ماهیت کلی طب کار چگونه است؟

به گزارش مجله خبری نگار، در تعریف استاندارد، طب کار یا Occupational Medicine به ارزیابی، کنترل، مدیریت و پیشگیری از بیماری‌ها و عوارض ناشی از عوامل موجود در فضای کار بر افراد می‌پردازد و هدف اصلی این حوزه نیز حفظ سلامت جسمی و روانی افراد شاغل در حوزه‌های مختلف است.

به طور کلی طب کار یکی از شاخه‌های بالینی پزشکی است که در بسیاری از کشور‌ها ازجمله ایران مورد استفاده قرار داشته و به صورت معاینات پیش از استخدام و معاینات دوره‌ای در حین کار به بررسی شرایط سلامت روحی و جسمی افراد پرداخته و تلاش می‌کند عوامل زیان بار محیطی را شناسایی کرده و تأثیرات آن را از بین برده یا به حداقل برساند. در ظاهر ممکن است برخی مشاغل بسیار خطرناک بوده و برخی بی‌خطر باشند، اما باید توجه داشت که هر شغلی می‌تواند خطرات و آسیب‌های خاص خود را بر شاغلان آن حوزه داشته باشد که وظیفه طب کار، شناسایی و پیشگیری از وقوع آن‌ها است.

به همین دلیل طب کار و اجرای دقیق و دست سیاست‌های اشتغال بر اساس استاندارد‌های طب کار دارای اهمیت زیادی در افزایش راندمان کاری، نشاط عمومی و کاهش هزینه‌های اقتصادی دارد. طبیعتا بیماری‌ها و آسیب‌های شغلی را می‌توان جزئی جدا نشدنی از هر حرفه و پیشه‌ای دانست. در برخی مشاغل که به اصطلاح از آن‌ها با عنوان مشاغل پرخطر یاد می‌شود، این علائم بیشتر بوده و کاملاً مشهود است برای نمونه کار در معادن، سروکار داشتن با مواد سمی و خطرناک و …. می‌تواند آسیب‌های جسمی در پی داشته و یا برخی مشاغل نیز به دلیل ماهیت خاص خود بر شرایط روحی فرد تأثیر خواهد داشت. در برخی مواقع نیز شاهد وجود مشاغلی هستیم که فرد را در هر دو حوزه جسمی و روحی دچار مشکل می‌کند.

تاریخچه طب کار

در ابتدای قرن هجدهم میلادی، پژوهشگری به نام رامازینی با نگاشتن کتابی به نام بیماری‌های صنعتگران به بررسی این موضوع پرداخت، اما طب کار به طورجدی از قرن بیستم موردتوجه عمومی قرارگرفته و در اوایل قرن بیستم نخستین مراکز طب کار در اروپا تأسیس شدند. در سال ۱۹۱۶ اولین انجمن طب صنعتی پایه گذاری شده و در سال ۱۹۴۶ میلادی نیز در ایالات متحده آمریکا آکادمی طب کار یا medicine Occupational of Academy American تأسیس شد. در ایران، اما نخستین جرقه این حوزه در حدود هشتاد سال پیش و در پالایشگاه آبادان زده شده و اداره طب صنعتی در این محل آغاز به کارکرد که می‌توان آن را نقطه شروع طب کار در ایران دانست.

از اوایل دهه هفتاد، اما این مسئله به طورجدی مورد توجه قرارگرفته و با تأسیس رشته‌های دانشگاهی مرتبط، طب کار به طور آکادمیک در ایران معرفی شده و امروزه تمامی افراد باید پیش از استخدام و در حین کار به انجام معاینات دوره‌ای بپردازند. این معاینات شامل: معاینات بدو استخدام به منظور تعیین وضعیت سلامت عمومی شاغلان، به کارگیری نیروی انسانی در کار متناسب با توانمندی جسمی، روحی و روانی وی، تهیه اطلاعات پایه درزمینهٔ سلامتی افراد شاغل جهت بررسی‌های مقایسه‌ای بعدی در معاینات ادواری و تهیه و نگهداری کلیه اطلاعات پزشکی شاغلین به منظور ارائه به مراجع قانونی در صورت نیاز انجام می‌شود.

علاوه بر این، کلیه کارکنان ملزم به انجام معاینات ادواری و معاینات تطابق با کار.
معاینات بازگشت به کار و معاینات حین بازنشستگی یا معاینات خروج از کار هستند.

خوشبختانه روش‌های مختلفی برای شناسایی علائم و عوامل زیان آور موجود در محیط کار وجود دارد که در ایران بر اساس استاندارد‌های اعلام شده توسط دبیرخانه شورای آموزش پزشکی و تخصصی مشخص می‌شوند. بر این اساس می‌توان انتظار داشت که بیشتر بیماری‌های شغلی قابل پیشگیری بوده و اگرچه بسیاری از در ابتدا فاقد علائم هستند، اما به کمک بررسی‌های دوره‌ای می‌توان آن‌ها را شناسایی و از وقوع مشکلات ناشی از وضعیت شغلی پیشگیری کرد.

ماهیت کلی طب کار یک ماهیت پیشگیرانه است و در حقیقت هدف از انجام این معاینات، پیشگیری از بروز بیماری‌های سیستم اسکلتی – عضلانی، سیستم تنفسی، بیماری‌های شغلی پوست، بیماری‌های شغلی سیستم گوش و حلق و بینی، سیستم قلبی – عروقی، سیستم اعصاب مرکزی و محیطی، اختلالات روانی و رفتاری، سیستم بینایی، سیستم تولید مثل، بیماری‌های عفونی، بیماری‌های کلیه، سیستم کبدی و بیماری‌های خونی است. برای پیشگیری از این موارد باید انواع عوامل فیزیکی ازجمله عوامل فیزیکی زیان آور محیط کار، اثرات فیزیوپاتولوژیک زیان‌آور محیط کار بر ارگان‌های بدن، بیماری‌های ناشی از عوامل فیزیکی زیان‌آور محیط کار و راه‌های پیشگیری و درمان مناسب بیماری‌های ناشی از عوامل فیزیکی زیان‌آور محیط کار شناسایی شوند.

برای این منظور از انواع روش‌های کنترل عوامل فیزیکی، شیمیایی و روحی زیان آور، روش‌های پایش اثرات آن‌ها و تفسیر نتایج، تعیین سطوح مجاز مواجهه با عوامل فیزیکی شیمیایی و روحی زیان‌آور محیط کار و معرفی وسایل حفاظت فردی مناسب در کنار آموزش روش‌های پیشگیری و اقدامات اورژانسی در مواجهه حاد با عوامل زیان آور محیط کار استفاده می‌شود.

بر اساس تعریف رسمی سازمان بهداشت جهانی، سلامتی عبارت است از داشتن رفاه کامل جسمی، روحی، اجتماعی و دیگر نمی‌توان بر اساس تعاریف سنتی، داشتن سلامتی را تنها به نبودن بیماری و نقص عضو محدود دانست. عوامل زیان‌آور در هرجایی ممکن است وجود داشته باشند و فرد در اثر تماس با آن‌ها دچار بیماری شود، اما در حوزه طب کار تنها به بررسی شرایط محیط کاری فرد و عوامل خطرناک و زیان آور موجود در آن پرداخته می‌شود.

بر اساس مطالعات جدید انجام‌شده، میزان مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های شغلی و بیماری‌های وابسته به شغل در دهه‌های اخیر ۶ برابر بیشتر از حوادث شغلی بوده و این موضوع خود بر اهمیت طب کار تأکید کرده و لزوم اجرای قوانین آن را تائید می‌کند.

در حالی که امروزه پیشرفت‌های زیادی در مبارزه با بیماری‌ها و صدمات ناشی از کار به دست آمده است، هنوز باید نسبت به افزایش توانمندی‌های پیشگیرانه طب کار تمرکز کرد. بر اساس آمار‌های جدید بین‌المللی، میزان مرگ و میر سالانه در اثر بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار، ۳۴/۲ میلیون نفر در سراسر جهان است. متأسفانه بخش عمده‌ای از این آمار به واسطه بیماری‌های شغلی رخ داده و سازمان بین المللی کار برآورد نموده است که سالانه ۱۶۰ میلیون مورد بیماری‌های غیر کشنده ناشی از کار در جهان به وقوع خواهد پیوست.