های جهان بر پایه آهنگ رشد جمعیت بر اساس اعلام بانک جهانی، به ترتیب قطر با ۹.۵۶ درصد، ۴.۱۷ لیبریا، ۳.۹۱ نیجریه، ۳.۳۹ بلیز و ۳.۳۸ درصد بورکینافاسو است. ایران در این رده‌بندی در رده ۱۰۴ با ۱.۳۱ درصد است.

چه سال‌هایی جمعیت جهان رند شد؟

جمعیت جهان در مدت ۲۰۰ سال اخیر ۶ برابر افزایش یافته است. در این بین، بعضی سال‌ها هستند که جمعیت جهان در آن‌ها به یک عدد رند تبدیل شده است. هرچند از زمان دقیق یک میلیاردی شدن جمعیت جهان خبر دقیقی در دسترس نیست، اما جمعیت جهان در سال ۱۹۲۷ به دو میلیارد نفر، در سال ۱۹۵۹ به سه میلیارد نفر، در سال ۱۹۷۴ به چهار میلیارد نفر، در سال ۱۹۸۷ به پنج میلیارد نفر، در سال ۱۹۹۹ به شش میلیارد نفر و در سال ۲۰۱۱ به هفت میلیارد نفر رسیده است. هم اکنون و در اولین روز سال ۲۰۲۴ میلادی، جمعیت جهان از مرز ۸ میلیارد نفر عبور کرد.

ماجرای انفجار جمعیت جهان

انفجار جمعیت را به ‎عنوان واژه‎ای عام ممکن است بار‌ها از زبان سیاستمدار‌ها و جامعه‎شناسان شنیده‎باشید که معمولا با هشدار و نگرانی همراه است، اما کاربرد خاص این واژه برمی‎گردد به دوران پس از انقلاب صنعتی که جمعیت جهان به‎ سرعت رشد کرد که از آن به‎ «انفجار جمعیت» یا همان «population explosion» تعبیر شد. اواخر قرن هجدهم بود که بر جمعیت دنیا به سرعت افزوده شد و روند رشد آن ابتدا در قاره اروپا و سپس در سایر مناطق شتابی سریع‌تر از مرحله قبل از انقلاب صنعتی گرفت، اما چرا و چطور این اتفاق افتاد؟

انقلاب صنعتی که بین سال‌های ۱۷۶۰ تا ۱۸۲۰ به ‎وقوع پیوست، نحوه اشتغال را به‌کلی تغییر و شیوه تولید دستی جای خود را به تولید ماشینی داد. تداوم این تحول هم به کارگر و هم به مصرف‌کننده احتیاج داشت که جمعیت به سرعت درحال افزایش انگلستان هر دو را تامین می‌کرد. انگلستان در سال ۱۷۰۰ کمتر از هفت میلیون نفر جمعیت داشت و رشد جمعیتش چنان کند بود که آمارشناس انگلیسی «گرگوری کینگ» پیش‌بینی کرده‎ بود کل جمعیت این کشور تا سال ۲۳۰۰ به ۱۱ میلیون نخواهد رسید، اما نیم‌قرن بعد جمعیت به‌سرعت رو به افزایش گذاشت. در نخستین دهه‌های قرن نوزدهم یعنی تنها کمی بیش از ۱۰۰ سال پس از پیش‌بینی کینگ، جمعیت انگلستان به ۱۱ میلیون نفر رسید. تعداد تولد‌ها درطول قرن هجدهم افزایش یافت، اما یک دلیل مهم افزایش جمعیت، کاهش چشمگیر در نرخ مرگ‌ومیر نوزادان بود.

در لندن و حومه آن در سال ۱۷۰۰ حدود نیم‌میلیون مرگ بیش از تولد به ثبت رسید، اما در سال ۱۸۰۰ تعداد مرگ‌ومیر‌ها درنتیجه تحولات جامعه تنها ۲۰ هزار مورد بیش از تولد‌ها بود. حالا دیگر ماما‌ها بهتر آموزش می‎دیدند و زایشگاه‌های مجهزتری تأسیس می‎شدند بنابراین تعداد نوزادانی که از زایمان جان سالم به در می‌بردند، بیشتر شد. به‎ علاوه مرگ‌ومیر بزرگ سالان براثر بیماری هم کاهش یافت و بیماری‌های واگیردار شایعی که در سراسر سده‌های پیشین کشور را به نابودی کشانده بود، پس از سال ۱۷۰۰ از بین رفت.

مثلا از قرن چهاردهم طاعون خیارکی یا مرگ سیاه پی در پی جمعیت انگلستان را ازبین می‎برد، اما پس از شیوع طاعون در دهه ۱۶۶۰ این بیماری از انگلستان رخت بربست. دسترسی به غذای بیشتر، دلیل مهم دیگری بود که رشد جمعیت را توجیه می‎کرد؛ درنتیجه پیشرفت صنعت، تولید مواد غذایی درطول قرن هجدهم بیش از ۶۰ درصد افزایش یافت که دوبرابر میزان افزایش بین سال‌های ۱۵۰۰ و ۱۷۰۰ بود. نتیجه این انقلاب کشاورزی و صنعتی، دسترسی بیشتر به غذای خوب بود که این باعث بقای نوزادان، از بین رفتن بیماری‌های همه‌گیر و افزایش طول عمر انسان‌ها شد. درنتیجه در نیمه قرن هجدهم مردم کودکان بیشتری داشتند و بیشتر عمر می‌کردند و به این ترتیب جمعیت رو به افزایش گذاشت.

پرتکرارترین شغل مردم جهان

اواخر سال گذشته میلادی، سازمان خواربار جهانی با ارائه آماری جالب به این سوال احتمالی مردم جهان پاسخ داده که تقریبا ۸ میلیارد همنوع آنان به چه کاری مشغول هستند؟ آمار فائو حاکی است که بیشتر از چهار میلیارد نفر که حدود ۵۴ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، در بخش کشاورزی فعالیت دارند و در واقع تامین غذای تمام ۸ میلیارد جمعیت جهان بر دوش آنان است. همچنین ۱۹ درصد جمعیت جهان که بیش از ۵/۱ میلیارد نفر هستند، در کار‌های خدماتی مشغول‌اند. گزارش فائو حاکی است که ۴۳۰ میلیون نفر در جهان بیکار هستند که حدود کمتر از ۱۰ درصد جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهند. شایان ذکر است که شاغلان بخش‌های صنعت، جمعیت از کارافتاده و زیر سن کار، سایر بخش‌های جمعیتی جهان هستند که اطلاعات دقیقی از آن‌ها در دسترس نیست.

زمین چند نفر دیگر جا دارد؟

بدیهی است که زمین ما منبسط‌تر نمی‌شود. زمین فضای زیادی دارد، اما همه جای آن قابل سکونت نیست. جمعیت موجود در مرز‌ها قابل به تعادل رسیدن نیست و در بعضی کشور‌ها گسترش شهرها، طبیعت را در معرض تهدید قرار داده است. علاوه بر این، منابع طبیعی زیادی مثل غذا، آب و انرژی داریم که می‌توانند نیاز جوامع انسانی را تامین کنند، اما آن هم عادلانه توزیع نشده است. مشکل اصلی وقتی شروع می‌شود که ساکنان مناطق کم درآمد بخواهند سبک زندگی‌شان را تغییر دهند و مصرف‌شان هم به اندازه میزان مصرف کشور‌های پردرآمد بشود.

بسیاری معتقدند که با توجه به سبک زندگی بسیاری از افراد، همین حالا هم جمعیت جهان بیشتر از ظرفیت زمین و ناپایدار است. آن‌ها برای دفاع از ادعایشان به مشکل تغییر اقلیم و مشکلات دیگری اشاره می‌کنند، مثل بحران انقراض گونه‌های زیستی مختلف، آلودگی اقیانوس‌ها، این که یک میلیارد نفر قحطی‌زده و یک میلیارد دیگر هم دچار سوءتغذیه هستند؛ بنابراین عده‌ای از کارشناسان معتقدند باید بتوانیم جمعیت جهان را روی ۹ میلیارد نفر ثابت نگه داریم. در نهایت، تعیین حداکثر جمعیت پایدار و قابل تحمل برای زمین به نحوه اداره جوامع وابستگی زیادی دارد. اگر بعضی از ما یا همه مصرف بالایی داشته باشیم، حداکثر جمعیت پایدار کمتر خواهد بود. در آینده بسیار دور، شاید بتوانیم به کمک فناوری جمعیت پایدار بسیار بزرگ‌تری داشته باشیم مثلا زندگی در سیارات دیگر. اما فعلا زمین تنها خانه ماست و باید راهی برای زندگی پایدار روی آن پیدا کنیم.

جمعیت ایران به روایت آمار

ایران رتبه ۱۸ را در فهرست کشور‌ها از نظر تعداد جمعیت داراست. بر اساس آخرین آمار سازمان ملل متحد، جمعیت جمهوری اسلامی ایران بیش از ۸۷ میلیون نفر است. اما آیا می‌دانستید که جمعیت ایران معادل ۰۸/۱ درصد از کل جمعیت جهان بوده و تراکم جمعیت در ایران ۵۲ نفر در هر کیلومتر مربع است؟ (۹ نفر کمتر از میانگین جهانی). مساحت کل ایران ۵۵۰/۶۲۸/۱ کیلومتر مربع است و ۵/۷۵ درصد از جمعیت ایران در شهر‌ها ساکن هستند.

منبع: خراسان