محصول تراریخته مصرف نکنید!

به گزارش مجله خبری نگار،گروه فرهنگ و جامعه: از موضوعات جنجال برانگیزی که در خلال بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه در مجلس شورای اسلامی تصویب شد بند ۲ الحاقی ماده ۳۴ این لایحه درباره محصولات تراریخته بود. طبق این مصوبه رهاسازی و کشت هرگونه محصول تراریخته تولید شده در داخل و یا خارج از کشور باید ممنوع شود و تمامی واردکنندگان و تولیدکنندگان فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی که از مواد اولیه تراریخته استفاده می‌کنند مکلف به درج برچسب هستند. به این ترتیب تصمیم نمایندگان مجلس، مهر پایانی بود بر یک مناقشه دست کم ۲۰ ساله در باب مجاز بودن یا نبودن تولید مواد تراریخته؛ مناقشه‌ای که هردو طرف ماجرا دلایل علمی متعددی برای ادعا‌های خود داشتند.

تراریخته چیست؟
نزدیک به سه دهه پیش، از زمانی که دانش زیست فناوری یا بیوتکنولوژی به مجموعه علوم راهبردی جهان پیوست، انسان توانست در برخی از چرخه‌های حیاتی تغییراتی ایجاد کند و با مهندسی در ساختار ژنوم آنها، فرصت مداخله در تولید محصولات را به دست بیاورد. یکی از این حوزه ها، تغییر در محصولات کشاورزی و غذایی بود. رشد بی مهار جمعیت جهان، از بین رفتن منابع طبیعی و نیز افزایش تقاضای مواد خوراکی، بهره‌گیری از روش‌های جدید ژنتیک برای تولید محصولات غذایی را الزام می‌کرد و به این ترتیب محصولات تراریخته، به بازار مصرف کشور‌ها سرازیر شد. گواینکه دانشمندان زیادی استفاده از این تکنولوژی را خالی از ضرر‌های حاد می‌دانند، اما گروهی دیگر از محققان و دانشمندان هم بودند که عقیده داشتند محصولات تراریخته، مانند یک جعبه دربسته هستند و پیامد‌ها و عوارض مصرف آن‌ها و تأثیر سوء شان بر سلامتی انسان به‌ویژه در درازمدت هنوز مشخص نشده است. علاوه بر این، مخالفان به موضوعی سیاسی نیز استناد می‌کردند و می‌گفتند از آنجاکه تولید محصولات تراریخته در جهان، در انحصار چند شرکت محدود است استفاده از آن‌ها در درازمدت به وابستگی کشور‌های مصرف کننده و نهایتا به تضعیف امنیت غذایی آن‌ها منجر خواهد شد. با اینهمه موافقان، گفته‌اند محصولات تراریخته، نتیجه پیشرفت‌های علمی بشر است و نمی‌توان خود را از فواید آن محروم کرد ضمن آنکه هنوز هیچ داده روشنی از لطمات احتمالی مصرف این محصولات گزارش نشده است.

ورود تراریخته‌ها به ایران

سابقه تولید مواد غذایی تراریخته به ۲۷ سال پیش برمی‌گردد. سال ۱۹۹۶ بود که اولین محصولات تراریخته وارد بازار شد و بعد‌ها به کل کشور‌ها تسرّی پیدا کرد. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. در ایران، چهار دانه روغنی تراریخته مصرف می‌شود که عبارتند از دانه روغنی کلزا، ذرت، سویا و پنبه دانه. همان مقدار جدال علمی که بین دانشمندان جهان درباره مجاز بودن استفاه از این محصولات وجود دارد در ایران وجود داشته است.

سابقه ورود نهاد‌های حاکمیتی و نیز تصمیم‌گیری در این موضوع در ایران به سال‌های دهه ۶۰ خورشیدی برمی گردد. این سابقه را می‌توان در محور‌های زیر دسته‌بندی کرد:

مصوبه شورای گسترش آموزش عالی برای راه اندازی مرکز ملی تحقیقات ژنتیک و تکنولوژی زیستی ۱۳

تاسیس مرکز ملی تحقیقات ژنتیک و تکنولوژی زیستی و پژوهشکده زیست فناوری دهه ۱۳۶۰

انتشار تحقیق تراریخته کردن برنج طارم مولایی و مقاوم کردن آن به دو کرم ساقه خوار ۱۳۷۶

کاشت طارم مولایی تراریخته در ابعاد صنعتی ۱۳۸۳
تصویب سند ملی زیست فناوری ۱۳۸۳

تصویب طرح تشکیل شورای عالی فناوری در هیات وزیران ۱۳۸۴

برداشت برنج تراریخته طارم مولایی ۱۳۸۳

تصویب قانون ایمنی زیستی ۱۳۸۸

تصویب ممنوعیت تولید، واردات و مصرف محصولات تراریخته بدون مجوز قانونی ۱۳۹۶

تصویب سیاست‌ها و راهبرد‌های اجرایی ایمنی زیستی در سال ۱۳۹۶

چندی پیش سید حیدر محمدی رئیس سازمان غذا و دارو گفت: «بعضی از موضوعات مانند محصولات تراریخته برای مردم مهم است؛ در همین راستا برچسب‌گذاری محصولات تراریخته در حال انجام است. این‌گونه موضوعات باید درست برای مردم تبیین شوند تا مانند روغن پالم که ضرر دارد، گمان نکنند یک ماده سمی خطرناک و کشنده است.»

رئیس اداره نظارت و ارزیابی غذا‌های ویژه و بسته‌بندی فراورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو هم درباره نگرانی مصرف کنندگان از ایمنی این محصولات گفته است: «از الزام‌های سازمان این است که محصولات تراریخته حتما برچسب داشته باشند. در نتایج آزمایشگاهی متوجه شدیم که در فرایند تصفیه اثری از تغییرات ژنتیکی باقی نمی‌ماند. این تغییرات ژنتیکی معمولا به منظور مقاوم کردن گیاه به آفت‌ها و کاهش استفاده از آفت کش انجام می‌شوند. در واقع استفاده از این گونه مواد غذایی با کاهش مصرف آفت کش و سموم در فراورده‌های گیاهی و زراعی همراه است.»

وحیده شایگان اضافه کرده: «در کشور ما این محصولات غالبا وارداتی هستند، بادستورالعمل‌های خاص و سختگیرانه‌ای مورد آزمایش قرار می‌گیرند و سپس راستی‌آزمایی می‌شوند تا مطابقت آن‌ها بررسی شود. قاطعانه اعلام می‌کنم محصولات غذایی به شدت کنترل می‌شوند و تا کنون هیچ عارضه‌ای درباره آن‌ها گزارش نشده است.»

این مقام حوزه غذا و دارو در ادامه افزوده: «برخی شرکت‌ها از عبارت غیرتراریخته در معرفی محصولات خود استفاده می‌کنند در حالی که این محصولات نسبت به محصولات تراریخته هیچ حسن و مزیتی ندارند. در برخی موارد دیده شده است که در روغن‌های آفتاب‌گردان هم از برچسب غیرتراریخته استفاده می‌شود در حالی که نوع تراریخته این محصول در دنیا وجود ندارد.»

اکنون با تصمیم نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تصویب بند ۲ الحاقی ماده ۳۴ لایحه برنامه هفتم توسعه، رهاسازی و کشت هرگونه محصول تراریخته تولیدشده در داخل یا خارج از کشور در اراضی کشور ممنوع شده است. همچنین واردکنندگان و تولیدکنندگان فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی که از مواد اولیه تراریخته استفاده می‌کنند مکلف به درج برچسب روی این محصولات هستند؛ در غیر این صورت مجوزشان تعلیق می‌شود. بر اساس این ماده، تنها تحقیقات و پژوهش روی محصولات تراریخته مجاز است، اما وزارت جهاد کشاورزی مکلف شده است که واردات تمام محصولات تراریخته را کاهش دهد.

هرچند این بند اکنون به تصویب رسیده، اما به نظر می‌رسد باید در عرصه اجرا تدابیری اندیشید تا صنایع غذایی و تولیدات کشاورزی کشور از فناوری‌های جدید زیستی در حوزه مواد غذایی محروم نمانند و ضمن رعایت دقت در تولید محصولات سالم، از ابزار‌های مختلف برای تأمین امنیت غذایی کشور بهره‌مند شوند.